BÀI 17 - THÔNG TIN GIỮA CÁC TẾ BÀO

MỞ ĐẦU

Câu 1: Bằng cách nào mà hormone insulin và glucagon (do tế bào tuyến tụy tiết ra) có thể kích thích các tế bào gan và cơ thực hiện quá trình chuyển hoá đường, qua đó, điều hoà hàm lượng glucose trong máu?

Giải rút gọn: 

• Khi nồng độ đường trong máu tăng, tuyến tụy tăng tiết hormone insulin. Insulin kích thích gan và cơ chuyển hóa glucose thành glycogen ® làm giảm lượng đường.
• Khi nồng độ đường giảm, tuyến tụy tăng tiết hormone glucagon đến các tế bào gan và cơ phân giải glycogen thành glucose, giúp tăng lượng đường.

I. THÔNG TIN GIỮA CÁC TẾ BÀO

Câu 1: Quan sát Hình 17.1, hãy cho biết thông tin được truyền từ tế bào này sang tế bào khác bằng cách nào?

Giải rút gọn:

Thông tin từ tế bào này đến tế bào khác nhờ các phân tử tín hiệu.

Câu 2: Tế bào đáp ứng như thế nào với các tín hiệu khác nhau?

Giải rút gọn:

Với các tín hiệu khác nhau thì tế bào đáp ứng khác nhau.

Câu 3: Hãy xác định kiểu truyền thông tin giữa các tế bào trong các trường hợp sau:

a, Các yếu tố sinh trưởng được tiết ra kích thích sự sinh trưởng của các tế bào liền kề

b, Các phân tử hòa tan trong bào tương được vận chuyển qua cầu sinh chất giữa hai tế bào thực vật

c, Sự tiếp xác giữa kháng nguyên và kháng thể

d, Tuyến yên sản xuất hormone  sinh trưởng, hormone này đến kích thích sự phân chia và kéo dài tế bào xương giúp phát triển xương

Giải rút gọn:

a, Qua mối nối giữa các tế bào

b, Truyền tin cục bộ

c, Tiếp xúc trực tiếp

d, Truyền tin qua khoảng cách xa

Câu 4: Sự truyền thông tin giữa các tế bào có ý nghĩa gì?

Giải rút gọn:

Vai trò: là thông tin giao tiếp giữa các cấu trúc trong một tế bào hoặc thông tin giữa tế bào với nhau hay với cấu trúc khác trong cơ thể ® liên lạc với nhau để có phản ứng thích hợp.

Luyện tập: Hai hormone insulin và glucagon được nhắc ở tình huống mở đầu đóng vai trò gì trong quá trình truyền thông tin giữa các tế bào?

Giải rút gọn:

Vai trò: làm phân tử tín hiệu giúp các tế bào gan có phản ứng thích hợp thực hiện quá trình chuyển hóa đường, qua đó điều hòa hàm lượng glucose trong máu.

II. QUÁ TRÌNH TRUYỀN THÔNG TIN GIỮA CÁC TẾ BÀO

Câu 5: Bằng cách nào mà thông tin từ thụ thể được truyền vào trong tế bào?

Giải rút gọn:

Tế bào đích phát hiện ra phân tử tín hiệu. Phân tử tín hiệu liên kết với protein thụ thể của tế bào đích ® thụ thể thay đổi hình dạng ® chuỗi các phản ứng sinh hóa ® con đường truyền tín hiệu thông qua các phân tử truyền tin.

Câu 6: Sự đáp ứng có thể thực hiện qua những hoạt động nào của tế bào? 

Giải rút gọn:

Sự đáp ứng có thể thực hiện dưới nhiều dạng khác nhau như tăng cường phiên mã, dịch mã, tăng hay giảm quá trình chuyển hoá một hoặc một số chất, tăng cường vận chuyển qua màng tế bào, phân chia tế bào,…

Luyện tập: Dựa và hình 17.3, hãy mô tả quá trình hormone insulin tác động đến tế bào gan. 

Giải rút gọn:

Để phát huy tác dụng của mình, insulin cần được gắn vào tế bào đích thông qua thụ thể (receptor) của insulin trên bề mặt tế bào. Tế bào gan được hoạt hóa để đưa glucose từ bên ngoài vào trong tế bào.

Vận dụng: Gibberellin (GA) là một loại hormone kích thích sinh trưởng ở thực vật. Một số cây trồng bị thiếu hụt GA nên sinh trưởng kém, chiều cao thấp. Người ta phun bổ sung GA cho các cây này, sau một thời gian, chiều cao của chúng vẫn không tăng thêm. Hãy giải thích nguyên nhân của hiện tượng trên.

Giải rút gọn:

Các tế bào thực vật các cây trồng này không có hấp thu GA do phun bổ sung, do đó GA không thực hiện được vai trò truyền tín hiệu đến các tế bào, nên chiều cao của các cây này không tăng thêm.

BÀI TẬP 

Bài 1: Tại sao mỗi loại tế bào thường chỉ thực hiện một chức năng nhất định?

Giải rút gọn:

Mỗi loại tế bào sẽ có cấu tạo, kích thước, hình dạng khác nhau và có một cách tiếp nhận và xử lý thông tin khác nhau ® mỗi loại tế bào thường chỉ đảm nhận một chức năng nhất định.

Bài 2: Trong trường hợp nào sau đây chắc chắn không xảy ra sự đáp ứng tế bào? Giải thích.

a, Sự sai hỏng của một phân tử truyền tin

b, Thụ thể không tiếp nhận phân tử tín hiệu.

Giải rút gọn:

Với trường hợp b, "Thụ thể không tiếp nhận phân tử tín hiệu" là cho tế bào không nhận được thông tin nên không thể có bất cứ phản ứng gì

Với trường hợp a, "Sự sai hỏng của một phân tử truyền tin" có thể dẫn đến thông tin bị sai lệch nhưng tế bào vẫn nhận được thông tin và tế bào có thể sẽ có phản ứng riêng với thông tin bị sai lệch đó.

Bài 3: Một nhà khoa học đã tiến hành gây đáp ứng tế bào gan bằng hormone insulin để kích thích chuyển hóa ghucose thành glycongen. Ông đã tiến hành hai thí nghiệm như sau: 

• Thí nghiệm 1: Cho tế bào gan (A) còn nguyên vẹn vào môi trường chưa insulin và glucose.

• Thí nghiệm 2: Tiêm trực tiếp isulin vào trong vào trong tế bào gan ( B) rồi cho vào môi trường có chưa glucose

Sau khi quan sát kết quả, ông nhận thấy glycogen xuất hiện ở một trong hai tế bào trên. Tế bào nào đã xuấ hiện glycogen? Tại sao glycogen không xuấ hiện ở tế bào còn lại? 

Giải rút gọn:

Thí nghiệm 1 có xuất hiện glycogen do có insulin hoạt hóa các thụ thể màng ở tế bào gan để vận chuyển các phân tử glucose vào trong tế bào, còn thí nghiệm 2 không xuất hiện glycogen do insulin không tiếp xúc với thụ thể màng ® không có các phân tử tín hiệu và các tế bào gan không vận chuyển glucose vào trong tế bào, quá trình chuyển hóa glucose không diễn ra.