BÀI 18 - CHU KÌ TẾ BÀO

MỞ ĐẦU

Câu 1: Chu kì tế bào là hoạt động sống rất quan trọng đối với cơ thể sinh vật. Vậy cơ chế nào kiểm soát chu kì tế bào? Nếu sự phân chia tế bào một cách không bình thường sẽ dẫn đến hậu quả gì?

Giải rút gọn:

Chu kì tế bào kiểm soát sự phân bào thông qua các điểm kiểm soát. Nếu sự phân chia tế bào một cách không bình thường sẽ có thể gây nên bệnh ung thư.

I. KHÁI NIỆM CHU KÌ TẾ BÀO

Câu 1: Chu kì tế bào là gì? 

Giải rút gọn:

Chu kì tế bào hay chu kì phân bào là hoạt động sống có tinh chất chu kì diễn ra trong một tế bào từ lần phân bào này đến lần phân bào tiếp theo, trong đó các sự kiện được diễn ra tuàn tự dẫn tới hình thành hai tế bào con từ một tế bào mẹ ban đầu.

Câu 2: Sau một chu kì tế bào thì từ một tế bào mẹ ban đầu tạo ra được bao nhiêu tế bào con? 

Giải rút gọn:

Sau một chu kì tế bào thì từ một tế bào mẹ ban đầu tạo ra được hai tế bào con.

Luyện tập: Các tế bào mới được tạo ra từ tế bào ban đầu giống hay khác nhau?

Giải rút gọn:

Các tế bào mới được tạo ra giống nhau và giống với tế bào mẹ ban đầu.

II. CÁC PHA CỦA CHU KÌ TẾ BÀO

Câu 3: Hãy quan sát Hình 18.1 và cho biết: Chu kì tế bào gồm những giai đoạn nào? Kể tên các giai đoạn của chu kì tế bào.

Giải rút gọn:

Chu kì tế bào gồm 2 giai đoạn: 

1. Kỳ trung gian
2. Gia đoạn phân chia tế bào (Pha M)

Câu 4: Hãy quan sát Hình 18.1 và cho biết: Trình bày mối quan hệ giữa các pha trong chu kì tế bào.

Giải rút gọn:

Mối quan hệ giữa các pha trong chu kì tế bào: Giai đoạn chuẩn bị giúp tổng hợp các chất cần thiết cho giai đoạn phân chia và kiểm soát chu kì tế bào.  Pha phân bào tạo ra các tế bào mới, các tế bào này tiếp tục quá trình phân bào.

Luyện tập: Lập bảng trình bày vai trò của các pha G1, S, G2, M xảy ra trong chu kì tế bào.

Giải rút gọn:

III. KIỂM SOÁT CHU KÌ TẾ BÀO

Câu 5: Hãy quan sát Hình 18.2 và cho biết: Chu kì tế bào có mấy điểm kiểm soát? Kể tên các điểm kiểm soát chu kì tế bào.

Giải rút gọn:

Có ba điểm kiểm soát chính; điểm kiểm soát G₁ (điểm kiểm soát khởi đầu), điểm kiểm soát G₂/M và điểm kiểm soát chuyển tiếp kì giữa – kì sau.

Câu 6: Hãy quan sát Hình 18.2 và cho biết: Nêu ý nghĩa của việc kiểm soát chu kì tế bào.

Giải rút gọn:

Ý nghĩa: đảm bảo các pha trong chu kì tế bào được hoàn tất chính xác trước khi bước sang pha tiếp theo. 

IV. UNG THƯ

Câu 7: Hãy quan sát Hình 18.3 và cho biết điểm khác biệt của việc phân chia tế bào bình thường và tế bào ung thư.

Giải rút gọn:

• Ở tế bào bình thường khi phân chia tạo ra tế bào lỗi thì tế bào lỗi bị phát hiện bởi sự kiểm soát chu kì tế bào và chết theo chương trình.

• Ở tế bào ung thư, khi xuất hiện tế bào lỗi ® mất kiểm soát, không chết theo chương trình mà tiếp tục phân chia tạo ra nhiều tế bào lỗi.

Câu 8: Hãy quan sát hình 18.4 và cho biết cơ chế hình thành khối u ác tính.

Giải rút gọn:

Khi một tế bào bị đột biến, sẽ tiếp tục phân chia, phát triển thành nhiều tế bào đột biến mới ® mất kiểm soát ® ung thư tại chỗ ® không được phát hiện ® di căn.

Luyện tập: Thông qua các biểu đồ của Hình 18.5, hãy cho biết yếu tố nào dưới đây có nguy cơ cao gây ung thư và cách phòng tránh bệnh ung thư.

Giải rút gọn:

• Yếu tố có nguy cơ cao gây ung thư: Ăn uống không lành mạnh, hút thuốc, di truyền.

• Cách phòng tránh bệnh ung thư: xây dựng chế đọ ăn uống và sinh hoạt lành mạnh, tầm soát ung thư định kì.

Vận dụng: 

1. Hãy tiến hành điều tra thực trạng các bệnh ung thư tại địa phương em. 

2. Thiết kế áp phích hoặc vẽ tranh tuyên truyền về việc phòng chống các bệnh ung thư.

Giải rút gọn:

1. 

• Theo thống kê của GLOBOCAN năm 2020, tại Việt Nam, ước tính có 182.563 ca mắc mới và 122.690 ca tử vong do ung thư. 

• Việt Nam xếp thứ 91/185 về tỷ suất mắc mới và thứ 50/185 về tỷ suất tử vong trên 100.000 người. 

• Tại Việt Nam, các ung thư phổ biến ở nam giới gồm ung thư gan, phổi, dạ dày, đại trực tràng, tiền liệt tuyến là những ung thư phổ biến nhất. Ở nữ giới, các bệnh ung thư phổ biến gồm ung thư vú, phổi, đại trực tràng, dạ dày, gan. Chung cho cả 2 giới các loại ung thư phổ biến là ung thư gan, phổi, vú, dạ dày và đại trực tràng.

2. 

BÀI TẬP

Bài 1: Hãy so sánh những điểm khác biệt của chu kì tế bào ở sinh vật nhân sơ và sinh vật nhân thực.

Giải rút gọn:

Bài 2: Cơ chế nào kiểm soát chu kì tế bào? Tại sao nói pha G₁ vừa là pha sinh trưởng vừa là pha kiểm soát của chu kì tế bào? 

Giải rút gọn:

• Chu kì tế bào kiểm soát sự phân bào thông qua các điểm kiểm soát.
• Pha G₁ có vai trò tổng hợp các chất cần thiết cho sự sinh trưởng, nhưng nếu xuất hiện các sai hỏng, điểm kiểm soát G₁ sẽ sử dụng cơ chế tín hiệu để ngừng chu kì tế bào cho đến khi các sai hỏng được khắc phục rồi mới tiến vào pha S và bắt đầu quá trình tự nhân đôi DNA. 

Bài 3: Trong chu kì tế bào, pha nào có nhiều thay đổi về thành phân trong tế nào và pha nào có nhiều thay đổi về hình thái? Hai pha này có mối quan hệ với nhau như thế nào? 

Giải rút gọn:

Pha G₂ có nhiều thay đổi về thành phần trong tế bào và pha M có nhiều thay đổi về hình thái. Pha G₂ cung cấp các nguyên liệu cho pha M, pha M phân chia tế bào để các tế bào mới tiếp tục bước vào các pha để phân chia.

Bài 4: Ở tế bào phôi, chỉ 15 - 20 phút là hoàn thành một chu kì tế nào, nhưng tế bào thần kinh ở người trưởng thành thì hầu như không phân bào. Hãy giải thích tại sao.

Giải rút gọn:

Tế bào thần kinh của người trưởng thành được biệt hóa cao độ nên mất trung thể ® không hình thành thoi phân bào ® tế bào thần kinh ở người trưởng thành hầu như không phân bào.

Bài 5: Nếu sự phân chia tế bào một cách không bình thường sẽ dẫn đến hậu quả gì? Giải thích.

Giải rút gọn:

Vì khi các tế bào phân chia không kiểm soát sẽ liên tục tạo nên các tế bào mới bị lỗi, các tế bào này tạo thành khối u và có thể di căn đến các cơ quan khác.