BÀI 16. VÙNG ĐÔNG NAM BỘ

MỞ ĐẦU

Đông Nam Bộ là vùng kinh tế phát triển bậc nhất của nước ta. Vậy vùng có những thế mạnh, hạn chế gì về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên? Đặc điểm dân cư, đô thị hoá ra sao? Sự phát triển và phân bố các ngành kinh tế thế mạnh ở Đông Nam Bộ có gì nổi bật?

Giải rút gọn:

a. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên:

- Điểm mạnh:

+ Địa hình, đất

+ Khí hậu cận xích đạo với nền nhiệt cao, lượng mưa lớn, trong năm có mùa mưa và mùa khô phân hoá rõ rệt.

+ Rừng; khu dự trữ sinh quyển thế giới 

+ Biển, đảo. 

- Hạn chế: tình trạng thiếu nước, xâm nhập mặn, hạn hán trong mùa khô,... ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất và đời sống người dân trong vùng.

b. Đặc điểm dân cư, đô thị hoá

- Dân cư:

+ Đông Nam Bộ có dân số khoảng 18,3 triệu người 

- Đô thị hóa:

+ Diễn ra khá sớm và gắn liền với quá trình công nghiệp hoá.

+ Đông Nam Bộ có trình độ đô thị hoá cao bậc nhất nước ta. Năm 2021, tỉ lệ dân thành thị chiếm 66,4% dân số của vùng.

+ Đô thị hoá góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động của vùng. 

c. Sự phát triển và phân bố các ngành kinh tế thế mạnh ở Đông Nam Bộ

Đông Nam Bộ là vùng kinh tế phát triển bậc nhất ở nước ta. 

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ PHẠM VI LÃNH THỔ

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và hình 16.1, hãy:

- Trình bày đặc điểm vị trí địa lí của vùng Đông Nam Bộ.

- Trình bày đặc điểm phạm vi lãnh thổ của vùng Đông Nam Bộ.

Giải rút gọn:

- Vị trí địa lí: Đông Nam Bộ có diện tích khoảng 23,6 nghìn km². Vùng giáp với vùng Tây Nguyên, Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung, Đồng bằng sông Cửu Long; giáp với nước láng giềng Cam-pu-chia và Biển Đông.

- Phạm vi lãnh thổ: bao gồm Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh: Bình Dương, Bình Phước, Tây Ninh, Đồng Nai, Bà Rịa – Vũng Tàu. 

II. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và hình 16.1, hãy phân tích thế mạnh và hạn chế về điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên của vùng Đông Nam Bộ.

Giải rút gọn:

- Điểm mạnh:

+ Địa hình, đất: Đông Nam Bộ là vùng chuyển tiếp giữa Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long. 

+ Khí hậu cận xích đạo với nền nhiệt cao, lượng mưa lớn, trong năm có mùa mưa và mùa khô phân hoá rõ rệt.

+ Nguồn nước: Vùng có nhiều sông, hồ lớn 

+ Rừng tập trung chủ yếu ở Đồng Nai, Bình Phước 

+ Biển, đảo: Vùng biển rộng lớn, nguồn lợi hải sản phong phú. 

- Hạn chế: tình trạng thiếu nước, xâm nhập mặn, hạn hán trong mùa khô,... ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất và đời sống người dân trong vùng.

III. DÂN CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA

Câu hỏi: Dựa vào thông tin, hãy trình bày đặc điểm dân cư của vùng Đông Nam Bộ.

Giải rút gọn:

- Đông Nam Bộ có dân số khoảng 18,3 triệu người, chiếm 18,6% dân số cả nước (năm 2021). 

- Vùng có mật độ dân số cao, năm 2021 là 778 người/km². Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Bà Rịa – Vũng Tàu,... là những địa phương có dân cư tập trung đông.

Câu hỏi: Dựa vào thông tin, hãy trình bày đặc điểm đô thị hoa của vùng Đông Nam Bộ.

Giải rút gọn:

- Diễn ra khá sớm và gắn liền với quá trình công nghiệp hoá.

- Đông Nam Bộ có trình độ đô thị hoá cao bậc nhất nước ta. Năm 2021, tỉ lệ dân thành thị chiếm 66,4% dân số của vùng.

IV. SỰ PHÂN BỐ VÀ PHÁT TRIỂN CÁC NGÀNH KINH TẾ

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và hình 16.2, hãy trình bày sự phát triển và phân bổ ngành công nghiệp ở Đông Nam Bộ.

Giải rút gọn:

- Ngành công nghiệp ở Đông Nam Bộ phát triển hàng đầu ở nước ta.

- Cơ cấu công nghiệp đa dạng với nhiều ngành có hàm lượng khoa học – công nghệ cao, có khả năng tham gia sâu vào mạng lưới sản xuất và chuỗi giá trị toàn cầu. 

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và hình 16.2, hãy trình bày sự phát triển và phân bố ngành dịch vụ ở vùng Đông Nam Bộ.

Giải rút gọn:

- Thương mại: Tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ tiêu dùng của vùng tăng. Hoạt động ngoại thương phát triển mạnh

- Giao thông vận tải: Khối lượng vận chuyển hàng hoá và dịch vụ của vùng chiếm khoảng 17,7%. Mạng lưới giao thông có đầy đủ các loại hình. 

- Du lịch: Năm 2021, vùng đón khoảng 20% khách quốc tế và 22% khách nội địa của cả nước. 

- Tài chính ngân hàng: là vùng có hoạt động tài chính ngân hàng phát triển bậc nhất nước ta. 

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và hình 16.2, hãy trình bày sự phát triển và phân bổ ngành trồng cây công nghiệp lâu năm và cây ăn quả ở Đông Nam Bộ.

Giải rút gọn:

- Đông Nam Bộ là một trong những vùng chuyên canh cây công nghiệp lớn ở nước ta. 

- Đông Nam Bộ đứng đầu cả nước về diện tích và sản lượng cao su, chiếm 58,9% diện tích và 66,5% sản lượng cao su của cả nước (năm 2021). 

- Điều: Bình Phước, Đồng Nai, Bà Rịa – Vũng Tàu. Hồ tiêu được trồng nhiều ở Bình Phước, Đồng Nai,…

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và hình 16.2, hãy trình bày sự phát triển và phân bổ các ngành kinh tế biển ở Đông Nam Bộ.

Giải rút gọn:

- Khai thác khoáng sản biển: dầu thô và khí tự nhiên. 

- Giao thông vận tải biển: Vùng có hệ thống cảng biển lớn. 

- Du lịch biển, đảo được phát triển mạnh với các khu nghỉ dưỡng hiện đại, khu du lịch sinh thái ở Thành phố Hồ Chí Minh và Bà Rịa – Vũng Tàu.

Câu hỏi: Dựa vào thông tin, hãy phân tích ý nghĩa của việc tăng cường kết nổi liên vùng đối với sự phát triển của Đông Nam Bộ

Giải rút gọn:

- Kết nối liên vùng là xu hướng tất yếu hiện nay, nhằm tạo không gian kinh tế thống nhất, huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực, nâng cao khả năng cạnh tranh, khắc phục hạn chế trong quá trình phát triển kinh tế ở mỗi vùng.

- Đông Nam Bộ có các thế mạnh về cơ sở hạ tầng, công nghệ, vốn đầu tư, nguồn lao động chất lượng cao và thị trường tiêu thụ rộng lớn.... 

Câu hỏi: Dựa vào thông tin, hãy phân tích vị thế của Thành phố Hồ Chí Minh.

Giải rút gọn:

- Thành phố Hồ Chí Minh là đô thị đặc biệt, trung tâm chính trị, kinh tế, tài chính, văn hoá, khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo bậc nhất ở nước ta.

- Thành phố đã và đang phát triển theo mô hình đô thị thông minh, hiện đại, đầy mạnh các dịch vụ chất lượng cao, dịch vụ tài chính quốc tế, phát triển en ngang tầm các thành phố lớn trong khu vực châu Á.

- Thành phố Hồ Chí Minh là hạt nhân phát triển của vùng Đông Nam Bộ, vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, vùng dộng lực phía Nam và cả nước.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Tại sao Đông Nam Bộ là vùng kinh tế phát triển bậc nhất nước ta?

Giải rút gọn:

a) Về vị trí địa lí

- Kề bên đồng bằng sông Cửu Long, giáp duyên hải Nam Trung Bộ, Tây Nguyên và Cămpuchia.

- Có vùng biển với các cảng lớn, tạo điều kiện liên hệ với các vùng trong nước và quốc tế.

b) Về tự nhiên

- Đất:

+ Đất badan khá màu mỡ; đất xám bạc màu. Thuận lợi cho việc hình thành vùng chuyên canh cây công nghiệp trên quy mô lớn

- Khí hậu, nguồn nước:

+ Khí hậu cận xích đạo thích hợp cho sự phát triển của cây trồng, vật nuôi.

+ Hệ thống sông Đồng Nai 

- Khoáng sản

+ Dầu khí (trên thềm lục địa) có trữ lượng lớn

+ Các khoáng sản khác (sét, cao lanh).

- Sinh vật:

+ Rừng (kể cả rừng ngập mặn) có giá trị về lâm nghiệp và du lịch.

+ Các ngư trường lớn liền kề (Ninh Thuận – Bình Thuận – Bà Rịa Vũng Tàu, Cà Mau – Kiên Giang)

c) Về kinh tế – xã hội

- Nguồn lao động:

+ Nguồn lao động dồi dào;

- Cơ sở hạ tầng hiện đại và đang được hoàn thiện (giao thông, thông tin liên lạc).

- Mạng lưới đô thị, trung tâm công nghiệp.

+ Có các trung tâm công nghiệp lớn như: TP Hồ Chí Minh, Biên Hoà và Vũng Tàu.

+ Vai trò của TP Hồ Chí Minh đối với sự phát triển kinh tế của Đông Nam Bộ.

- Các thế mạnh khác (sự năng động; sự thu hút đầu tư trong và ngoài nước)

Câu 2: Thu thập tài liệu, viết đoạn văn ngắn về vị thế của Thành phố Hồ Chí Minh trong lĩnh vực tài chính (hoặc văn hoá, khoa học – giáo dục).

Giải rút gọn:

Vị thế của Thành phố Hồ Chí Minh lĩnh vực văn hóa:

- Di sản văn hóa đa dạng:

+ Nơi lưu giữ nhiều di tích lịch sử, văn hóa cấp quốc gia và thành phố.

+ Nơi diễn ra nhiều sự kiện văn hóa lớn trong nước và quốc tế.

- Sự giao thoa văn hóa:

+ Giao thoa giữa văn hóa truyền thống và hiện đại, giữa văn hóa phương Đông và phương Tây.

+ Nơi sinh sống của cộng đồng dân cư đa dạng, tạo nên môi trường văn hóa đa dạng và phong phú.

- Vai trò:

+ Góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.

+ Thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp văn hóa.

+ Quảng bá hình ảnh TP.HCM và Việt Nam ra thế giới.