CHỦ ĐỀ 2. VĂN MINH CHÂU THỔ SÔNG HỒNG VÀ SÔNG CỬU LONG

MỞ ĐẦU

Châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long có những nét đặc sắc về văn hoá. Đây cũng là những vùng bị ảnh hưởng nhiều của biến đổi khí hậu.

Vậy nét đặc sắc về văn hoá của châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long được biểu hiện như thế nào qua văn minh của các dòng sông này? Những biểu hiện của biến đổi khí hậu ở hai châu thổ này như thế nào? Tác động của biến đổi khí hậu đối với đời sống và sản xuất ra sao? Người dân cần làm gì để ứng phó với biến đổi khí hậu?

Giải rút gọn:

a. Đặc sắc về văn hóa:

- Vùng châu thổ sông Hồng có những nét đặc sắc về văn hoá:

+ Kết cấu làng – họ trong làng xóm

+  Sự đa dạng của các loại hình tín ngưỡng, tôn giáo

+ Sự phong phú của lễ hội và các loại hình diễn xướng dân gian truyền thống

+ Vùng châu thổ sông Hồng còn là nơi lưu giữ một kho tàng văn học dân gian phong phú với nhiều thể loại như thần thoại, truyền thuyết, ca dao, tục ngữ, truyện cười, truyện trạng....

- Nét đặc sắc về văn hóa ở châu thổ sông Cửu Long:

+ Văn hoá sông nước

+ Sự đa dạng của các loại hình tin ngưỡng, tôn giáo

+ Nơi hội tụ của các lễ hội, biểu diễn nghệ thuật độc đáo

b. Biểu hiện biến đổi khí hậu:

Một số biểu hiện qua: nhiệt độ, lượng mưa, khí hậu, thời tiết,...

c. Tác động biến đổi khí hậu:

- Châu thổ sông Hồng:

+ Nhiệt độ tăng, nắng nóng kéo dài

+ Lượng mưa thay đổi, mưa bất thường

+ Các hiện tượng thời tiết cực đoan (bão, rét đậm, rét hại)

- Châu thổ sông Cửu Long:

+ Mùa khô kéo dài

+ Triều cường gia tăng.

+ Xâm nhập mặn sâu vào đất liền

d. Ứng phó biến đổi khí hậu:

Châu thổ sông Hồng:

- Giải pháp thích ứng:

+ Tăng cường công tác dự báo, cảnh bảo thiên tai.

+ Chủ động phòng, chống thiên tai; hạn chế ô nhiễm môi trường.

+ Trồng cây xanh; nâng cấp, gia cố hệ thống đê sông, đê biển và đảm bảo an toàn hồ chứa.

- Giải pháp giảm nhẹ:

+ Phát triển nông nghiệp xanh, nông nghiệp hữu cơ,...; hạn chế sử dụng phân hoá học, thuốc bảo vệ thực vật;...

+ Đổi mới công nghệ trong sản xuất để giảm phát thải.

+ Nâng cao năng lực xử lí, tái chế chất thải.

Châu thổ sông Cửu Long

- Giải pháp thích ứng:

+ Nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu.

+ Điều chỉnh cơ cấu cây trồng, vật nuôi.

+ Tiết kiệm nước và tái sử dụng nước.

+ Đa dạng hoá sinh kế.

+ Gia cố, thay đổi kiến trúc nhà ở.

- Giải pháp giảm nhẹ:

+ Xây dựng, gia cố các công trình thuỷ lợi

+ Sử dụng tiết kiệm năng lượng, tài nguyên nước; tăng cường sử dụng năng lượng tái tạo.

+ Quy hoạch mạng lưới giao thông, hệ thống thoát nước ở các đô thị, khu dân cư.

+ Bảo vệ và phát triển rừng ngập mặn

I. NÉT ĐẶC SẮC VỀ VĂN HÓA Ở CHÂU THỔ SÔNG HỒNG

Câu hỏi: Dựa vào thông tin, tư liệu và quan sát các hình 2.1, 2.2, hãy:

- Trình bày nét đặc sắc về văn hoá ở châu thổ sông Hồng.

- Vì sao văn minh châu thổ sông Hồng còn được gọi là "văn minh lúa nước"?

Giải rút gọn:

- Vùng châu thổ sông Hồng có những nét đặc sắc về văn hoá:

+ Kết cấu làng – họ trong làng xóm: làng là đơn vị xã hội cơ sở của nông thôn Bắc Bộ. 

+  Sự đa dạng của các loại hình tín ngưỡng, tôn giáo: tín ngưỡng của cư dân vùng mang những nét đặc trưng của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước

+ Sự phong phú của lễ hội và các loại hình diễn xướng dân gian truyền thống: lễ hội ở châu thổ sông Hồng rất đa dạng. 

+ Vùng châu thổ sông Hồng còn là nơi lưu giữ một kho tàng văn học dân gian phong phú với nhiều thể loại

- Văn minh châu thổ sông Hồng còn được gọi là "văn minh lúa nước" vì: Lúa nước là cây trồng chủ đạo, nền tảng kinh tế, kỹ thuật canh tác, công cụ lao động, tổ chức xã hội và văn hóa của người dân đều chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi nền văn minh này.

II. NÉT ĐẶC SẮC VỀ VĂN HÓA Ở CHÂU THỔ SÔNG CỬU LONG

Câu hỏi: Dựa vào thông tin, tư liệu, quan sát hình 2.4, hãy trình bày nét đặc sắc về văn hóa ở châu thổ sông Cửu Long.

Giải rút gọn:

+ Văn hoá sông nước: hoạt động của cư dân châu thổ sông Cửu Long gắn liền với sông nước. 

+ Sự đa dạng của các loại hình tin ngưỡng, tôn giáo: bên cạnh các tôn giáo từ bên ngoài du nhập như Phật giáo, Hồi giáo...

+ Nơi hội tụ của các lễ hội, biểu diễn nghệ thuật độc đáo: châu thổ sông Cửu Long là nơi có lễ hội phong phú, đặc sắc

III. BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ BIỆN PHÁP ỨNG PHÓ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU Ở VÙNG CHÂU THỔ

Câu hỏi: Dựa vào thông tin, hãy phân tích những biểu hiện của biến đổi khí hậu ở hai vùng châu thổ sông Hồng và sông Cu Long.

Giải rút gọn:

- Châu thổ sông Hồng:

+ Nhiệt độ trung bình năm ở châu thổ sông Hồng có xu hướng tăng.

+ Lượng mưa thay đổi, có sự khác nhau theo thời gian và cường độ. 

+ Các hiện tượng thời tiết cực đoan có xu hướng gia tăng: năng nóng kéo dài, số ngày rét đậm, rét hại giảm. Mưa lớn xảy ra bất thường hơn cả về thời gian và cường độ

+ Mực nước biển dâng. 

- Châu thổ Sông Cửu Long:

+ Nhiệt độ trung bình năm ở châu thổ sông Cửu Long tăng cao.

+ Lượng mưa trung bình năm có xu hướng tăng.

+ Gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan bất thường 

+ Mực nước biển dâng.

+ Sử dụng nhiên liệu hoá thạch để sản xuất năng lượng, hoạt động công nghiệp, nông nghiệp, giao thông vận tải.... là nguyên nhân chính gây ra biến đổi khí hậu.

Câu hỏi: Dựa vào thông tin, hãy nêu những tác động của biến đổi khí hậu đến sự phát triển kinh tế - xã hội ở châu thổ sông Hồng và châu thổ sông Cửu Long.

Giải rút gọn:

- Châu thổ sông Hồng:

+ Nhiệt độ tăng, nắng nóng kéo dài: hạn hán gia tăng, gây thiếu nước sản xuất, suy thoái đất trồng,...

+ Lượng mưa thay đổi, mưa bất thường,....

+ Các hiện tượng thời tiết cực đoan

- Châu thổ sông Cửu Long:

+ Mùa khô kéo dài: gây hạn hán, thiếu nước cho sản xuất và sinh hoạt.

+ Triều cường gia tăng: gây ngập úng khu vực trũng thấp

+ Xâm nhập mặn sâu vào đất liền: thu hẹp diện tích đất sản xuất, diện tích nuôi trồng thuỷ sản,…

Câu hỏi: Dựa vào thông tin, hãy đề xuất một số giải pháp thích ứng và giảm nhẹ biển đổi khí hậu ở châu thổ sông Hồng hoặc châu thổ sông Cửu Long.

Giải rút gọn:

a. Châu thổ sông Hồng:

- Giải pháp thích ứng:

+ Tăng cường công tác dự báo, cảnh bảo thiên tai.

+ Chủ động phòng, chống thiên tai (bão, lũ, ngập úng

+ Trồng cây xanh; nâng cấp, gia cố hệ thống đê sông

- Giải pháp giảm nhẹ:

+ Phát triển nông nghiệp,...; hạn chế sử dụng sản phẩm hoá học

+ Đổi mới công nghệ trong sản xuất để giảm phát thải.

+ Nâng cao năng lực xử lí, tái chế chất thải.

b. Châu thổ sông Cửu Long

- Giải pháp thích ứng:

+ Nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu.

+ Điều chỉnh cơ cấu cây trồng, vật nuôi.

+ Tiết kiệm nước và tái sử dụng nước.

+ Đa dạng hoá sinh kế.

+ Gia cố, thay đổi kiến trúc nhà ở.

- Giải pháp giảm nhẹ:

+ Xây dựng, gia cố các công trình thuỷ lợi.

+ Sử dụng tiết kiệm năng lượng, tài nguyên.

+ Quy hoạch mạng lưới giao thông, hệ thống thoát nước ở các đô thị, khu dân cư.

+ Bảo vệ và phát triển rừng ngập mặn

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Nêu điểm giống nhau và khác nhau của văn minh ở châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long.

Giải rút gọn:

Điểm giống nhau:

- là nền văn minh lúa nước:

- Cơ cấu tổ chức xã hội: Làng xã là đơn vị tổ chức cơ bản, với các quy tắc và tập quán chung.

- Văn hóa:

+ Nhiều phong tục tập quán, lễ hội, tín ngưỡng chung

+ Nét đẹp văn hóa truyền thống được bảo tồn và phát huy.

Điểm khác nhau:

- Điều kiện tự nhiên:

+ Châu thổ sông Hồng:

• Đồng bằng rộng lớn, thấp và tương đối bằng phẳng.

• Nhiệt đới gió mùa, có mùa đông lạnh.

• Lũ lụt, hạn hán, sương muối.

+ Sông Cửu Long:

• Đồng bằng thấp trũng, nhiều kênh rạch.

• Nhiệt đới nóng ẩm.

• Lũ lụt, nước mặn xâm nhập.

- Kỹ thuật canh tác:

+ Châu thổ sông Hồng: Cấy lúa nước hai vụ: chiêm và mùa; Hệ thống thủy lợi phát triển.

+ Sông Cửu Long: Cấy lúa nước ba vụ: đông xuân, hè thu, và vụ lúa nổi; Hệ thống kênh rạch chằng chịt, phục vụ cho việc tưới tiêu và giao thông.

- Văn hóa:

+ Châu thổ sông Hồng: Nét văn hóa mang đậm dấu ấn của nền văn minh lúa nước truyền thống; Nhiều di tích lịch sử, văn hóa lâu đời.

+ Sông Cửu Long: Nét văn hóa đa dạng, chịu ảnh hưởng của nhiều nền văn hóa khác nhau; Phát triển mạnh mẽ các loại hình nghệ thuật dân gian 

Câu 2: Lập sơ đồ tóm tắt biểu hiện, tác động và giải pháp ứng phó với biến đổi khi hậu ở châu thổ sông Hồng hoặc châu thổ sông Cửu Long.

Giải rút gọn:

Câu 3: Sưu tầm tư liệu để giới thiệu với thầy cô và bạn học về một thành tựu của văn minh châu thổ sông Hồng hoặc sông Cửu Long còn tồn tại đến ngày nay.

Giải rút gọn:

Tư liệu: https://baotanglichsu.vn/vi/Articles/3096/9976/van-minh-lua-nuoc-xin-con-goi-ten.html

Câu 4: Sưu tầm tư liệu và giới thiệu một số kết quả ứng phó biến đổi khí hậu ở châu thổ sông Hồng hoặc châu thổ sông Cửu Long.

Giải rút gọn:

Tư liệu https://dangcongsan.vn/y-te/ung-pho-voi-bien-doi-khi-hau-o-dong-bang-song-cuu-long-456198.html