BÀI 15. VÙNG TÂY NGUYÊN

MỞ ĐẦU

Tây Nguyên là vùng có nhiều tiềm năng, tuy nhiên cũng có không ít khó khăn đặt ra trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội. Vậy điều kiện tự nhiên, dân cư, xã hội của vùng có đặc điểm gì? Những ngành kinh tế nào được xác định là ngành thế mạnh? Trong quá trình phát triển, những vấn đề môi trường nào cần quan tâm và giải quyết?

Giải rút gọn:

- Điều kiện tự nhiên: Địa hình, đất, nguồn nước, khí hậu, sinh vật, khoáng sản,...  đa dạng và phong phú

- Đặc điểm dân cư: quy mô dân số nhỏ và thưa dân nhất cả nước

- Ngành kinh tế thế mạnh:

+ Chuyên canh cây công nghiệp lâu năm

+ Công nghiệp khai khoáng

+  Khai thác lâm sản

+ Thủy điện

- Vấn đề môi trường:

+ Diện tích rừng tự nhiên và chất lượng rừng của vùng bị suy giảm, phá vỡ cân bằng sinh thái, xói mòn đất, hạ mực nước ngầm

+ Thiếu nước vào mùa khô.

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ PHẠM VI LÃNH THỔ

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và hình 15.1, hãy:

- Trình bày đặc điểm vị trí địa lí của vùng Tây Nguyên.

- Trình bày đặc điểm phạm vi lãnh thổ của vùng Tây Nguyên.

Giải rút gọn:

- Vị trí địa lí: Tây Nguyên có diện tích tự nhiên khoảng 54,5 nghìn km. Vùng tiếp giáp với vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung, Đông Nam Bộ; giáp với hai nước láng giếng Lào và Cam-pu-chia.

- Phạm vi lãnh thổ: bao gồm 5 tỉnh là: Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng.

II. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và hình 15.1, hãy trình bày các thể mạnh và hạn chế về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của vùng Tây Nguyên.

Giải rút gọn:

- Địa hình, đất: Địa hình chủ yếu là các cao nguyên xếp tầng với mặt bằng rộng lớn; đất ba-dan màu mỡ

- Khí hậu: mang tính chất cận xích đạo, nhiệt độ trung bình năm trên 25 °C, phân hoá thành mùa mưa và mùa khô rõ rệt. 

- Nguồn nước: là nơi đầu nguồn của nhiều hệ thống sông. 

- Khoáng sản nổi bật nhất là bô-xit, đây là tiềm năng và lợi thế cho phát triển nhiều ngành công nghiệp.

- Tây Nguyên cũng gặp một số hạn chế về tự nhiên: mùa khô kéo dài gây thiếu nước, nguy cơ cháy rừng cao, thiên tai,...

III. ĐẶC ĐIỂM DÂN CƯ VÀ XÃ HỘI

Câu hỏi: Dựa vào thông tin, hãy nhận xét về đặc điểm dân cư của vùng Tây Nguyên.

Giải rút gọn:

- Tây Nguyên có quy mô dân số nhỏ. 

- Tây Nguyên là vùng thưa dân nhất nước ta

- Vùng có nguồn lao động dồi dào. Lao động có nhiều kinh nghiệm trong trồng và chế biến sản phẩm của cây công nghiệp lâu năm.

Câu hỏi: Dựa vào thông tin, hãy nhận xét đặc điểm văn hóa của các dân tộc Tây Nguyên.

Giải rút gọn:

- Tây Nguyên có nền văn hoá đa dạng, đặc sắc, đậm đà bản sắc dân tộc. Vùng là nơi lưu giữ nhiều di sản văn hoá có giá trị.

- Các dân tộc có nhiều kinh nghiệm trong sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp và có nhiều nghề truyền thống

IV. SỰ PHÁT TRIỂN VÀ PHÂN BỐ CÁC NGÀNH KINH TẾ

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và hình 15.2, hãy trình bày sự phát triển và phân bổ cây công nghiệp lâu năm, cây ăn quả của vùng Tây Nguyên.

Giải rút gọn:

- Tây Nguyên là một trong những vùng chuyên canh cây công nghiệp lâu năm lớn

+ Cà phê là sản phẩm nông nghiệp chủ lực của Tây Nguyên: Đắk Lắk, Lâm Đồng và Đắk Nông. 

+ Hồ tiêu: Đắk Nông, Đắk Lắk và Gia Lai. Cao su: Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk. Chè: Lâm Đồng và Gia Lai.

+ Cây ăn: Đắk Lắk và Lâm Đồng.

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và hình 15.2, hãy nhận xét về sự phát triển và phân bố lâm nghiệp của vùng Tây Nguyên.

Giải rút gọn:

- Tây Nguyên là vùng có diện tích rừng lớn, cao hơn mức trung bình cả nước.

- Khai thác gỗ gắn với phát triển công nghiệp, chế biến. Các tỉnh có sản lượng gỗ khai thác lớn là Đắc Lắk và Kon Tum.

- Vùng đã kết hợp trồng rừng với phát triển cây dược liệu như sâm Ngọc Linh và lâm sản ngoài gỗ để tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân. Các tỉnh có diện tích rừng trồng mới nhiều là Gia Lai, Đắk Lắk. 

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và hình 15.3, hãy

- Trình bày sự phát triển và phân bố ngành công nghiệp của Tây Nguyên.

- Xác định trên bản đồ các nhà máy thuỷ điện của vùng.

Giải rút gọn:

- Sự phát triển và phân bố:

+ Công nghiệp khai khoáng: phân bố ở Lâm Đồng và Đắk Nông. Khai thác bô-xít được đầu tư thiết bị công nghệ cao, đảm bảo năng suất, chất lượng và gắn với bảo vệ môi trường trong quá trình khai thác.

+ Thủy điện: sản xuất thuỷ điện ở Tây Nguyên phát triển mạnh. 

- Một số nhà máy thuỷ điện ở vùng Tây Nguyên:

+ Y-a-ly; Sê san 3; Sê san 4 (ở tỉnh Kon Tum).

+ Srê Pôk 3 và Buôn Kuốp (ở tỉnh Đăk Lăk).

+ Đa Nhim; Đồng Nai 2, Đồng Nai 3; Đồng Nai 4; Đồng Nai 5 

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và hình 15.2, hãy trình bày sự phát triển và phân bổ du lịch của vùng Tây Nguyên.

Giải rút gọn:

- Năm 2021, dịch vụ chiếm 39,9% GRDP của vùng, trong đó du lịch được xác định là thế mạnh của ngành dịch vụ.

- Sản phẩm du lịch của vùng rất đa dạng 

-  Tây Nguyên đẩy mạnh phát triển du lịch gắn với sinh thái và bảo vệ môi trường, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc

V. CÁC VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG TRONG PHÁT TRIỂN Ở TÂY NGUYÊN

Câu hỏi: Dựa vào thông tin, hãy trình bày một số vấn đề về môi trường trong phát triển kinh tế - xã hội của vùng Tây Nguyên

Giải rút gọn:

- Trong phát triển kinh tế - xã hội, Tây Nguyên cần quan tâm đến một số vấn đề về môi trường lớn

- Rừng có vai trò quan trọng không chỉ đối với vùng mà còn đối với cả nước. 

- Tình trạng thiếu nước vào mùa khô xảy ra ở hầu hết các địa phương, làm giảm năng suất, sản lượng cây trồng, suy thoái đất đai, thiếu nước sinh hoạt cho người dân,... 

- Cần tăng cường bảo vệ và phát triển tài nguyên rừng, sử dụng tiết kiệm và hiệu quả tài nguyên nước, nâng cấp và xây dựng hệ thống thuỷ lợi....

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Dựa vào bảng 15.2, hãy nhận xét diện tích rừng tự nhiên và rừng trồng của vùng Tây Nguyên giai đoạn 2010-2021.

Giải rút gọn:

- Tổng diện tích rừng ở Tây Nguyên 2010 - 2015 có xu hướng giảm mạnh. Tuy nhiên từ năm 2015 - 2021 có xu hướng tăng trở lại như không đáng kể.

- Diện tích rừng tự nhiên từ năm 2015 - 2021 có xu hướng giảm mạnh 

- Diện tích rừng trồng có xu hướng gia tăng 

Câu 2: Sưu tầm hình ảnh, video và các tư liệu về nét văn hoá truyền thống đặc sắc của một dân tộc ở Tây Nguyên.

Giải rút gọn:

Lễ hội đâm trâu là một trong những lễ hội quan trọng nhất của người Ê Đê, thường được tổ chức vào dịp đầu năm mới hoặc trong các dịp quan trọng khác như mừng nhà mới, cúng bến nước, cầu mùa...