BÀI 14. CÔNG CUỘC XÂY DỰNG ĐẤT NƯỚC THỜI LÝ (1009- 1225)

1. Sự thành lập nhà Lý

Câu 1: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát hình 14.1, hãy trình bày sự thành lập nhà Lý và đánh giá sự kiện Lý Công Uẩn dời đô từ Hoa Lư ra Đại La.

Giải rút gọn:

- Sự thành lập:

+ Cuối năm 1009, vua Lê Long Đĩnh mất, Lý Công Uẩn lên ngôi vua, nhà Lý được thành lập, đóng đô tại Hoa Lư (Ninh Bình).

+ Năm 1010, Lý Công Uẩn dời đô từ Hoa Lư ra Đại La, đổi tên Đại La thành Thăng Long (nay là Hà Nội).

- Đánh giá sự kiện rời đô: Sự kiện này đã thể hiện tầm nhìn xa trông rộng của vua Lý Công Uẩn và tạo đà cho sự phát triển của đất nước sau này vì Thăng Long có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển lâu dài đất nước. 

2. Tình hình chính trị

Câu 1: Đọc thông tin và quan sát sơ đồ hình 14.1, hãy mô tả những nét chính về tình hình chính trị và rút ra nhận xét về tổ chức bộ máy nhà nước dưới thời Lý.

Giải rút gọn:

- Năm 1054, đổi tên nước thành Đại Việt.

- Tổ chức bô máy nhà nước: xây dựng hoàn thiện từ trung ương xuống địa phương.

+ Ở trung ương: Vua đứng đầu đất nước, nắm mọi quyền hành, dưới vua là quan đại thần và bộ máy quan lại và các cơ quan điều hành.

+ Ở địa phương: cả nước chia thành các lộ/ phủ, dưới lộ/ phủ/ châu/ trại là huyện/ hương, giáp/ thôn.

- Luật pháp: ban bộ luật Hình thư. 

- Quân đội: 2 bộ phận: cấm quân và quân địa phương, thực hiện chính sách “ngụ binh ư nông”…

- Đối nội: thi hành chính sách đoàn kết dân tộc. 

- Đối ngoại: giữ mối quan hệ hòa hiếu với các nước láng giềng.

3. Tình hình kinh tế

Câu 1: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát các hình từ 14.2 đến 14.4, hãy cho biết:

- Nhà Lý đã thực hiện những chính sách gì để phát triển sản xuất nông nghiệp?

- Những nét chính về thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Lý.

Giải rút gọn:

- Những chính sách của nhà Lý để phát triển sản xuất nông nghiệp:

+ Tiến hành lễ cày “tịch điền”, khuyến khích việc khai khẩn đất hoang. 

+ Tiến hành các công việc trị thủy, ...

* Thủ công nghiệp: được mở rộng và phát triển. 

* Thương nghiệp:

    - Thăng Long là đô thi phồn thịnh.

    - Vân Đồn được coi là nơi buôn bán rất thuận lợi với nước ngoài.

4. Tình hình xã hội

Câu 1: Đọc thông tin và quan sát sơ đồ 14.2, hãy mô tả đời sống xã hội thời Lý.

Giải rút gọn:

- Xã hội chia thành 2 giai cấp giai cấp thống trị và giai cấp bị thống trị.

+ Giai cấp thống trị bao gồm vua, quý tộc và quan lại.

+ Giai cấp bị trị gồm: nông dân, thợ thủ công, thương nhân, nô tì. 

- Mâu thuẫn xã hội thời Lý chưa gay gắt, quan hệ giữa các giai cấp vẫn hài hòa.

5. Thành tựu giáo dục và văn hóa

Câu 1: Đọc thông tin và quan sát các hình từ 14.5 đến 14.7 hãy:

- Giới thiệu một số thành tựu giáo dục thời Lý.

- Nêu một số thành tựu văn hoá chủ yếu thời Lý.

Giải rút gọn:

- Giáo dục:

+ Năm 1070, Lý Thánh Tông xây dựng Văn Miếu ở Thăng Long

+ Năm 1075, triều đình tổ chức khoa thi đầu tiên

+ Năm 1076, mở Quốc Tử Giám để dạy học cho con em quan lại, quý tộc

Văn hóa:

- Văn học chữ Hán bước đầu phát triển với nhiều thể loại thơ, ca, tản văn… 

-  Đạo Phật thịnh hành, được đông đảo quý tộc, quan lại và nhân dân tin theo.

- Các loại hình nghệ thuật dân gian phát triển

- Kiến trúc, điêu khắc đạt nhiều thành tựu. 

LUYỆN TẬP- VẬN DỤNG

Câu 1: Trình bày những nét chính về chính trị, kinh tế, giáo dục, văn hoá thời Lý.

Giải rút gọn:

Kinh tế:

- Những chính sách của nhà Lý để phát triển sản xuất nông nghiệp:

+ Tiến hành lễ cày “tịch điền”, khuyến khích việc khai khẩn đất hoang. 

+ Tiến hành các công việc trị thủy, ...

* Thủ công nghiệp: được mở rộng và phát triển. 

* Thương nghiệp: phát triển, buôn bán với nước ngoài. 

Chính trị:

- Xã hội chia thành 2 giai cấp giai cấp thống trị và giai cấp bị thống trị.

+ Giai cấp thống trị bao gồm vua, quý tộc và quan lại.

+ Giai cấp bị trị gồm: nông dân, thợ thủ công, thương nhân, nô tì. 

- Mâu thuẫn xã hội thời Lý chưa gay gắt, quan hệ giữa các giai cấp vẫn hài hòa.

- Giáo dục:

+ Năm 1070, Lý Thánh Tông xây dựng Văn Miếu ở Thăng Long

+ Năm 1075, triều đình tổ chức khoa thi đầu tiên

+ Năm 1076, mở Quốc Tử Giám để dạy học cho con em quan lại, quý tộc

Văn hóa:

- Văn học chữ Hán bước đầu phát triển với nhiều thể loại thơ, ca, tản văn… 

-  Đạo Phật thịnh hành, được đông đảo quý tộc, quan lại và nhân dân tin theo.

- Các loại hình nghệ thuật dân gian phát triển

- Kiến trúc, điêu khắc đạt nhiều thành tựu. 

Câu 2: Sưu tầm tư liệu về Văn Miếu - Quốc Tử Giám để giới thiệu với thầy cô và các bạn cùng lớp.

Giải rút gọn:

- Văn Miếu - Quốc Tử Giám hiện nay thuộc địa bàn quận Đống Đa và Ba Đình, thành phố Hà Nội. Theo tư liệu lịch sử, năm 1070, Lý Thánh Tông cho dựng Văn Miếu, đắp tượng Khổng Tử, Chu Công, tứ phối, vẽ tượng thất thập nhị hiền, bốn mùa tế tự và cho Hoàng thái tử đến học. Năm 1076, triều đình lại cho lập Quốc Tử Giám. Năm 1253 (đời Trần), đổi tên Quốc Tử Giám thành Quốc Tử viện. Đến đời Lê (năm 1483), đổi tên Quốc Tử viện thành Thái Học đường. Thời Nguyễn, khu vực này được đổi thành Văn Miếu Hà Nội.

Ngày 10/5/2012, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định xếp hạng Văn Miếu - Quốc Tử Giám là di tích quốc gia đặc biệt.

Câu 3: Hãy viết một đoạn ngắn đánh giá về công lao của Lý Công Uẩn đối với dân tộc.

Giải rút gọn:

 Lý Công Uẩn là vị vua sáng lập ra nhà Lý. Năm 1010, Lý Công Uẩn dời đô về Đại La (nay là Hà Nội), đổi tên thành là Thăng Long, thể hiện tầm nhìn xa trông rộng và tạo đà cho sự phát triển của đất nước sau này. Ông là vị vua hiền từ lo cho dân cho nước, với nhiều chính sách sáng suốt trên các lĩnh vực về kinh tế, chính trị, văn hóa.