BÀI 14: CÔNG CUỘC XÂY DỰNG VÀ BẢO VỆ ĐẤT NƯỚC THỜI LÝ (1009 – 1225)

1. SỰ THÀNH LẬP NHÀ LÝ

* Hoàn cảnh thành lập:

- Cuối năm 1009, vua Lê Long Đĩnh mất, các đại thần và tăng quan trong triều đã tôn Lý Công Uẩn lên ngôi vua.

- Nhà Lý được thành lập, đóng đô tại Hoa Lư (Ninh Bình).

- Năm 1010, Lý Công Uẩn đặt niên hiệu là Thuận Thiên và quyết định dời đô từ Hoa Lư ra Đại La, đổi tên Đại La thành Thăng Long (nay là Hà Nội).

- Ý nghĩa: đánh dấu bước tiến mới trong lịch sử, đặt nền móng cho sự phát triển của kinh đô Thăng Long.

* Vai trò của Lý Công Uẩn đối với dân tộc:

- Lập ra nhà Lý. 

- Lập kinh đô mới.

2. SỰ THÀNH LẬP NHÀ ĐINH

- Năm 1054, vua Lý Thánh Tông đổi tên nước Đại Cồ Việt thành Đại Việt.

- Tổ chức bộ máy nhà nước thời Lý được xây dựng và được hoàn thiện dần từ trung ương đến địa phương:

+ Trung ương: Vua; Quan đại thần, Ban văn, Ban võ; Cơ quan điều hành, chuyên môn.

+ Địa phương: Lộ, Phủ (Đồng bằng), Châu, Trại (Miền núi); Huyện, Hương; Giáp, Thôn. 

- Năm 1042, nhà Lý ban hành bộ Hình thư. Đây là bộ luật hành văn đầu tiên của Việt Nam.

- Quân đội gồm hai bộ phận: Cấm quân và quân địa phương. Thực hành chính sách "ngụ binh ư nông". Lực lượng quân đội chủ yếu gồm quân bộ và quân thủy. 

- Thi hành chính sách đoàn kết các dân tộc, gả công chúa và ban chức tước cho các tù trưởng miền núi. Đối với nhà Tống và Chăm-pa thì giữ mối quan hệ hòa hiếu.

3. TÌNH HÌNH KINH TẾ

* Nông nghiệp:

- Là ngành kinh tế chủ yếu. 

- Ruộng đất trên danh nghĩa thuộc quyền sở hữu tối cao của vua, làng xã trực tiếp quán li, phân chia cho nông dân cày cấy và nộp thuế cho nhà nước.

- Thực hiện nhiều chính sách để khuyến khích nông nghiệp như tổ chức lễ Tịch điền, khai khẩn đất hoang, đào kênh mương, đắp đê, ban hành lệnh cấm giết trâu bò để bảo vệ sức kéo,…

* Thủ công nghiệp:

- Các cơ sở thủ công nghiệp của nhà nước chuyên sản xuất đồ dùng cho vua, hoàng tộc và các quan trong triều đình. 

- Thủ công nghiệp dân gian tiếp tục phát triển với nhiều ngành nghề, sản phẩm phong phú, tinh xảo như dệt lụa, làm đồ gốm, đồ trang sức,…

- Tượng Phật chủa Quỳnh Lâm, tháp Bảo Thiên, chuông Quy Điền là những công trình nổi tiếng được tạo dựng bởi thủ công người Việt. 

* Thương nghiệp:

- Việc buôn bán trong và ngoài nước được mở rộng. 

- Thăng Long trở thành trung tâm công nghiệp và thương nghiệp của Đại Việt.

- Thương cảng Vân Đồn (Quảng Ninh) được nhà Lý lập nên để trao đổi, buôn bán với nước ngoài

4. TÌNH HÌNH XÃ HỘI

- Vua, quý tộc, quan lại, địa chủ thuộc tầng lớp thống trị và có thể lực lớn. 

- Nông dân chiếm đa số, là lực lượng sản xuất chính trong xã hội: sản xuất ra của cải vật chất, phải nộp thuế. 

- Thợ thủ công và thương nghiệp, nô tì.

- Mối quan hệ xã hội giữa các giai cấp, tầng lớp nhìn chung vẫn hài hòa, mâu thuẫn xã hội chưa gay gắt do tư tưởng thân dân, ảnh hưởng của đạo Phật.  

5. THÀNH TỰU GIÁO DỤC VÀ VĂN HÓA