Nội dung bài viết gồm 2 phần:

• Ôn tập lý thuyết
• Hướng dẫn giải bài tập sgk

A. LÝ THUYẾT

ANĐEHIT

I. Định nghĩa, phân loại, danh pháp

1. Định nghĩa

• Anđehit là HCHC mà phân tử có nhóm - CHO liên kết trực tiếp với nguyên tử cacbon hoặc nguyên tử hidro.

2. Phân loại

• Theo gốc: andehit no, không no, thơm
• Theo số nhóm –CHO: đơn chức và đa chức

3. Danh pháp

• Tên thay thế

 Tên thay thế = Tên hiđrocacbon tương ứng + al

• Tên thường

Tên thường = Anđehit + Tên axit tương ứng

               Tên axit (thay hậu tố ‘ic’ bằng ‘anđehit’)

II. Tính chất vật lí

• Chỉ có HCHO, CH₃CHO là chất khí và tan tốt trong nước ở điều kiện thường. Các anđehit còn lại đều là chất lỏng.
• Dung dịch HCHO 37% → 40% gọi là: Fomalin hay fomon.

IV. Tính chất hóa học

1. Phản ứng với hiđro

• Hidro cộng vào liên két C=O giống như công vào C=C

RCHO + H₂ → RCH₂OH (xúc tác Ni, t⁰)

Chú ý:

• Trong phản ứng của anđehit với H₂: Nếu gốc R có các liên kết pi thì H₂ cộng vào cả các liên kết pi đó.
• Phản ứng với H₂ chứng tỏ anđehit có tính oxi hóa.

2. Phản ứng oxi hóa không hoàn toàn

• Phản ứng với AgNO₃/NH₃ (phản ứng tráng bạc)

RCHO + 2AgNO₃ + 3NH₃ + H₂O → RCOONH₄ + NH₄NO₃ + 2Ag↓

• Riêng HCHO có phản ứng:

HCHO + 4AgNO₃ + 6NH₃ + 2H₂O → (NH₄)₂CO₃ + 4NH₄NO₃ + 4Ag

•  Andehit tác dụng với 1 số chất oxi hóa khác tạo thành axit

2RCHO + O₂ →(to,xt) 2RCOOH

V. Điều chế

1. Từ ancol

• Oxi hóa ancol bậc 1

RCH₂OH + CuO → RCHO + Cu + H_2­O (t⁰)

2. Từ hidrocacbon

• Điều chế andehit fomic trong công nghiệp

CH₄ + O₂ → HCHO + H₂O (xúc tác, t⁰

• Sản xuất andehit axetic

2CH₂=CH₂ +  O₂ → 2 CH₃CHO (PdCl₂, CuCl₂)

V. Ứng dụng

• Fomandehit được dùng chủ yếu để sản xuất poliphenolfomandehit (làm chất dẻo), dùng trong tổng hợp phẩm nhuộm, dược phẩm, hương liệu…
• Dung dịch 37 - 40% của fomandehit trong nước gọi là fomon hay fomalin dùng để ngâm xác động vật, thuộc da, tẩy uế, diệt trùng...
• Axetandehit được dùng chủ yếu để sản xuất axit axetic.

XETON

I. Định nghĩa 

• Xeton là HCHC mà phân tử có nhóm chức -C(=O)- liên kết trực tiếp với 2 nguyên tử C.

• CTTQ của xeton đơn chức có dạng: R - CO - R’

II. Tính chất hóa học

• Phản ứng với H₂/Ni, t⁰ tạo ancol bậc II:

R-CO-R’ + H₂ → R-CHOH-R’

• Xeton không có phản ứng tráng gương, không phản ứng với Cu(OH)₂ ở nhiệt độ cao, không làm mất màu dung dịch Brom như anđehit.

IV. Điều chế

1. Từ ancol

• Cho ancol bậc II + CuO đun nóng:

R-CH(OH)-R’ + CuO → R-CO-R’ + Cu + H₂O

2. Từ Hidrocacbon

Oxi hóa cumen (C₆H₅CH(CH₃)₂) để sản xuất axeton.

V. Ứng dụng

• Axeton được dùng làm dung môi trong sản xuất nhiều hóa chất.
• Axeton còn là chất đầu để tổng hợp nhiều chất hữu cơ quan trọng khác.