BÀI 14 TẬP TÍNH Ở ĐỘNG VẬT

MỞ ĐẦU

CH. Ong bắp cày cái (Philanthus triangulum) có tập tính đi kiếm ăn xa tổ và tìm lại đúng tổ của nó giữa rất nhiều các tổ khác khi trở về. Nhà tập tính học Niko Tinbergen đã làm thí nghiệm đánh dấu xung quanh tổ ong bằng các quả thông (trong khi ong ở trong tổ). Sau hai ngày, ông dịch chuyển vòng đánh dấu ra xa khỏi tổ (hình 14.1 trang 93). Theo em, ong có tìm thấy tổ của mình khi quay trở về không? Vì sao?

Giải nhanh:

- Theo em, khi dịch chuyển vòng đánh dấu ra xa khỏi tổ ong, một số con ong không thể tìm lại được tổ của nó.

- Giải thích: Con ong đã định bị được tổ của mình bằng cách học được vị trí tương đối của tổ so với các mốc nhìn thấy được (như vòng quả thông bao quanh). Do đó, nếu chuyển dịch vòng quả thông đi, khi ong quay trở về, nó sẽ bay vào vị trí trung tâm của vòng quả thông chứ không phải là tổ của nó.

I. KHÁI NIỆM VÀ VAI TRÒ CỦA TẬP TÍNH

CH. Mỗi tập tính được mô tả ở hình 14.2 trang 94 có vai trò gì đối với đời sống động vật?

Giải nhanh:

- Tập tính giăng tơ của nhện (a): Giúp nhện thực hiện di chuyển và làm bẫy để bắt mồi.

- Tập tính tiết pheromone trên đường đi của kiến (b): Giúp kiến đánh dấu đường đi để hướng dẫn các con kiến khác trong đàn tìm đường và lần theo.

- Tập tính dựng lông đuôi của chim công đực (c): Giúp chim công đực thu hút chim công cái trong mùa sinh sản, tăng cơ hội truyền gene cho thế hệ sau; cũng có thể được sử dụng để đe dọa kẻ thù.

- Tập tính đánh dấu lãnh thổ bằng nước tiểu của chó (d): Giúp chó bảo vệ nơi ở, nguồn thức ăn và bảo vệ bạn đời của chúng.

LUYỆN TẬP

CH. Hãy lấy thêm ví dụ về tập tính ở động vật. Cho biết vai trò của tập tính đó đối với đời sống của động vật.

Giải nhanh:

CH. Cho biết các tập tính của động vật thể hiện ở hình 14.2 trang 94 thuộc loại tập tính nào? Lấy thêm ví dụ về các loại tập tính bẩm sinh, tập tính học được và tập tính hỗn hợp.

Giải nhanh:

Các tập tính của động vật thể hiện ở hình 14.2 là các tập tính bẩm sinh.

Ví dụ về các loại tập tính:

- Tập tính bẩm sinh: Ếch đực kêu sau mưa đầu hạ để gọi bạn tình; Ve sầu non chui xuống đất khi nở, sau đó leo lên cây để lột xác; Gà trống gáy mỗi sớm; Gà con mới nở đi theo vật chuyển động đầu tiên mà chúng thấy; Cóc nghiến răng trước khi mưa.

- Tập tính học được: Gà con thấy diều hâu trốn gần gà mẹ; Thỏ thay nhau ăn và canh chừng các loài thú ăn thịt; Rái cá xây tổ dưới mặt nước; Gấu ăn nhiều để cơ thể béo lên trước khi ngủ đông; Con người tập thể dục buổi sáng.

- Tập tính hỗn hợp: Săn mồi của hổ; Xây tổ của chim; Bắt chuột của mèo.

CH. Con người có thể có những hình thức học tập nào? Lấy ví dụ minh họa về các hình thức học tập ở con người. Lấy thêm các ví dụ về mỗi hình thức học tập ở động vật.

Giải nhanh:

Những hình thức học tập có ở con người: Quen nhờn, in vết, học nhận biết không gian, học liên hệ, học giải quyết vấn đề, học xã hội.

Ví dụ minh họa về các hình thức học tập ở con người:

Lấy thêm các ví dụ về mỗi hình thức học tập ở động vật:

CH. Hãy lấy thêm một số ví dụ về ứng dụng tập tính trong đời sống.

Giải nhanh:

Một số ví dụ khác về ứng dụng hành vi học trong đời sống:

- Dạy khi, cá heo biểu diễn xiếc (cần đối xử nhân đạo với động vật).

- Huấn luyện trâu bò trở về chuồng khi nghe thấy tiếng kèng.

- Đặt bù nhìn rơm hình người trong ruộng lúa hoặc trong nương rẫy để đuổi chim, chuột phá hoại cây trồng.

- Huấn luyện chó chăn cừu.

VẬN DỤNG

CH. Lấy ví dụ chứng minh pheromone là chất được sử dụng như những tín hiệu hóa học của các cá thể cùng loài.

Giải nhanh:

Pheromone của bướm tằm cái (Bombyx mori) thu hút bướm đực cùng loài để giao phối, không ảnh hưởng đến các loài khác.

CH. Cho biết những ví dụ sau thuộc hình thức học tập nào.

• Khi chuột nhắt cắn vào một con sâu bướm sặc sỡ của loài bướm chúa, nó sẽ nhận được chất dịch khó chịu trong miệng. Từ đó, chuột sẽ không tấn công các con sâu có hình dáng tương tự.
• Học sinh làm bài thi cuối kì.
• Ong chỉ đường cho các con ong thợ khác về vị trí của hoa bằng "kiểu múa lắc bụng".
• Nếu chạm nhẹ vào đầu một con ốc sên đang bò, con ốc sên sẽ rụt đầu vào trong vỏ. Lặp lại kích thích này nhiều lần thì ốc sên không rụt đầu vào vỏ nữa.

Giải nhanh:

Phân loại các hình thức học tập:

- Chuột nhắt cắn sâu bướm sặc sỡ, học liên hệ kiểu hành động.

- Học sinh làm bài thi cuối kì, học giải quyết vấn đề.

- Ong chỉ đường cho ong thợ bằng kiểu múa lắc bụng, học xã hội.

- Chạm nhẹ ốc sên, không rụt đầu vào vỏ, học quen nhờn.