BÀI 6: THƠ VĂN NGUYỄN ÁI QUỐC – HỒ CHÍ MINH

Đọc hiểu văn bản: Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh Cuộc đời và sự nghiệp

CHUẨN BỊ: 

- Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.

- Tìm hiểu thêm những thông tin về bối cảnh lịch sử, văn hóa Việt Nam cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX, quê hương, gia đình, cuộc đời Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh,...; lựa chọn, ghi chép lại một số thông tin quan trọng có liên quan tới sự nghiệp văn học của tác giả.

- Tìm đọc các tác phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh theo các thể loại truyện, kí, thơ, văn nghị luận… và một số bài viết phân tích, đánh giá về các tác phẩm “Vĩ hành”, Tuyên ngôn Độc Lập, Nhật kí trong tù và thơ của Người viết trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và các đế quốc Mỹ.

Giải nhanh:

1. Bối cảnh lịch sử: 

- Cuối thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20 đánh dấu bước ngoặt sự chi phối ngoại quốc và sự nổi dậy của phong trào giải phóng dân tộc. 

- Việt Nam chịu sự chiếm đóng của các thế lực thực dân từ Pháp và Trung Quốc

2. Văn hóa Việt Nam: 

- Chịu nhiều tác động từ các yếu tố lịch sử, xã hội và văn hóa trong và ngoài nước

- Văn học, nghệ thuật và âm nhạc phản ánh sự khát khao tự do, tiến bộ, chống lại sự áp bức của thực dân Pháp và mang tính biểu tượng cao.

3.  Khái quát về Nguyễn Ái Quốc:

- Hồ Chí Minh (19/05/1890 – 02/09/1969), tên khai sinh là Nguyễn Sinh Cung.

- Quê quán: Kim Liên – Nam Đàn – Nghệ An.

- Hồ Chí Minh không chỉ là nhà yêu nước, nhà cách mạng, anh hùng dân tộc mà còn là nhà văn hóa kiệt xuất.

- Các tác phẩm nổi tiếng: Nhật ký trong tù, Tức cảnh Pác Pó, Tuyên ngôn độc lập,…

ĐỌC HIỂU: 

Câu hỏi 1: Những chi tiết nào trong tiểu sử giúp em hiểu thêm các tác phẩm của chủ tịch Hồ Chí Minh?

Giải nhanh:

- Trong thời gian ở Pháp, Người tích cực viết báo, viết sách tuyên truyền chống chủ nghĩa thực dân và đoàn kết các dân tộc thuộc địa. 

- Hồ Chí Minh đã sớm hấp thụ truyền thống văn hóa của dân tộc

Câu hỏi 2: Chú ý yếu tố gia đình và quê hương.

Giải nhanh:

Câu hỏi 3: Chú ý câu văn chuyển đoạn sang luận điểm khác.

Giải nhanh:

Hồ Chí Minh không chỉ là nhà yêu nước, nhà cách mạng, anh hùng dân tộc mà còn là nhà văn hóa kiệt xuất. 

Câu hỏi 4: Quan điểm sáng tác văn chương của Hồ Chí Minh có gì đặc sắc?

Giải nhanh:

- Quan niệm văn chương là “Vũ khí chiến đấu”

- Phân biệt rõ văn chương nghệ thuật và văn chương tuyên truyền, xác định rõ mục đích, đối tượng hướng tới.

- Từ đó mới quyết định nội dung và cách viết. 

=> Nó hình thành và tạo nên sức mạnh của văn chương trong việc lan truyền thông điệp, giá trị, niềm tin và lý tưởng, tạo ra những kết nối giữa con người.

Câu hỏi 5: Những biểu hiện phong phú trong sáng tác của Hồ Chí Minh là gì?

Giải nhanh:

- Người viết bằng nhiều thể loại với những bút pháp và phong cách khác nhau 

- Viết bằng nhiều ngôn ngữ

- Thể loại: Văn chính luận, truyện và kí, thơ ca. 

Câu hỏi 6: Văn chính luận của Hồ Chí Minh có những tác phẩm nào tiêu biểu?

Giải nhanh:

Bản án chế độ thực dân Pháp (1925), Tuyên ngôn độc lập (1945), Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (1946), Không có gì quý hơn độc lập tự do (1966)…

Câu hỏi 7: Chú ý hoàn cảnh ra đời của các văn bản.

Giải nhanh:

-  Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, thực dân Pháp dã tâm dùng vũ lực hòng đặt lại ách thống trị trên đất nước ta một lần nữa. 

- Vận mệnh đất nước đang ở tình thế “ngàn cân treo sợi tóc” vì thù trong, giặc ngoài, nạn đói, nạn dốt hoành hành khắp nơi

- Ngày 19/12/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, toàn dân tộc Việt Nam đã nhất tề đứng lên kháng chiến, chống thực dân Pháp xâm lược.

Câu hỏi 8: Những sự kiện nào được Nguyễn Ái Quốc viết thành truyện ngắn?

Giải nhanh:

- Truyện ngắn “Lời than vãn của bà Trưng Trắc”, “Vi hành” được Bác viết khi nhận tin quốc vương nước Nam là Khải Định sắp làm “khách của nước Pháp”.

- Truyện ngắn “Những trò lố hay là Va – ren và Phan Bội Châu”  được Bác viết nhân sự kiện:

+ Nhà cách mạng Phan Bội Châu bị thực dân Pháp bắt cóc ở Trung Quốc giải về giam ở Hỏa Lò – Hà Nội và sắp bị xử bắn

+ Va – ren thì chuẩn bị sang nhận chức Toàn quyền Đông Dương.

Câu hỏi 9: Chú ý cái tôi Hồ Chí Minh ở các tác phẩm kí.

Giải nhanh:

Cái tôi hiện lên ở Bác rất đỗi trẻ trung và hồn nhiên, giản dị, thể hiện một tình cảm chân thành, nồng hậu,…

Câu hỏi 10: Vì sao Nhật kí trong tù được nhắc đến đầu tiên?

Giải nhanh:

- Phản ánh tâm hồn, ý chí kiên cường và nhân cách cao đẹp Bác trong hoàn cảnh cực khổ chốn lao tù. 

- Là bức tranh hiện thực đầy cảnh bất công, tàn bạo được tái hiện nhằm tố cáo mạnh mẽ chế độ nhà tù của Quốc dân Đảng. 

- Chan chứa tình cảm nhân đạo và một tinh thần lạc quan cách mạng, Người luôn nhìn ra ánh sáng và hướng đến tương lai.

Câu hỏi 11: Những bài thơ viết từ sau năm 1941 có đặc điểm gì?

Giải nhanh:

- Gồm những bài thơ tuyên truyền vận động cách mạng và thơ trữ tình.

- Thể hiện tình cảm sâu nặng của Hồ Chí Minh đối với đất nước, ca ngợi, động viên những con người kháng chiến. 

- Thể hiện 1 tâm hồn nghệ sĩ phong phú, tinh tế trước vẻ đẹp của tạo vật và tình người.

Câu hỏi 12: Chú ý tên của mỗi tiểu mục là một luận điểm.

Giải nhanh:

- Luận điểm 1: Hồ Chí Minh – Anh hùng dân tộc 

- Luận điểm 2: Hồ Chí Minh – Danh nhân văn hóa kiệt xuất 

- Luận điểm 3: Hồ Chí Minh có một sự nghiệp văn học lớn lao và phong phú 

- Luận điểm 4: Hồ Chí Minh có một phong cách nghệ thuật đa dạng mà thống nhất.

Câu hỏi 13: Luận điểm được triển khai như thế nào?

Giải nhanh:

Các luận điểm được triển khai một cách rõ ràng, ngắn gọn, đi đúng trọng tâm và phù hợp với nội dung mà đoạn văn hướng đến.

Câu hỏi 14: Chú ý cách lí giải về tính thống nhất của phong cách Hồ Chí Minh.

Giải nhanh:

- Tất cả sự nghiệp sáng tác của Người chủ yếu hướng đến mục đích lớn nhất là vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, vì hạnh phúc nhân dân 

- Nội dung chủ yếu tập trung vào đề tài “Chống thực dân đế quốc, chống phong kiến địa chủ, tuyên truyền cho độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội” 

- Lối viết ngắn gọn, trong sáng, giản dị, phù hợp với đối tượng

- Linh hoạt, sáng tạo trong việc sử dụng các thể loại, ngôn ngữ và bút pháp nghệ thuật khác nhau 

Câu hỏi 15: Phần kết nêu lên các nội dung gì?

Giải nhanh:

- Hồ Chí Minh không chỉ là anh hùng dân tộc mà còn là danh nhân văn hóa kiệt xuất.

- Sự nghiệp văn học của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh là tài sản tinh thần vô giá đối với dân tộc Việt Nam

CÂU HỎI CUỐI BÀI:

Câu hỏi 1:  Văn bản Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh - Cuộc đời và sự nghiệp gồm mấy phần? Hãy xác định nội dung chính của từng phần.

Giải nhanh:

Gồm 4 phần: 

- Phần 1: Hồ Chí Minh – Anh hùng dân tộc.

- Phần 2: Hồ Chí Minh – Danh nhân văn hóa kiệt xuất.

- Phần 3: Hồ Chí Minh có một sự nghiệp văn học lớn lao và phong phú.

- Phần 4: Hồ Chí Minh có một phong cách nghệ thuật đa dạng mà thống nhất.

Câu hỏi 2: Dựa vào văn bản trên, em hãy trình bày những điểm nổi bật về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh bằng một sơ đồ. 

Giải nhanh:

Câu hỏi 3: Từ nội dung bài học, phân tích và làm sáng tỏ hai điểm sau: 

a) Sự nghiệp văn học của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh luôn gắn chặt với sự nghiệp cách mạng của Người; 

b) Đó là một sự nghiệp văn học lớn lao và phong phú. 

Giải nhanh:

a. 

- Các tác phẩm văn học của Bác thường mang thông điệp cách mạng, tuyên truyền về tinh thần yêu nước, hướng tới mục tiêu giải phóng dân tộc và xã hội. 

- Sử dụng văn học như một công cụ tuyên truyền, Bác đã truyền đạt ý chí cách mạng và tinh thần đoàn kết, khích lệ người dân tham gia vào cuộc chiến đấu giành độc lập cho đất nước.

 b.

- Sự nghiệp văn học của Bác rất phong phú bao gồm các bài văn chính luận, bút kí, thơ ca, các bài báo,… 

- Bác đã đạt được sự kết hợp hoàn hảo giữa sáng tạo nghệ thuật và ý nghĩa nhân văn, góp phần tạo ra một di sản văn học lớn lao và bền vững. 

Câu hỏi 4: Vì sao có thể nói: Phong cách nghệ thuật của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh là một phong cách đa dạng mà thống nhất? 

Giải nhanh:

- Sự đa dạng được thể hiện ở đề tài, mục đích, nội dung, thể loại và cách viết rất khác nhau. 

- Sự thống nhất được thể hiện ở:

+ Bác viết chủ yếu đều hướng tới mục đích lớn nhất là vì sự nghiệp giải phóng dân tộc và vì hạnh phúc của nhân dân. 

+ Lối viết giản dị, ngắn gọn, phù hợp với đối tượng, sáng tạo trong việc sử dụng các thể loại, ngôn ngữ và bút pháp nghệ thuật khác nhau

Câu hỏi 5: Em hiểu như thế nào về nhận xét: “Sự nghiệp văn học của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh là tài sản tinh thần vô giá đối với dân tộc Việt Nam”? 

Giải nhanh:

- Các tác phẩm mà Bác để lại đã truyền cảm hứng và lan tỏa tư tưởng độc lập, tự do, và công bằng trong cộng đồng. 

- Bác đã góp phần quan trọng trong việc định hình văn hóa và tinh thần dân tộc Việt Nam.

Câu hỏi 6:  Hãy nêu dàn ý cho bài thuyết trình về cuộc đời và sự nghiệp văn học của Chủ tịch Hồ Chí Minh nếu em được chuẩn bị cho buổi sinh hoạt câu lạc bộ văn học.

Giải nhanh:

I. Mở bài:

* Giới thiệu chung về Hồ Chủ tịch:

- Chủ tịch Hồ Chí Minh là một lãnh tụ cách mạng vô sản kiệt xuất, chiến sĩ hòa bình, danh nhân văn hóa thế giới, là nhà văn, nhà thơ,…

- Với dân tộc Việt Nam: Người là Cha, là Bác, là Anh... Đất nước ta tự hào về Bác.

II. Thân bài

1. Đôi nét về tiểu sử của Hồ Chí Minh

- Năm sinh, năm mất

- Quê quán, gia đình

2. Sự nghiệp văn học của Hồ Chí Minh

a. Quan điểm sáng tác

- Người coi văn học là một vũ khí chiến đấu phục vụ cho sự nghiệp cách mạng.

- Luôn chú trọng tính chân thực và tính dân tộc.

- Luôn chú ý đến mục đích và đối tượng tiếp nhận để quyết định nội dung và hình thức của tác phẩm.

b. Di sản văn học

- Văn chính luận: Bản án chế độ thực dân Pháp (1925), Tuyên ngôn độc lập (1945),...

- Truyện và kí: Pari (1922), Lời than vãn của bà Trưng Trắc (1922), Con người biết mùi hun khói (1922), Vi hành (1923),...

- Thơ ca:

+ Tác phẩm chính: Nhật kí trong tù, chùm thơ viết ở Việt Bắc 

→ Di sản văn học lớn lao về tầm vóc, phong phú về thể loại và đa dạng về phong cách.

c. Phong cách nghệ thuật

- Thống nhất:

+ Về mục đích sáng tác, quan điểm sáng tác, nguyên tắc sáng tác.

+ Về cách viết ngắn gọn.

- Đa dạng:

+ Văn chính luận: ngắn gọn, súc tích, lập luận chặt chẽ, lý lẽ đanh thép,...

+ Truyện và kí hiện đại giàu tính chiến đấu, nghệ thuật trào phúng sắc bén, nhẹ nhàng, hóm hỉnh nhưng thâm thúy, sâu cay.

+ Thơ ca: thơ tuyên truyền cách mạng mộc mạc, giản dị, dễ nhớ, dễ thuộc; 

III. Kết bài

Đánh giá, nêu khái quát lại về cuộc đời và sự nghiệp văn học của Bác.