PHẦN MỘT: GIÁO DỤC KINH TẾ

CHỦ ĐỀ 3:  NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VÀ THUẾ

BÀI 5: NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC

Mở đầu

Câu hỏi: Theo em, các khoản kinh phi đầu tư cho giáo dục được lấy từ nguồn nào? Em hãy chia sẻ ý nghĩa của các khoản hỗ trợ và đầu tư đó đối với sự phát triển của giáo dục đào tạo.

Đáp an chuẩn:

Nguồn vốn đầu tư cho giáo dục:

• Ngân sách: Nhà nước, địa phương, ngân hàng chính sách.

Mục đích đầu tư:

• Cơ sở vật chất: Xây dựng trường học, phòng học, phòng thí nghiệm.

• Hỗ trợ học sinh: Miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí, vay vốn.

• Đối tượng: Học sinh nghèo, dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, người khuyết tật.

Ý nghĩa:

• Nâng cao chất lượng giáo dục: Đảm bảo cơ sở vật chất, hỗ trợ học sinh.

• Mở rộng cơ hội: Giúp nhiều học sinh tiếp cận giáo dục.

• Phát triển nguồn nhân lực: Đào tạo nhân lực chất lượng cao cho đất nước.

Khái niệm và đặc điểm của ngân sách nhà nước

Câu hỏi: Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

Ngày 13/11/2021, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 34/2021/QH15 về dự toán ngân sách nhà nước năm 2022. Theo đó:

a) Ngân sách nhà nước bao gồm những khoản nào? Hệ thống ngân sách nhà nước gồm những bộ phận nào?

b) Ngân sách nhà nước được thực hiện trong thời gian bao lâu?

c) Cơ quan nhà nước nào có thẩm quyền quyết định ngân sách nhà nước?

d) Ngân sách nhà nước được sử dụng nhằm mục đích gì?

Đáp an chuẩn:

a) Thành phần ngân sách nhà nước:

• Tổng thu: Toàn bộ số tiền thu được của nhà nước.

• Tổng chi: Toàn bộ số tiền nhà nước chi ra.

• Bội chi: Khi chi lớn hơn thu.

• Hệ thống: Gồm ngân sách trung ương và địa phương.

b) Thời gian: Ngân sách được quyết định và thực hiện trong 1 năm.

c) Cơ quan quyết định: Quốc hội là cơ quan có quyền lực cao nhất trong việc quyết định ngân sách.

d) Mục đích: Đảm bảo tài chính để thực hiện các nhiệm vụ của nhà nước vì lợi ích chung.

Tổng kết:

• Ngân sách nhà nước là kế hoạch thu, chi của nhà nước trong một năm, được Quốc hội quyết định nhằm đảm bảo hoạt động của nhà nước.

• Thành phần: Gồm thu, chi và có thể có bội chi.

• Hệ thống: Bao gồm ngân sách trung ương và địa phương.

Vai trò của ngân sách nhà nước

Câu hỏi: Em hãy đọc đoạn hội thoại và trả lời câu hỏi

Nhóm của Tuấn thảo luận với nhau về vai trò của ngân sách nhà nước. Một số ý kiến được đưa ra đề thảo luận như sau:

- Tuấn: Theo tớ, nguồn tiền được huy động vào ngân sách nhà nước là điều kiện vật chất quan trọng để Nhà nước thực hiện chức năng và nhiệm vụ của mình.

- Dũng: Nói như cậu cũng đúng, nhưng mình thấy ngân sách nhà nước còn được dùng để điêu tiết thu nhập: Nhà nước thu thuế của người có thu nhập cao, cho các hộ nghèo vay vốn để phát triển kinh tế nhằm giảm khoảng cách giàu nghèo trong xã hội.

- Nghĩa: Chưa hết đâu, tớ còn đọc được thông tin Nhà nước sử dụng ngân sách để đầu tư phát triển kinh tế, bình ổn giá cả hàng hoá, xây dựng cơ sở hạ tầng như trường học, bệnh viện,...

- Hạnh: Tớ xem tivi thấy năm vừa qua, Nhà nước còn đầu tư ngân sách cho việc tăng cường tiềm lực quốc phòng an ninh để bảo vệ Tổ quốc,...

a) Em hãy nhận xét các ý kiến trong đoạn hội thoại. Nếu em tham gia vào hội thoại đó, em hãy cho biết ý kiến của mình về vai trò của ngân sách nhà nước.

b) Em hãy sơ đồ hoá vai trò của ngân sách nhà nước đối với sự phát triển của đất nước.

Đáp an chuẩn:

a) 

Vai trò của ngân sách nhà nước:

• Công cụ quản lý: Điều hành các hoạt động kinh tế - xã hội của đất nước.
• Phân bổ tài chính: Phân chia nguồn lực cho các lĩnh vực khác nhau.
• Tăng cường sức mạnh: Củng cố quốc phòng, an ninh, nâng cao tiềm lực quốc gia.
• Ổn định kinh tế: Kiềm chế lạm phát, dự phòng rủi ro.
• Hội nhập quốc tế: Mở rộng quan hệ đối ngoại.

Tổng kết:

Ngân sách nhà nước đóng vai trò trung tâm trong việc quản lý và phát triển quốc gia, đảm bảo an sinh xã hội và nâng cao vị thế quốc tế.

b) Sơ đồ hoá vai trò của ngân sách nhà nước đối với sự phát triển của đất nước:

Quyền và nghĩa vụ công dân trong việc thực hiện pháp luật ngân sách

Câu hỏi: Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

 Luật Ngân sách nhà nước số 83/201 5/QH13 quy định quyền hạn, nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có liên quan đến ngân sách nhà nước như sau:

 Điều 34. Quyền hạn, nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có liên quan đến ngân sách nhà nước

1. Nộp đầy đủ, đúng hạn các khoản thuế, phí, lệ phí và các khoản phải nộp khác vào ngân sách nhà nước theo quy định của pháp luật.

2. Trường hợp được Nhà nước trợ cấp, hỗ trợ vốn và kinh phí theo dự toán được giao thì phải quản lí, sử dụng các khoản vốn và kinh phí đó đúng mục đích, đúng chế độ, tiết kiệm, hiệu quả và quyết toán với cơ quan tài chính.

3. Chấp hành đúng quy định của pháp luật về kế toán, thống kê và công khai ngân sách.

4. Được cung cấp thông tin, tham gia giám sát cộng đồng về tài chính — ngân sách theo quy định của pháp luật.

a) Nghĩa vụ của công dân trong việc thực hiện Luật Ngân sách nhà nước là gi?

b) Theo Luật Ngân sách nhà nước, công dân có những quyền gì?

Đáp an chuẩn:

a) Nghĩa vụ của công dân:

• Nộp thuế: Thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế.
• Quản lý kinh phí: Sử dụng hiệu quả các khoản được hỗ trợ.
• Chấp hành quy định: Tuân thủ các quy định về kế toán, thống kê và công khai.

b) Quyền của công dân:

• Được cung cấp thông tin: Tiếp cận thông tin về tài chính - ngân sách.
• Tham gia giám sát: Tham gia giám sát việc sử dụng ngân sách.

Tổng kết:

Công dân có nghĩa vụ đóng góp vào ngân sách nhà nước và có quyền giám sát việc sử dụng ngân sách.

Luyện tập

Câu 1: Em đồng ý hay không đồng ý với ý kiến nào sau đây? Vì sao?

A. Ngân sách nhà nước là quỹ tiền tệ của Nhà nước được thiết lập hằng năm do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được dùng để Nhà nước điều tiết kinh tế và bình ổn giá cả.

B. Ngân sách nhà nước là dự toán các khoản thu, chi của Nhà nước do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được dùng để chi trả các khoản chỉ tiêu của Nhà nước.

C. Ngân sách Nhà nước là bản dự toán thu chi của Nhà nước do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước trong một thời gian nhất định.

D. Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định, do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

Đáp an chuẩn:

A. Không đồng ý. 

Giải thích: Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi trong một thời gian nhất định (thường là 1 năm) chứ không phải quỹ tiền tệ thiết lập hằng năm.

B. Đồng ý. 

C. Không đồng ý. 

Giải thích: Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước chứ không phải bản dự toán thu chi.

D. Đồng ý.

Câu 2: Nội dung nào sau đây không phải là đặc điểm của ngân sách nhà nước? Vì sao?

A. Ngân sách nhà nước bao gồm toàn bộ các khoản thu chi được dự toán và thực hiện trong một thời gian nhất định.

B. Ngân sách nhà nước được quyết định bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

C. Ngân sách nhà nước được xây dựng và thực hiện nhằm mục tiêu bảo đảm về mặt tài chính cho việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước vì lợi ích chung của quốc gia.

D. Ngân sách nhà nước là văn bản tài chính mô tả các khoản thu và chi của Nhà nước.

Đáp an chuẩn:

Nội dung không phải là đặc điểm của ngân sách nhà nước là: D

* Giải thích: Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu chi được dự toán và thực hiện trong một thời gian nhất định chứ không phải là văn bản tài chính.

Câu 3: Nội dung nào sau đây không phải là đặc điểm của ngân sách nhà nước? Vì sao?

A. Ngân sách nhà nước bao gồm toàn bộ các khoản thu chi được dự toán và thực hiện trong một thời gian nhất định.

B. Ngân sách nhà nước được quyết định bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

C. Ngân sách nhà nước được xây dựng và thực hiện nhằm mục tiêu bảo đảm về mặt tài chính cho việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước vì lợi ích chung của quốc gia.

D. Ngân sách nhà nước là văn bản tài chính mô tả các khoản thu và chi của Nhà nước.

Đáp an chuẩn:

a) Lý do nhà nước chi ngân sách cho giáo dục nghề nghiệp:

• Phát triển giáo dục quốc dân: Giáo dục nghề nghiệp là một phần quan trọng của hệ thống giáo dục.
• Đổi mới giáo dục: Đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo.

b) Vai trò của ngân sách nhà nước:

• Phát triển hệ thống giáo dục: Đảm bảo tỉ lệ đào tạo nghề.
• Đáp ứng nhu cầu xã hội: Phục vụ cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Câu 4: Em hãy đọc tình huồng dưới đây và trả lời câu hỏi

Bà X có thu nhập thuộc diện phải nộp thuế vào ngân sách nhà nước nhưng bà đã kê khai không chính xác thu nhập của mình để không phải nộp tiền vào ngân sách. Biết hành vi của mẹ là sai, Q đã khuyên mẹ nên thực hiện đúng quy định của pháp luật về ngân sách.

a) Em hãy nhận xét việc làm của bà X trong tình huống trên.

b) Em đồng tình hay không đồng tình với việc làm của Q? Vì sao?

Đáp an chuẩn:

a) Nhận xét việc làm của bà X: không đúng.

=> Nghĩa vụ nộp thuế là bắt buộc theo quy định pháp luật, và người nộp thuế phải tuân thủ trình tự thủ tục.

b) Em đồng tình với Q.

=> Nếu bà X bị phát hiện kê khai sai, sẽ bị xử phạt theo pháp luật. Do đó, cần thực hiện nghĩa vụ công dân.

Vận dụng

Câu 1: Em hãy tìm hiệu việc chỉ ngân sách địa phương tại nơi em sinh sông cho lĩnh vực giáo dục và đào tạo; chia sẻ kết quả tìm hiểu với các bạn.

Đáp an chuẩn:

Em hãy tự thực hiện theo gợi ý.

Câu 2: Viết bài luận ngắn (khoảng 300 từ) thể hiện quan điểm của em về một hành vi vi phạm pháp luật ngân sách nhà nước mà em biết.

Đáp an chuẩn:

Chiêu “lách thuế” của các doanh nghiệp địa ốc.

Bài tham khảo

Theo Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp, doanh nghiệp phải chịu thuế suất 20%. Tuy nhiên, các doanh nghiệp địa ốc đang sử dụng hợp đồng 3 bên để giảm thuế xuống 2% theo Luật Thuế thu nhập cá nhân, gây thất thoát lớn cho ngân sách nhà nước. Thị trường bất động sản hiện có giao dịch đặc biệt: khách hàng mua trực tiếp từ chủ đầu tư nhưng hợp đồng lại ghi là mua từ cá nhân khác, với chủ đầu tư chỉ là bên ủy quyền. Nếu doanh nghiệp bán trực tiếp, họ phải đóng 20% thuế, tương đương 200 triệu cho 1 tỷ đồng/nền đất. Do đó, họ áp dụng hợp đồng 3 bên để lách thuế, điều này hoàn toàn hợp pháp nếu bị kiểm tra. Cơ quan thuế đang triển khai chính sách để xử lý vấn đề này, nếu không sẽ dẫn đến bất công và giảm thu ngân sách so với các thiệt hại khác chưa được tính toán.