PHẦN HAI: GIÁO DỤC PHÁP LUẬT

CHỦ ĐỀ 8:  HIẾN PHÁP CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

BÀI 16: HIẾN PHÁP NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM VỀ QUYỀN CON NGƯỜI, QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CƠ BẢN CỦA CÔNG DÂN

Mở đầu

Câu hỏi: Em hãy liệt kê các quyền, nghĩa vụ cơ bản của bản thân và xác định đâu là quyền con người, đâu là quyền và nghĩa vụ của công dân?

Đáp án chuẩn:

Quyền con người: Sống, tự do ngôn luận, bảo vệ sức khỏe.

Quyền công dân: Tự do đi lại, học tập.

1. Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân về chính trị

Câu hỏi: Em hãy đọc các trường hợp sau và trả lời câu hỏi

Trường hợp 1. H và M là học sinh ở các tỉnh khác nhau, nhưng đều được hưởng các chính sách ưu đãi của Nhà nước đối với học sinh có hoàn cảnh khó khăn.

Trường hợp 2. Phát hiện gia đình bà A kinh doanh thực phẩm bản không rõ nguồn gốc, anh T đã tố cáo hành vi của gia đình bà A với cơ quan chức năng.

Trường hợp 3. Thực hiện chủ trương của xã, anh Y (đủ 18 tuổi) đã hăng hái tham gia bỏ phiếu bầu cử Hội đồng nhân dân xã mình.

a) Em hãy cho biết, các chủ thể trong mỗi trường hợp trên đã thực hiện những quyền và nghĩa vụ nào của mình?

b) Theo em, các quyền và nghĩa vụ đó thuộc lĩnh vực nào và được quy định trong Hiến pháp hay trong luật?

Đáp án chuẩn:

a) Các chủ thể đã thực hiện:

• Trường hợp 1: Quyền bình đẳng.
• Trường hợp 2: Quyền khiếu nại.
• Trường hợp 3: Quyền bầu cử, ứng cử.

b) Các quyền này:

• Thuộc lĩnh vực chính trị.
• Được quy định trong Hiến pháp 2013.

2. Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân về dân sự

Câu hỏi: Em hãy đọc các trường hợp, tình huống sau và trả lời câu hỏi

Trường hợp. Anh T và chị H kết hôn với nhau đã được ba năm. Trước đây, do yêu cầu công việc nên mỗi người ở một tỉnh. Sau khi kết hôn được ba tháng, anh T chuyển đến công tác ở tỉnh nơi chị H đang sinh sống và được các cơ quan chức năng tạo điều kiện cho anh hoàn thành các thủ tục cần thiết theo quy định.

Tình huống 1. Do mâu thuẫn cá nhân với nhau, K đã lên mạng xã hội viết bài nói xấu M với những lời lẽ miệt thị, xúc phạm khiến M vô cùng tức giận.

Tình huống 2. Đến nhà N chơi, thấy điện thoại của N để trên bàn và có báo tin nhắn gửi đến, Q liền tự ý mở máy ra xem.

a) Ở trường hợp bên, anh T đã thực hiện quyền nào của mình?

b) Ở tình huống 1 và 2, K và Q đã xâm phạm đến quyền nào của của M và N?

c) Theo em, quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân trong các tình huống trên được quy định ở đâu?

Đáp án chuẩn:

a) Ở trường hợp bên, anh T đã thực hiện quyền: tự do đi lại và cư trú.

b) Ở tình huống 1 và 2:

• K đã xâm phạm đến “Quyền bất khả xâm phạm về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân và bí mật gia đình; có quyền bảo vệ danh dự, uy tín của mình” của của M.
• Q đã xâm phạm đến “Quyền bí mật thư tín, điện thọai, điện tín” của của N.

c) Theo em, quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân trong các tình huống trên được quy định ở Hiến pháp 2013.

3. Quyền con người, quyền và nghĩa vụ công dân về kinh tế, văn hóa, xã hội

Câu hỏi: Em hãy đọc các trường hợp, tình huống sau và trả lời câu hỏi

Tình huống. H băn khoăn, nếu mình kinh doanh bánh ngọt tự làm theo đúng quy định về an toàn thực phẩm thì pháp luật có cấm không? Thu nhập của H từ việc bán bánh ngọt có được pháp luật bảo vệ không?

Trường hợp 1. Trong quá trình tham gia chống dịch, bạn B đã bị nhiễm COVID-19. B được các bác sĩ chữa trị và chăm sóc kịp thời nên đã nhanh chóng khỏi bệnh và tiếp tục hoạt động tình nguyện.

Trường lợp 2. Do mâu thuẫn trong quan hệ vợ chồng không giải quyết được, chị D đã quyết định li hôn với anh Q theo đúng quy định của pháp luật.

a) Em hãy cùng các bạn thảo luận và giải quyết thắc mắc của H.

b) Theo em, trong các trường hợp trên, bạn B đã được hưởng quyền gì và chị D đã thực hiện quyền nào của mình?

c) Các quyền của H, bạn B và chị D được quy định ở đâu và thuộc lĩnh vực nào trong đời sống?

Đáp án chuẩn:

a) H: Được tự do kinh doanh và bảo vệ thu nhập.

b) Trong các trường hợp trên:

B: Được bảo vệ sức khỏe.

D: Thực hiện quyền kết hôn.

c) Các quyền này: Thuộc lĩnh vực dân sự, kinh tế, xã hội, được quy định trong Hiến pháp 2013.

4. Thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ công dân

Câu hỏi: Em hãy đọc câu chuyện sau và trả lời câu hỏi

  Khi nhận được tin mình có tên trong danh sách trúng tuyên nghĩa vụ đợt này, T rất vui mừng, thông báo ngay với bố mẹ và bạn bè. Ủng hộ con, bố T nói: “Con trai bố đã lớn rồi, theo bố, con nên tìm hiểu thật kĩ quyền và nghĩa vụ của mình khi tham gia nghĩa vụ quân sự”. Chỉ có mẹ, vì lo lắng và muốn con học tiếp đại học nên có vẻ không vui mừng khi nhận được thông báo của T. Thậm chí, bả còn muốn đến Uỷ ban nhân dân xã để xin tạm hoãn nghĩa vụ quân sự đợt này cho T. T nói với mẹ: “Mẹ yên tâm, con học cả đời mà và con rất muốn thực hiện nghĩa vụ công dân của mình đối với đất nước. Hơn nữa, tham gia nghĩa vụ quân sự, con còn được rèn luyện, trải nghiệm và trưởng thành hơn”. Thấy T quyết tâm nên mẹ đã nói: “Con cố gắng nhé, mẹ rất tin tưởng ở con”.

a) Em hãy nhận xét suy nghĩ và hành động của T.

b) Theo em, mỗi người cần phải làm gì để thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân?

Đáp án chuẩn:

a) Nhận xét về T: T đã hoàn thành nghĩa vụ quân sự, thể hiện lòng yêu nước.

b) Để thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ:

• Tìm hiểu Hiến pháp.
• Thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ.
• Tôn trọng quyền của người khác.
• Tuyên truyền, đấu tranh chống vi phạm.

Luyện tập

Câu 1: Em hãy cho biết việc làm nào dưới đây là thể hiện công dân tự giác thực hiện quyền và nghĩa vụ cơ bản về kinh tế, văn hoá, xã hội? Vì sao?

A. Bạn P nộp hồ sơ và được trúng tuyển vào công ty A làm việc.

B. Ông V được pháp luật bảo hộ khi bị người khác xâm phạm về tính mạng, sức khoẻ.

C. Bạn M tích cực học tập khi được Nhà nước hỗ trợ và cộng điểm vào đại học, vì là học sinh vùng cao.

D. Chị Q tham gia đóng góp ý kiến cho việc sửa đổi Hiến pháp năm 2013.

E. Anh D viết đơn tố cáo ông H cán bộ xã về hành vị chiếm đoạt tài sản của Nhà nước.

G. Anh N nộp thuế thu nhập doanh nghiệp sau khi được cơ quan thuế nhắc nhỡ.

Đáp án chuẩn:

Việc làm thể hiện công dân tự giác thực hiện quyền và nghĩa vụ cơ bản về kinh tế, văn hoá, xã hội:

A. Quyền làm việc, lựa chọn nghề nghiệp, việc làm và nơi làm việc.

C. Quyền và nghĩa vụ học tập.

G. Nghĩa vụ nộp thuế theo quy định của pháp luật.

Câu 2: Em hãy cho biết hành vi nào sau đây vi phạm quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân về dân sự? Vì sao?

A. Anh A vào nhà của bà H mà không được sự đồng ý.

B. Anh Ð và chị N đi đăng kí kết hôn tại Uỷ ban nhân dân xã trước khi làm đám cưới.

C. Ông Q chủ tịch xã đã tôn trọng ý kiến phát biểu của mọi người trong cuộc hợp dân.

D. Bạn T đã trả lại bức thư mình nhặt được cho bạn K.

E. Công ty X tự ý chấm dứt hợp đồng lao động với chị D khi chị đang nghỉ chế độ thai sản.

Đáp án chuẩn:

• Anh A: Xâm phạm quyền riêng tư của bà H khi vào nhà bà mà không được phép.

Giải thích: Anh A đã vi phạm quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở của bà H.

Câu 3: Em hãy kể tên các quyền con người, quyền và nghĩa vụ công dân mà em đang thực hiện ở gia đình, nhà trường và ngoài xã hội và nêu cách khắc phục với những quyền và nghĩa vụ mà em thực hiện chưa đúng theo gợi ý sau:

Đáp án chuẩn:

 Câu 4: Em sẽ ứng xử như thế nào trong các trường hợp sau đây để bảo vệ quyền của bản thân phù hợp với pháp luật:

a. Bạn T đe doạ chặn đường đánh em.

b. Bố mẹ xem nhật kí mà không có sự đồng ý của em.

c. Ông C ngăn cản em tố cáo hành vi đổ rác ra sông.

Đáp án chuẩn:

a. Trường hợp bạn T:

• Việc làm của T: Đe dọa, xâm phạm thân thể.
• Cách giải quyết: Kêu cứu, báo người lớn.
• Quyền bị vi phạm: Quyền được bảo vệ về thân thể.

b. Trường hợp bố mẹ:

• Việc làm của bố mẹ: Xâm phạm quyền riêng tư.
• Cách giải quyết: Nói với bố mẹ.
• Quyền bị vi phạm: Quyền riêng tư.

c. Trường hợp ông C:

• Việc làm của ông C: Ngăn cản tố cáo hành vi gây ô nhiễm môi trường.
• Cách giải quyết: Báo cơ quan chức năng.
• Quyền bị vi phạm: Quyền bảo vệ môi trường.

Câu 5: Trên cơ sở quy định của pháp luật, anh A (24 tuổi) đã mở một cửa hàng kinh doanh đồ dùng học tập. Anh A thuê người làm để tiếp tục đi học thêm văn bằng hai về ngành Công tác xã hội. Anh mong muốn sau khi tốt nghiệp sẽ mở một văn phòng tư vấn trợ giúp những người có hoàn cảnh khó khăn trong xã hội.

Theo em, anh A đã thực hiện những quyền và nghĩa vụ công dân nào của mình? Những quyền và nghĩa vụ đó có được pháp luật bảo vệ không?

Đáp án chuẩn:

Anh A đã thực hiện những quyền và nghĩa vụ công dân:

 - Quyền và nghĩa vụ bảo vệ môi trường.

 - Quyền và nghĩa vụ học tập.

 - Quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm.

 - Quyền làm việc, lựa chọn nghề nghiệp, việc làm và nơi làm việc.

=> Những quyền và nghĩa vụ đó được pháp luật bảo vệ.

Câu 6: Trước tình hình đại dịch COVID-19, anh V đã tiến hành đăng kí kinh doanh khẩu trang. Tuy nhiên, để thu được nhiêu lợi nhuận, anh V đã nhập khẩu trang không rõ nguồn gốc và bán với giá cao cho nhân dân trong khu dân cư.

a) Em hãy nhận xét hành vi của anh V.

b) Theo em, hành vi của anh V đã xâm phạm tới quyền nào của con người theo quy định của Hiến pháp?

Đáp án chuẩn:

a) Hành vi của anh V là vi phạm pháp luật.

b) Hành vi của anh V đã xâm phạm tới quyền:

• Quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm. => Kinh doanh không hợp pháp.
• Quyền được bảo vệ, chăm sóc sức khỏe của người khác. => Ảnh hưởng đến sức khỏe của những người sử dụng khẩu trang dỏm.

Câu 7: Trước khi qua đời, ông, Y có để lại một bản di chúc chia tài sản cho các con. P là con út trong gia đình và đang là học sinh trung học phổ thông, P băn khoăn, không biết mình có được thừa kế tài sản không?

Em hãy thảo luận với các bạn để giải quyết các tình huống trên.

Đáp án chuẩn:

Bạn P sẽ được được thừa kế tài sản theo quy định của pháp luật. 

* Giải thích: trong Hiến pháp 2013 đã quy định về “Quyền sở hữu tư nhân và quyền thừa kế được pháp luật bảo hộ”.

Vận dụng

Câu 1: Em hãy cùng các bạn tổ chức một buổi toạ đàm về chủ đề “Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân” theo các gợi ý sau:

- Lập kế hoạch (xác định thời gian, địa điểm tổ chức, trang trí, chương trình, nội dung chương trình,...).

- Xây dựng nội dung toạ đàm (xây dựng bộ câu hỏi, lựa chọn trò chơi, viết bài phát biểu....).

- Tổ chức toạ đàm theo kế hoạch.

Đáp án chuẩn:

Các em tự lựa chọn thời gian, địa điểm tổ chức, trang trí, chương trình,…

* Gợi ý tham khảo: 

Toạ đàm “Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân”

A. Mở đầu:

  - Giới thiệu khách mời.

  - Lí do thực hiện: để mọi người hiểu rõ hơn về Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.

B. Nội dung chính:

  - Phổ biến các quyền có trong Hiến pháp 2013.

  - Nội dung từng quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.

  - Vận động học sinh, sinh viên thực hiện đúng các quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân theo quy định.

  - Trò chơi teambuilding.

C. Kết thúc:

  - Đặt và trả lời các câu hỏi giải đáp thắc mắc.

  - Kết luận buổi tọa đàm.

Câu 2: Vẽ sơ đồ tư duy về quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân theo nội dung của Hiến pháp năm 2013 và chia sẻ với bạn bè, mọi người xung quanh.

Đáp án chuẩn:

Sơ đồ tư duy về quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân

* Nội dung các quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân theo Hiến pháp 

Chính trị:

• Quyền bình đẳng trước pháp luật; không phân biệt trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội.
• Quyền bầu cử và ứng cử vào Quốc hội, Hội đồng nhân dân.
• Quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội.
• Quyền biểu quyết khi Nhà nước trưng cầu ý dân.
• Quyền khiếu nại, tố cáo hành vi trái pháp luật.
• Quyền tự do ngôn luận, báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình.
• Quyền bình đẳng nam nữ.
• Trung thành và bảo vệ Tổ quốc; thực hiện nghĩa vụ quốc phòng.
• Tuân theo Hiến pháp, pháp luật; bảo vệ an ninh quốc gia và trật tự xã hội.

Dân sự:

• Quyền sống; bất khả xâm phạm thân thể, tính mạng, sức khỏe, danh dự.
• Quyền bảo vệ đời sống riêng tư; bảo mật thư tín, điện thoại.
• Quyền có nơi ở hợp pháp; bất khả xâm phạm chỗ ở.
• Quyền tự do đi lại, cư trú; tự do tín ngưỡng, tôn giáo.
• Quyền sở hữu thu nhập hợp pháp, tư nhân và quyền thừa kế.
• Quyền kết hôn và ly hôn.

Kinh tế, văn hóa, xã hội:

• Quyền tự do kinh doanh trong ngành nghề không cấm.
• Nghĩa vụ nộp thuế.
• Quyền và nghĩa vụ học tập; nghiên cứu khoa học, sáng tạo văn học, nghệ thuật.
• Quyền được chăm sóc sức khỏe.
• Quyền làm việc, lựa chọn nghề nghiệp và nơi làm việc.
• Quyền đảm bảo an sinh xã hội; bảo vệ môi trường.