PHẦN HAI: GIÁO DỤC PHÁP LUẬT

CHỦ ĐỀ 7:  HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

BÀI 13: CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG

Mở đầu

Câu hỏi: Em hãy kể tên các đơn vị hành chính từ tỉnh hoặc thành phố trở xuống ở địa phương em và chia sẻ hiểu biết của em về những đơn vị hành chính đó.

Đáp án chuẩn:

Các đơn vị hành chính từ tỉnh/thành trở xuống:

• Hội đồng nhân dân (HĐND): Cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, do nhân dân bầu ra.
• Ủy ban nhân dân (UBND): Cơ quan hành chính nhà nước, chịu sự giám sát của HĐND.

Hội đồng nhân dân

Câu hỏi: Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

Thông tin 1. Ngày 23/5/2021, cử tri cả nước đi bầu cử đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kì 2021 - 2026.

Thông tin 2. Chiều ngày 15/7/2021 Hội đồng nhân dân tỉnh Quảng Ninh khoá XIV, nhiệm ki 2021 - 2026 đã khai mạc ki họp thứ 2 đề xem xét, quyết định một số nội dung quan trọng thuộc thẩm quyền về chủ trương, giải pháp, cơ chế, chính sách nhằm hoàn thành các nhiệm vụ năm 2021 và cả nhiệm kì.

  Tại kì họp này, Hội động nhân dân tỉnh sẽ xem xét, quyết định một số nội dung quan trọng thuộc thẩm quyền nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh giai đoạn 2021 - 2025 cũng như hoàn thành toàn diện các mục tiêu, nhiệm vụ năm 2021.

  Ngoài ra, tại kì họp này, Hội đồng nhân dân tỉnh sẽ xem xét, quyết định ban hành Chương trình tổng thể phát triển kinh tế - xã hội nhanh, bền vững gắn với bảo đảm vững chắc quốc phòng - an ninh ở các xã, thôn, bản vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2021 — 2025, định hướng đến năm 2030.

(Theo Công thông tin điện tử Học viện Quốc gia Hồ Chí Minh, ngày 16/7/2021)

Em hãy cho biết:

a) Hội đồng nhân dân các cấp do ai bầu ra?

b) Hội đồng nhân dân ở từng cấp có vị trí, chức năng như thế nào?

Đáp án chuẩn:

a) Hội đồng nhân dân các cấp do cử tri địa phương bầu ra.

b) Hội đồng nhân dân ở từng cấp:

• Là cơ quan quyền lực nhà nước địa phương.
• Đại diện cho ý chí và quyền làm chủ của Nhân dân, chịu trách nhiệm trước Nhân dân và cơ quan cấp trên.
• Quyết định các chủ trương quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh, cải thiện đời sống Nhân dân và hoàn thành nghĩa vụ với cả nước.

Cơ cấu tổ chức của Hội đồng nhân dân

Câu hỏi: Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

Thông tin 1. Ngày 30/6/2021, Hội đồng nhân dân phường Hai Bà Trưng, thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam tổ chức kì họp thứ nhất Hội động nhân dân phường khoá X, nhiệm ki 2021 — 2026. Trên tinh thần nghiêm túc, dân chủ, đoàn kết, thẳng thắn, kì họp đã thông qua các tờ trình về việc giới thiệu nhân sự ứng cử và tiến hành bỏ phiếu bầu các chức danh lãnh đạo chủ chốt của Hội đồng nhân dân bao gồm: Chủ tịch Hội đồng nhân dân phường, Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân phường, Trưởng, Phó ban Kinh tế - xã hội, Trưởng, Phó ban Pháp chế.

Thông tin 2. Ngày 17/6/2021, Hội đông nhân dân quận Ninh Kiều khoá XII, nhiệm kì 2021 - 2026 tổ chức kì họp thứ nhất. Tại kì họp, các đại biểu đã tiến hành bầu các chức danh chủ chốt: Chủ tịch và Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân, Trưởng ban Pháp chế và Trưởng ban Kinh tế - xã hội của Hội đồng nhân dân.

Thông tin 3. Chiều ngày 25/6/2021, Hội động nhân dân tỉnh Nam Định khoá XIX, tổ chức kì họp thứ nhất nhiệm kì 2021 - 2026. Trọng tâm của kì họp là công tác kiện toàn tổ chức bộ máy chính quyền địa phương nhiệm kì 2021 — 2026. Các đại biêu đã tiến hành bầu các chức danh Chủ tịch Hội đồng nhân dân tỉnh, Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân tỉnh, Trưởng ban, Phó Trưởng ban Pháp chế, Kinh tế - ngân sách và Văn hoá - xã hội của Hội đồng Nhân dân tỉnh khoá XIX, nhiệm kì 2021 — 2026.

Em hãy cho biết:

a) Hội đồng nhân dân được phân cấp theo đơn vị hành chính như thế nào?

b) Cơ cấu tổ chức của Hội đồng nhân dân là gì?

Đáp án chuẩn:

a) Cấp độ của Hội đồng nhân dân:

• Hội đồng nhân dân được tổ chức ở 3 cấp: tỉnh/thành phố, huyện/quận/thị xã, và xã/phường/thị trấn.

b) Cơ cấu tổ chức của Hội đồng nhân dân:

• Hội đồng nhân dân gồm: Chủ tịch, Phó Chủ tịch và các ủy viên.

Hoạt động của Hội đồng nhân dân

Câu hỏi: Em hãy đọc thông tin, trường hợp dưới đây và trả lời câu hỏi

Thông tin. Dự kiến kì họp thứ 4, Hội đông nhân dân tỉnh Nghệ An khoá XVII sẽ diễn ra từ ngày 07 - 09/12/2021. Tại kì họp, thường trực, các ban Hội đông nhân dân tỉnh, Uỷ ban nhân dân tỉnh và các ngành liên quan sẽ trình kì họp xem xét 30 báo cáo, trong đó dự kiến trình bày trực tiếp 7 báo cáo. Thường trực Hội đồng nhân dân tỉnh, Uỷ ban nhân dân tỉnh dự kiến trình Hội đồng nhân dân tỉnh xem xét, thông qua 37 Nghị quyết về phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng - an ninh, trong đó: thường trực Hội đồng nhân dân tỉnh chuẩn bị và trình 5 dự thảo Nghị quyết, Uỷ ban nhân dân tỉnh chuẩn bị và trình 32 dự thảo Nghị quyết. Ngoài ra sẽ có các Nghị quyết về công tác cán bộ thuộc thẩm quyền của Hội đồng nhân dân tỉnh.

Trường hợp. An nghe bác Bình hàng xóm nói Hội đồng nhân dân tỉnh nhà sẽ họp từ ngày 20 đến ngày 22 tháng 4 để thảo luận, biểu quyết các vẫn đề trọng đại của tỉnh sáu tháng cuối năm. Tại kì họp thường trực các ban của Hội đồng nhân dân tỉnh, Uỷ ban nhân dân tỉnh để trình kì họp xem xét 30 báo cáo trong đó có 5 báo cáo được trình bày trực tiếp. Cũng tại ki họp này, Thường trực Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân tỉnh dự kiến trinh Hội đồng nhân dân tỉnh xem xét, thông qua một số nghị quyết về phát triển kinh tế, xã hội, biển đảo, quốc phòng an ninh,...

a) Em hãy cho biết đại biểu Hội đồng nhân dân có trách nhiệm gì với cử tri.

b) Em hãy nêu các hoạt động cơ bản của Hội đồng nhân dân.

c) Em hãy cho biết cách thức hoạt động của Hội đồng nhân dân.

Đáp án chuẩn:

a) Trách nhiệm của đại biểu Hội đồng nhân dân:

• Đại biểu HĐND: Đại diện cho nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân.

b) Hoạt động của Hội đồng nhân dân:

• HĐND hoạt động: Thông qua các kỳ họp, thường trực HĐND và các ban chuyên môn.
• Thường trực và các ban: Thực hiện nhiệm vụ, giám sát và báo cáo trước HĐND.

c) Cách thức hoạt động:

• HĐND làm việc: Qua các kỳ họp, hoạt động thường xuyên của thường trực và các ban, cùng với hoạt động của đại biểu.

Ủy ban nhân dân

Câu 1: Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

Thông tin 1. Sáng ngày 21/6, kì họp thứ nhất Hội động nhân dân tỉnh Thái Nguyên khoá XIV, nhiệm kì 2021 — 2026 đã thực hiện quy trình bầu các chức danh thuộc thẩm quyền của Hội đồng nhân dân tỉnh, bao gồm Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, Phó Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, các chức danh Uỷ viên Uỷ ban nhân dân tỉnh và các chức danh Hội thẩm Toà án nhân dân tỉnh Thái Nguyên.

Thông tin 2. Uỷ ban nhân dân tỉnh G vừa ban hành công văn yêu cầu các Sở, Ban, ngành thuộc tỉnh; Uỷ ban nhân dân các huyện, thị xã, thành phố triển khai thực hiện các Nghị quyết Hội đồng nhân dân tỉnh. Theo đó, các Sở, Ban, ngành, Uỷ ban nhân dân các huyện, thị xã, thành phố khân trương tham mưu Uỷ ban nhân dân tỉnh triển khai thực hiện các nội dung đã được Hội đồng nhân dân tỉnh thống nhất tại Nghị quyết của Hội đồng nhân dân. Chủ động triển khai thực hiện các giải pháp theo Nghị quyết của Hội đồng nhân dân về bổ sung nhiệm vụ và giải pháp phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh 6 tháng cuối năm đảm bảo phù hợp, đồng bộ, hiệu quả.

Thông tin 3. Trên cơ sở đề nghị của Đảng uỷ, Uý ban nhân dân xã L với mục tiêu tiếp tục tăng cường tổ chức các hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục Hiến pháp năm 2013 với tư cách là đạo luật gốc, đạo luật cơ bản trong hệ thống pháp luật Việt Nam một cách sâu rộng, hiệu quả, nâng cao nhận thức, góp phần hình thành nếp sống tuân thủ Hiến pháp và pháp luật trong cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức và nhân dân.

Thông tin 4. Ông V có hành vì xây nhà trái phép từ năm 2013. Đến năm 2016, Uỷ ban nhân dân Quận H mới lập biên bản xử lí vụ việc, sau đó ban hành Quyết định buộc tháo dỡ phân căn nhà xây dựng trải phép của ông V.

Em hãy cho biết:

a) Cơ quan nào có trách nhiệm bầu cử Uỷ ban nhân dân các cấp?

b) Uỷ ban nhân dân ở từng cấp có vị trí, chức năng như thế nào?

Đáp án chuẩn:

a) Cơ quan bầu cử UBND:

• Hội đồng nhân dân: Là cơ quan bầu ra Ủy ban nhân dân các cấp.

b) Vị trí và chức năng của UBND:

• UBND: Là cơ quan hành chính nhà nước địa phương, chịu trách nhiệm thực hiện quyết định của HĐND và pháp luật.

Câu 2: Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

Thông tin 1. Ngày 23/2/2021, đưới sự chủ trì của đồng chí Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, phiên họp thường kì Uỷý ban nhân dân tỉnh T tháng 02/2021 đã diễn ra với nhiều nội dung quan trọng được thảo luận và thông qua. Tham dự phiên họp có các đồng chí Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, Phó Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh và Uỷ viên Uỷ ban nhân dân tỉnh; đại diện Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh, Thường trực Hội đồng nhân dân tỉnh, lãnh đạo các sở, ban, ngành cấp tỉnh; Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh, các tổ chức đoàn thể cấp tỉnh.

Thông tin 2. Ngày 15/12/2021, Uỷ ban nhân dân huyện D đã tổ chức phiên họp thường kì để thảo luận vẻ vân đề: chương trình làm việc của Uỷ ban nhân dân, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội; dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách hằng năm và quỹ dự trữ của địa phương trình Hội đồng nhân dân quyết định; kế hoạch đầu tư, xây dựng các công trình trọng điểm ở địa phương trình Hội đồng nhân dân quyết định; kế hoạch huy động nhân lực, tài chính để giải quyết các vấn đề cáp bách của địa phương trình Hội đông nhân dân quyết định; các biện pháp thực hiện nghị quyết của Hội đồng nhân dân về kinh tế - xã hội, thông qua báo cáo của Uỷ ban nhân dân trước khi trình Hội đồng nhân dân,... Các thành viên Uỷ ban nhân dân đã thảo luận và biểu quyết thông qua nghị quyết với tỉ lệ nhất trí rất cao.

  Tại phiên họp, đại diện lãnh đạo Sở Kế hoạch và Đầu tư đã trình bày báo cáo tình hình phát triển kinh tế - xã hội tháng 2, nhiệm vụ trọng tâm tháng 3 năm 2021. Các đại biểu đã tập trung đánh giá kết quả đạt được, phân tích những tồn tại, hạn chế, đưa ra giải pháp thực hiện nhiệm vụ tháng 3 và trong thời gian tới, thảo luận những nội dung liên quan đền việc thu ngân sách nhà nước,...

a) Cơ cấu tổ chức của Uỷ ban nhân dân theo từng cấp tương ứng và vẽ sơ đồ minh hoạ.

b) Các cơ quan chuyên môn thuộc Uỷ ban nhân dân ở từng cấp giúp Uỷ ban nhân dân thực hiện chức năng gi?

c) Nêu nguyên tắc hoạt động của Uỷ ban nhân dân khi quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương.

Đáp án chuẩn:

a) Cơ cấu tổ chức của Uỷ ban nhân dân theo từng cấp tương ứng:

Sơ đồ minh họa UBND xã:

Sơ đồ minh họa UBND huyện:

b) Chức năng của các cơ quan chuyên môn thuộc UBND:

• Các cơ quan chuyên môn: Hỗ trợ UBND thực hiện nhiệm vụ.
• UBND các cấp: Chịu trách nhiệm trước HĐND cùng cấp và cấp trên.

c) Nguyên tắc hoạt động của UBND:

• UBND hoạt động theo nguyên tắc: Tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách.

Thực hiện nghĩa vụ công dân trong bảo vệ, xây dựng và hoàn thiện chính quyền địa phương

Câu hỏi: Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

Thông tin 1. Điểm “nổi bật” trong phong trào “Tuổi trẻ xung kích bảo vệ Tổ quốc” thời gian qua là cấp bộ Đoàn, Hội đã đây mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức tư tưởng, ý thức chấp hành cho thanh niên. Trong đó ở cuộc bâu cử đại biểu Quốc hội khoá XV và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kì 2021 - 2026, Đoàn Thanh niên tỉnh, Uỷ ban Hội Liên hiệp Thanh niên tỉnh đã chỉ đạo các cơ sở Đoàn, Hội các huyện, thành phố và các đơn vị trực thuộc tiếp tục đây mạnh công tác tuyên truyền về cuộc bầu cử tạo không khí phấn khởi, tii tưởng của hội viên, thanh niên trong ngày hội non sông. Các cấp bộ Đoản, Hội trong tỉnh đã có trên 1 500 bài viết, lượt chia sẻ tuyên truyền về cuộc bầu cử trên mạng xã hội của các đơn vị, tổ chức gần 200 buổi tuyên truyền lưu động; đảm nhận vẽ, căng treo trên 1 500 tranh cổ động, pa nô, áp phích tuyên truyền; phối hợp với phòng Tư pháp các huyện, thành phiis tổ chức 42 buổi tuyên truyền về Luật Bâu cử, quyên bảu cử và các nguyên tắc bầu cử tới hội viên, thanh niên các trường trung học phổ thông, trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên.

Thông tin 2. Trong thời gian qua, hưởng ứng phong trào “Tuổi trẻ chung tay xây dựng nông thôn mới” đoàn viên, thanh niên trên địa bàn xã đã xung kích đi đâu, triển khai thực hiện nhiều công trình, phân việc của thanh niên. Qua đó, góp phần hiệu quả cùng với Đảng bộ, chính quyền trong thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới và thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế — xã hội của địa phương.

a) Theo em, đoàn viên, thanh niên có thể tham gia bảo vệ, xây dựng và hoàn thiện chính quyền địa phương bằng những hành động cụ thể nào?

b) Em có thể kể một số ví dụ về các hoạt động của đoàn viên, thanh niên của địa phương em?

Đáp án chuẩn:

a) Đoàn viên, thanh niên tham gia bảo vệ, xây dựng chính quyền địa phương bằng cách:

• Tuân thủ pháp luật: Sống đúng pháp luật, thực hiện nghĩa vụ công dân.
• Tham gia quản lý: Tích cực tham gia vào các hoạt động quản lý địa phương.
• Tuyên truyền vận động: Nâng cao ý thức của mọi người về việc bảo vệ chính quyền.

b) Ví dụ các hoạt động của đoàn viên, thanh niên:

• Hoạt động tình nguyện: Hỗ trợ cộng đồng, xây dựng nông thôn mới.
• Tham gia các phong trào: Tích cực tham gia các phong trào do Đoàn phát động.

Luyện tập

Câu 1: Em hãy cho biết khẳng định nào dưới đây không đúng khi nói về Hội đồng nhân dân? Vì sao?

A. Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất.

B. Hội đồng nhân dân là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân.

C. Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương.

D. Hội đồng nhân dân thực hiện quyền lập hiến và lập pháp ở địa phương.

Đáp án chuẩn:

Khẳng định không đúng khi nói về Hội đồng nhân dân: Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất.

* Giải thích: Cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất là Quốc hội.

Câu 2: Em đồng ý hay không đồng ý với nhận định nào dưới đây? Vì sao?

A. Uỷ ban nhân dân là cơ quan có thẩm quyền sáp nhập xã A thuộc huyện Y của tỉnh Z vào thị trấn X thuộc huyện Y của tỉnh Z.

B. Nếu gia đình anh B xảy ra tranh chấp về đất đai với hàng xóm thì gia đình anh Ð cần đến Uỷ ban nhân dân để giải quyết.

C. Uỷ ban nhân dân cập xã, phường là cơ quan xét xử những hành vi trái pháp luật về môi trường của công ty X ở địa phương.

D. Khi phát hiện ông D có hành vi tuyên truyền tài liệu có nội dung nói xấu chính quyền, anh V đã đến Uỷ ban nhân dân xã đẻ khiếu nại.

E. Sau khi tốt nghiệp đại học, Chị C muốn công chứng các loại giấy tờ để làm hồ sơ xin việc thì phải đến Uỷ ban nhân dân.

Đáp án chuẩn:

A. Không đồng ý. Việc sáp nhập xã thuộc thẩm quyền của Ủy ban thường vụ Quốc hội.

B. Đồng ý. Ủy ban nhân dân giải quyết tranh chấp dân sự.

C. Không đồng ý. Việc xử lý vi phạm pháp luật về môi trường thuộc thẩm quyền của cơ quan tư pháp.

D. Đồng ý. Ủy ban nhân dân tiếp nhận đơn khiếu nại của người dân.

E. Đồng ý. Ủy ban nhân dân có thể cung cấp dịch vụ công chứng.

Câu 3: Em hãy cho biết công dân Việt Nam phải có những điều kiện nào mới có quyền bầu cử và quyền ứng cử đại biểu Hội đồng nhân dân? Tại sao nói bầu cử là quyền và nghĩa vụ của công dân?

Đáp án chuẩn:

Điều kiện bầu cử và ứng cử:

• Bầu cử: Từ 18 tuổi trở lên.
• Ứng cử: Từ 21 tuổi trở lên.

Ý nghĩa của quyền bầu cử:

• Bầu cử: Là quyền và nghĩa vụ của công dân, giúp người dân tham gia trực tiếp vào việc quản lý nhà nước.

Câu 4: Em hãy kể một số việc mà bản thân hoặc gia đình em đã đến chính quyền địa phương để giải quyết.

Đáp án chuẩn:

Một số việc mà bản thân hoặc gia đình em đã đến chính quyền địa phương để giải quyết:

  - Đăng kí cấp lại sổ hộ khẩu gia đình.

  - Xin công chứng một số giấy tờ.

  - Làm giấy khai sinh cho em trai.

  - Xin cấp giấy tạm trú tạm vắng…

  - Bố mẹ đi đăng kí cấp sổ đỏ.

Vận dụng

Câu hỏi: Em cùng các bạn trong nhóm xây đựng một kế hoạch nhỏ tuyên truyền về hoạt động của Ủỷ ban nhân dân ở địa phương em, theo gợi ý:

- Thu thập thông tin về hoạt động của Uỷ ban nhân dân;

- Lập kế hoạch thực hiện: mục đích, đối tượng tuyên truyền; hình thức, nội dung  tuyên truyền; thời gian, địa điểm thực hiện.

Trình bày kế hoạch trước lớp.

Đáp án chuẩn:

Em tự thực hiện dựa trên các hoạt động của Uỷ ban nhân dân ở địa phương.

* Gợi ý tham khảo: 

Cách tìm kiếm thông tin:

• Tìm hiểu trên Internet thông qua website của UBND địa phương, các bài báo.
• Hỏi các cán bộ ở địa phương, người dân địa phương.