PHẦN MỘT: GIÁO DỤC KINH TẾ

CHỦ ĐỀ 1: NỀN KINH TẾ VÀ CÁC CHỦ THỂ CỦA NỀN KINH TẾ

BÀI 1: CÁC HOẠT ĐỘNG KINH TẾ TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI

Mở đầu

Câu hỏi: Em hãy quan sát các hình ảnh sau và chỉ ra mối liên hệ giữa các hoạt động trong hình ảnh đó.

Đáp án chuẩn:

Mối liên hệ giữa các hoạt động trong hình ảnh:

• Hình 1: Trồng bắp cải. 

• Hình 2: Bán bắp cải tại quầy. 

• Hình 3: Chế biến món ăn từ bắp cải. 

=> Các hoạt động này liên kết tạo thành vòng tuần hoàn sản xuất, trao đổi, tiêu dùng.

Hoạt động sản xuất và vai trò của hoạt động sản xuất

Câu hỏi: Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi:

Thông tin 1. Làng gốm Bát Tràng nổi tiếng với sản phẩm gốm sứ của Đồng bằng Bắc Bộ. Quá trình làm ra sản phẩm bao gồm hai giai đoạn chính: một là tạo cốt gồm, trang trí hoạ tiết, hai là phủ men lớp ngoài sản phẩm. Ở mỗi công đoạn đều cần sự khéo léo của người thợ để sản phẩm có phong cách và sắc thái riêng. Làng nghệ gồm sử Bát Tràng sản xuất và cung cấp các sản phẩm với mẫu mã đa dạng, kích thước và công năng khác nhau như gốm sứ mĩ nghệ, đồ thờ cúng, đồ dùng sinh hoạt,...

(Theo Hà Nguyễn, Làng nghệ tÌủ công Hà Nội, NXB Thông tin và Thuyền thông, năm 2017)

Thông tin 2. Công nghệ sân xuất sản phẩm âm nhạc là một quy trình khép kín, bao gồm nhiều công đoạn được gắn kết với nhau. Một nhà sản xuất đưa ra thị trường những sản phâm âm nhạc có giá trị nghệ thuật và tính nhân văn cao sẽ đóng góp tích cực cho việc thưởng thức âm nhạc của công chúng, góp phần nâng cao đời sống tinh thần. Những sản phẩm âm nhạc đó giúp con người sống tốt hơn, nhân văn hơn và đóng góp cho xã hội nhiều hơn.

(Theo Báo điện từ Hội nhạc sĩ Miệt Nứn, ngày 23/8/2013)

Thông tin 3. Đồng bằng sông Cửu Long với diện tích đất trông lúa hơn 3,2 triệu héc-ta, hằng năm đóng góp hơn 50% sản lượng lúa và hơn 90% lượng gạo xuất khẩu, không chỉ đảm bảo an ninh lương thực mà còn khẳng định được vai trò, vị thể xuất Khẩu gạo hàng đầu trên thế giới của Việt Nam.

(Theo VOW5, ngày 11/4/2020)

a) Em hãy cho biết hoạt động sản xuất trong mỗi thông tin trên có vai trò gì đối với đời sống của con người và xã hội?

b) Em hãy xác định điểm giống nhau và điểm khác biệt trong hoạt động ở thông tin 1, thông tin 3 với hoạt động ở thông tin 2.

Đáp án chuẩn:

a) Vai trò của hoạt động sản xuất đối với đời sống của con người và xã hội:

 - Thông tin 1: Sản xuất gốm sứ: cung cấp đồ mĩ nghệ, thờ cúng, sinh hoạt.

 - Thông tin 2: Sản xuất âm nhạc: nâng cao đời sống tinh thần, giúp con người sống tốt hơn, nhân văn hơn.

 - Thông tin 3: Trồng lúa: cung cấp lúa gạo cho đời sống và xuất khẩu, đảm bảo an ninh lương thực, khẳng định vị thế xuất khẩu gạo của Việt Nam.

b) Điểm giống và khác nhau:

Giống: đều tạo ra sản phẩm đáp ứng nhu cầu của con người.

Khác: 

• Thông tin 1, 3: phục vụ đời sống vật chất. 

• Thông tin 2: phục vụ đời sống tinh thần.

Hoạt động phân phối, trao đổi và vai trò của hoạt động phân phối, trao đổi

Câu 1: Em hãy đọc trường hợp dưới đây và thảo luận:

  Anh Nam là một kĩ sư công nghệ thông tim làm việc tại một doanh nghiệp chuyên sản xuất và cung cấp phần mềm tin học cho lĩnh vực y tế, giáo dục. Năm nay, công ty đã thực hiện thành công một dự án sản xuất phần mềm cho giáo dục, được thị trường đón nhận. Nhờ thành công này, ngoài tiên lương hằng tháng theo hợp đồng lao động, anh Nam và những người tham gia dự án còn được hưởng thu nhập tăng thêm theo kết quả thực hiện dự án. Hình thức phân phối thu nhập này đã khích lệ các thành viên công ty tích cực, chủ động và sáng tạo hơn nữa trong sản xuất kinh doanh.

a) Từ thông tin trong trường hợp trên, em hãy cho biết anh Nam và đồng nghiệp nhận được những gì sau quá trình thực hiện dự án tại công ty?

b) Mức thu nhập nhận được của người lao động có tác dụng như thế nào đối với hoạt động sản xuất kinh doanh trong giai đoạn tiếp theo?

Đáp án chuẩn:

a) Sau dự án, anh Nam và đồng nghiệp nhận được lương hằng tháng và thu nhập tăng thêm theo kết quả dự án.

b) Mức thu nhập khích lệ người lao động tích cực, chủ động và sáng tạo hơn trong giai đoạn sản xuất kinh doanh tiếp theo.

Câu 2: Em hãy đọc thông tin và thảo luận

Thông tin 1. Một trong những chợ phiên có nhiều người tìm đến ở huyện Quỳnh Nhai (tỉnh Sơn La) là chợ phiên Huổi Cuổi họp năm ngày một lần. Chợ có nhiều mặt hàng nông sản, công cụ sản xuất, sản phẩm may mặc và các mặt hàng mang đậm những nét văn hoá rất riêng của đông bảo dân tộc Thái. Đây là chợ phiên nằm gần trung tâm huyện Quỳnh Nhai nên người dân các xã lân cận thường đến đây ể mua bán, trao đổi hàng hoá. Khi trời mới tờ mờ sáng, những người bán hàng đã đến chợ, bày biện hàng hoá. Còn người đi chợ cũng đến từ rất sớm để tìm mua thực phẩm tươi ngon và những vật phẩm cần thiết cho gia đình.

(Theo Vietnan+/TTXVN)

Thông tin 2. Theo “Sách trắng Thương mại điện tử Việt Nam năm 2020”, có đến 45% người dùng Internet với mục đích tìm kiếm thông tin mua hàng; tỉ lệ người dùng Intermet tham gia mua sắm trực tuyến ít nhất một lần trong năm là 77% (năm 2019). Thông tin trong hình 1 cho thấy, ngày càng có nhiều người tiêu dùng sẵn sảng tham gia và yêu thích mua sắm trực tuyến.

(Theo Sách trắng Thương mại điện từ Việt Nam năm 2020, Cục Thương mại điện từ và Kinh tế số, Bộ Công thương)

a) Em có nhận xét gì về vai trò của hoạt động trao đổi qua các thông tin trên?

b) Ngoài hình thức kể trên, em còn có thể mua và bán băng những hình thức nào?

Đáp án chuẩn:

a) Vai trò của hoạt động trao đổi:

• Kết nối sản xuất với tiêu dùng.

• Giúp người sản xuất bán sản phẩm và người tiêu dùng mua sản phẩm phù hợp.

• Thúc đẩy kinh tế phát triển.

b) Các hình thức mua bán khác:

• Tại cửa hàng

• Thông qua trung gian

• Tại quầy lưu động

Hoạt động tiêu dùng và vai trò của hoạt động tiêu dùng

Câu hỏi: Em hãy quan sát hình ảnh, đọc thông tin và thảo luận

Tết âm lịch hăng năm tại Việt Nam là thời khắc sum vậy, là dịp để mỗi người dành tặng những điều tốt đẹp nhất cho gia đình, bạn bè và chính bản thân mình. Đây cũng chính là thời điểm thị trường thực phẩm sôi động nhất trong năm, đặc biệt càng những ngảy giáp Tết nhu cầu tiêu dùng trên khắp cả nước càng trở nên nhộn nhịp với rất nhiều mặt hàng như thực phẩm, bánh kẹo, mứt tết, đồ uống,... Sự gia tăng nhu cầu tiêu dùng trong dịp Tết là động lực thúc đây hoạt động sản xuất hàng hoá và dịch vụ.

a) Em hãy cho biết các sản phẩm tiêu dùng nào được nhắc đến ở thông tin và hình ảnh trên. Hoạt động tiêu dùng đó có ý nghĩa như thế nào đối với mỗi người?

b) Theo em, hoạt động tiêu dùng có vai trò gì đối với sản xuất?

c) Em hãy kể thêm các hoạt động tiêu dùng khác mà em biết.

Đáp án chuẩn:

a)

• Các sản phẩm tiêu dùng: thực phẩm, bánh kẹo, mứt Tết, đồ uống.

• Ý nghĩa của tiêu dùng: • Thỏa mãn nhu cầu vật chất và tinh thần trong ngày Tết. • Thúc đẩy mua bán cuối năm sôi nổi hơn.

b) Vai trò của tiêu dùng đối với sản xuất:

• Thỏa mãn nhu cầu vật chất và tinh thần.

• Thúc đẩy sản xuất phát triển, tạo ra nhiều sản phẩm mới.

c) Các hoạt động tiêu dùng khác:

• Quần áo mới

• Thực phẩm hàng ngày

• Vật dụng gia đình

• Đồ dùng học tập

Luyện tập

Câu 1:  Em hãy cho biết những nhận định sau đây đúng hay sai và giải thích vì sao.

A. Hoạt động sản xuất nông nghiệp là một trong những cơ sở cho sự tồn tại của con người.

B. Kết quả của hoạt động sản xuất là tạo ra sản phẩm phục vụ hoạt động tiêu dùng.

C. Tiêu dùng tạo ra nhu cầu và mục đích cho sản xuất.

D. Hoạt động trao đổi không liên quan tới hoạt động sản xuất.

E. Hoạt động trao đổi có thể thúc đây hoạt động sản xuất và hoạt động tiêu dùng.

Đáp án chuẩn:

Nhận xét những nhận định sau đây đúng hay sai:

A. Đúng. Giải thích: Sản xuất nông nghiệp tạo ra lương thực, thực phẩm phục vụ đời sống hằng ngày.

B. Đúng. Giải thích: Sản xuất tạo ra các sản phẩm đáp ứng nhu cầu thiết yếu của con người.

C. Đúng. Giải thích: Tiêu dùng thúc đẩy sản xuất phát triển, tạo ra nhiều sản phẩm mới đáp ứng nhu cầu.

D. Sai. Giải thích: Tiêu dùng kết nối sản xuất với tiêu dùng, giúp người sản xuất bán và người tiêu dùng mua sản phẩm phù hợp.

E. Đúng. Giải thích: Tiêu dùng kết nối sản xuất với tiêu dùng, giúp người sản xuất bán và người tiêu dùng mua sản phẩm phù hợp.

Câu 2: Em hãy phân loại các hoạt động kinh tế sau đây. Hoạt động nào có thể xếp được vào nhiều nhóm? Tại sao?

A. Một thanh niên đang sử dụng máy tính cá nhân tại nhà.

B. Nhóm bạn nhỏ đang xem phim tại rạp chiếu phim.

C. Một người đang thả thức ăn cho tôm xuống đầm nuôi tôm, thức ăn đóng trong bao có nhãn hiệu nơi sản xuât.

D. Một người đang trả tiền mua hoa tại cửa hàng hoá.

Đáp án chuẩn:

 Phân loại hoạt động kinh tế:

A. Tiêu dùng

B. Tiêu dùng

C. Sản xuất, tiêu dùng

D. Trao đổi 

* Hoạt động có thể xếp được vào nhiều nhóm là hoạt động C.

Giải thích:

• Một người thả thức ăn cho tôm xuống đầm nuôi tôm là hoạt động sản xuất.
• Sử dụng bao có nhãn hiệu là hoạt động tiêu dùng.

Câu 3: Em hãy vẽ sơ đồ mô tả mối quan hệ giữa các hoạt động sản xuất, hoạt động phân phối, trao đổi và hoạt động tiêu dùng. Lấy ví dụ một sản phẩm cụ thể để minh hoạ mối quan hệ trên.

Đáp án chuẩn:

Sơ đồ:

Ví dụ quá trình sản xuất lúa gạo: Gieo trồng lúa (sản xuất) -> mua phân bón (trao đổi) -> thu hoạch lúa gạo để bán (tiêu dùng) -> mua gạo chế biến món ăn (sản xuất) -> bán món ăn cho người dùng (trao đổi) -> …

Câu 4: Em hãy kể lại những việc em đã làm khi tham gia vào các hoạt động kinh tế. Em đã điều chỉnh như thế nào với những việc làm chưa phù hợp? Theo em, học sinh trung học phổ thông cần thể hiện trách nhiệm gì khi tham gia các hoạt động kinh tế hằng ngày?

Đáp án chuẩn:

Những việc em đã làm khi tham gia các hoạt động kinh tế:

 • Tiêu dùng thực phẩm như ăn sáng, ăn vặt. 

• Mua sắm quần áo mới.

 • Đóng học phí.

=> Đối với những việc làm chưa phù hợp, em cần: xem xét và rút kinh nghiệm, không tiếp tục thực hiện.

* Học sinh trung học phổ thông cần thể hiện trách nhiệm khi tham gia các hoạt động kinh tế hằng ngày như: 

 - Chủ động tham gia vào các hoạt động sản xuất, trao đổi, mua bán phù hợp với điều kiện và lứa tuổi của mình.

 - Không tham gia vào các hoạt động trao đổi, mua bán trái pháp luật.

 - Cân nhắc, hỏi người lớn khi thực hiện trao đổi, mua bán với số tiền quá lớn.

Vận dụng

Câu 1: Em hãy tìm hiểu về các hoạt động kinh tế tại địa phương nơi em sinh sống và viết một bài thu hoạch ngắn theo yêu cầu sau:

- Mô tả hoạt động kinh tế đang diễn ra.

- Nêu nhận xét của em về những hoạt động kinh tế mà học sinh trung học phổ thông có thể tham gia.

Đáp án chuẩn:

Mô tả: Nêu các hoạt động kinh tế đang diễn ra tại địa phương.

Nhận xét:

• Học sinh trung học phổ thông có thể tham gia:

• Thanh lý quần áo cũ.

• Sản xuất đồ handmade, mua bán để giúp đỡ bạn có hoàn cảnh khó khăn.

=> Các hoạt động sản xuất, trao đổi, mua bán phù hợp với lứa tuổi, không tham gia vào hoạt động trái pháp luật.

Câu 2: Em hãy cùng bạn xây dựng kịch bản và tổ chức một buổi toạ đàm về chủ đề “Tiêu dùng xanh” để góp phần nâng cao ý thức, trách nhiệm của học sinh khi tham gia vào các hoạt động kinh tế.

Đáp án chuẩn:

Tạo thói quen "tiêu dùng xanh" cho thanh niên học sinh

A. Mở đầu:

• Giới thiệu thành phần tham dự.

• Lí do: Thói quen sử dụng túi ni lông và sản phẩm nhựa phổ biến trong thanh niên. Cần thay đổi để bảo vệ môi trường.

B. Nội dung chính:

Yếu tố tác động:

• Thói quen tiêu dùng của thế hệ trẻ vẫn phổ biến túi ni lông.

• Lượng rác thải gia tăng tại Việt Nam và thế giới.

Giải pháp:

• Thành lập câu lạc bộ tiêu dùng, sản xuất đồ tái chế từ nhựa.

• Tuyên truyền thói quen tiêu dùng qua mạng xã hội.

C. Kết thúc: Phát động phong trào “Tiêu dùng xanh”.