BÀI 1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA CÂY ĂN QUẢ

PHẦN I. CÁC CÂU HỎI TRONG SGK

KHỞI ĐỘNG       

CH: Hãy sắp xếp mỗi bộ phận của cây dừa trong Hình 1.1 tương ứng với mục đích sử dụng sau: (1) Mĩ phẩm, (2) Giá thẻ trồng cây, (3) Vật liệu xây dựng.

I. VAI TRÒ CỦA CÂY ĂN QUẢ

CH: Em hãy cho biết cây ăn quả có vai trò gì trong đời sống và xã hội.

CH: Kể tên các sản phẩm được tạo ra từ cây ăn quả trong Hình 1.3.

CH: Em hãy kể tên một số sản phẩm được chế biến từ quả xoài, chuối hoặc bưởi.

CH: Hãy kể thêm các sản phẩm văn hoá, nghệ thuật được tạo ra từ cây ăn quả.

CH: Cây dứa được trồng nhiều ở vùng đồi núi đem lại những lợi ích gì?

CH: Hãy kể tên và nêu vai trò của cây ăn quả đặc trưng tại một số địa phương.

II. ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT HỌC CỦA CÂY ĂN QUẢ

CH: Hãy nêu đặc điểm thực vật học của cây ăn quả.

CH: Tại sao người trồng cần hiểu được đặc điểm thực vật học của cây ăn quả?

CH: Vì sao cây ăn quả cần được trồng ở nơi có tầng canh tác dày 1,0m trở lên?

CH: Chức năng của rễ và thân có điểm nào giống và khác nhau?

CH: Em hãy kể tên một số loại quả hạch, quả mọng, quả có vỏ cứng mà em biết.

CH: Hãy phân tích đặc điểm thực vật học của một loại cây ăn quả ở địa phương em.

III. YÊU CẦU NGOẠI CẢNH CỦA CÂY ĂN QUẢ

CH: Dựa vào yêu cầu về nhiệt độ, cây ăn quả được phân loại thành những nhóm nào? Nêu đặc điểm của mỗi nhóm đó.

CH: Em hãy kể tên một số loại cây ăn quả thuộc nhóm á nhiệt đới và ôn đới. Nhóm cây nào yêu cầu vùng trồng cây có nhiệt độ thấp hơn?

CH: Để ra hoa, cây ăn quả á nhiệt đới cần điều kiện về nhiệt độ khác cây ăn quả nhiệt đới như thế nào?

CH: Độ ẩm đất ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây ăn quả như thế nào?

CH: Cây ở giai đoạn ra hoa và giai đoạn ngủ, nghỉ có yêu cầu về độ ẩm đất như thế nào?

CH: Ánh sáng ảnh hưởng như thế nào đến sự sinh trưởng và phát triển của cây ăn quả?

CH: Cường độ chiếu sáng mạnh có thể gây tác động xấu nào đối với cây ăn quả?

CH: Em hãy tìm hiểu những lợi ích của việc bao quả xoài.

CH: Cây ăn quả cần hấp thu các nguyên tố dinh dưỡng khoáng thiết yếu nào?

CH: Cây ăn quả thích hợp trồng ở nơi đất có đặc điểm như thế nào?

CH: Nêu ảnh hưởng của gió đến sự sinh trưởng và phát triển của cây ăn quả.

VẬN DỤNG

CH: Cần phải làm gì để hạn chế gió mạnh ảnh hưởng xấu đến cây ăn quả?

PHẦN II. 5 PHÚT GIẢI BÀI

KHỞI ĐỘNG       

CH:

(1) Mĩ phẩm - a) Cùi dừa

(2) Gái thể trồng cây - b) Vỏ dừa

(3) Vật liệu xây dựng - c) Lá dừa

I. VAI TRÒ CỦA CÂY ĂN QUẢ

CH:

+ Sử dụng làm thực phẩm

+ Sử dụng làm nguyên liệu chế biến

+ Sử dụng làm dược liệu

+ Bảo vệ môi trường và trang trí cảnh quan

+ Phát triển kinh tế và văn hoá, nghệ thuật

CH:

- Hồ lô tài lộc được làm từ quả bưởi.

- Hoa sen và giá đỡ điện thoại được làm từ cây dừa.

- Cây quất thế

CH:

- Xoài: Mứt xoài, xoài sấy dẻo, bánh xoài, sinh tố xoài,...

- Chuối: sinh tố, kẹo chuối, chuối sấy,...

- Bưởi: tinh dầu bưởi, mứt vỏ bưởi, nước ép, salad,...

CH:

- Dưa hấu khắc chữ (dùng để thở trong các dịp lễ tết).

- Dừa tài lộc dát vàng (dùng để thở trong các dịp lễ tết).

- Tạo hình bí đỏ (bí ngô) trong dịp Halloween.

CH:

- Kiềm chế sạt lở đất

- Tạo ra nguồn thu nhập

- Bảo vệ môi trường

- Thuận tiện cho việc chế biến sản phẩm địa phương

CH:

- Sầu riêng ở miền Nam: Sầu riêng là loại trái cây quý giá và đặc sản của miền Nam Việt Nam. Nó không chỉ là nguồn thu nhập chính của nhiều hộ nông dân mà còn là nguồn cảm hứng cho du lịch và thưởng thức ẩm thực.

- Mận ở vùng Bắc Bộ: Mận là loại cây ăn quả phổ biến ở vùng Bắc Bộ, đặc biệt là các tỉnh như Hà Giang, Lào Cai. Trái mận không chỉ là nguồn thực phẩm giàu dinh dưỡng mà còn được sử dụng để làm các sản phẩm chế biến như mứt, rượu mận, và nhiều món ăn đặc sản khác của vùng đất núi Bắc Bộ.

II. ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT HỌC CỦA CÂY ĂN QUẢ

CH:

1. Rễ: có chức năng hút nước và chất dinh dưỡng để nuôi cây; dự trữ các chất dinh dưỡng khi cây sinh trưởng chậm hoặc ngủ, nghỉ: giữ cho cây đứng vững khi có gió bão. Rễ cây ăn quả thường phân bố sâu và rộng, phân nhiều nhánh. Đa phần rễ phân bố ở độ sâu khoảng 5 - 50 cm nên đất trồng cây ăn quả yêu cầu độ dày tầng canh tác trên 1.0m.

2. Thân và cành: Thân chính được tính từ cổ rễ cây đến điểm phân cành đầu tiên. Cành mọc trên thân chính là cành cấp l: cảnh mọc trên cành cấp 1 là cành cấp 2: tương tự là cành cấp 3. 4, 5.... Thân và cành cây có chức năng nâng đỡ và dẫn nối giữa bộ rễ với lá, chồi, hoa, quả.

3. Lá: cơ quan sinh dưỡng rất quan trọng đối với cây ăn quả do chúng là nơi tổng hợp các chất hữu cơ cần thiết cho cây. Sự phân bố lá trên cây quyết định diện tích lá trên tán cây và ảnh hưởng đến khả năng nhận ánh sáng của lá khi tiến hành quang hợp tạo dinh dưỡng nuôi cây.

4. Hoa: cơ quan sinh sản của cây. Tuy loại cây ăn quả mà có ba loại hoa: hoa đực, hoa cái và hoa lưỡng tính. Phần lớn cây ăn quả cần có sự giao phấn giữa các cây hoặc các hoa để tăng tỉ lệ đậu quả.

5. Quả có chức năng bảo vệ hạt - cơ quan sinh sản của cây. Quả của đa số các loại cây ăn quả được phân thành các nhóm chính:

- Quả hạch: Loại quả bên ngoài có phần mềm bao quanh một “hạt” lớn với lớp vỏ quả trong cứng cùng với hạt giống ở bên trong, ví dụ: đào, mận...., 

- Quả mọng: Các loại trái cây nhỏ, có nhiều thịt quả, nhiều nước, ví dụ: cam, quýt....

- Quả có vỏ cứng: Loại quả có vỏ cứng bên ngoài, ví dụ: dừa, đào lộn hột,....

CH:

- Chăm sóc tốt hơn

- Nhận biết vấn đề sức khỏe của cây

- Lựa chọn giống cây phù hợp

- Tối ưu hóa sản lượng và chất lượng

- Giảm thiểu rủi ro

CH: Đa phần rễ phân bố ở độ sâu khoảng 5 - 50 cm nên đất trồng cây ăn quả yêu cầu độ dày tầng canh tác trên 1.0m. Tầng canh tác dày và thoát nước tốt giúp hệ thống rễ của cây ăn quả phát triển mạnh mẽ và đạt được sự cân bằng về nước và dinh dưỡng. Điều này giúp cây phát triển tốt hơn và sản xuất trái cây chất lượng cao. Bên cạnh đó, tầng canh tác dày giúp ngăn chặn nước lũ hoặc nước mưa lớn từ việc ngập lụt cây trồng. Điều này giúp tránh được các tác động tiêu cực đến sức khỏe của cây và sự phát triển của chúng.

CH:

Giống nhau:

- Hấp thụ nước và khoáng chất: Cả rễ và thân đều tham gia vào quá trình hấp thụ nước và khoáng chất từ đất thông qua cơ chế hấp thụ của tế bào.

- Lưu trữ dự trữ: Cả rễ và thân đều có khả năng lưu trữ các chất dinh dưỡng, nước và năng lượng dự trữ, giúp cây duy trì sự sống trong điều kiện khắc nghiệt hoặc thời gian khô hạn.

Khác nhau:

- Rễ:

+ Hấp thụ nước, khoáng chất và chất hữu cơ từ đất.

+ Thường có nhiều nhánh nhỏ để tăng diện tích tiếp xúc với đất và tăng cường khả năng hấp thụ.

+ Giữ cho cây cố định trong đất và cung cấp sự ổn định cho cây.

+ Thường không có khả năng thực hiện quá trình quang hợp.

- Thân:

+ Chịu trách nhiệm vận chuyển nước, dưỡng chất và chất hữu cơ từ rễ đến các phần khác của cây và ngược lại.

+ Tham gia vào quá trình quang hợp, sản xuất và lưu trữ năng lượng.

+ Thường chứa các mô phát triển như mô phân chia, mô vận chuyển và mô lưu trữ.

+ Có khả năng chịu lực và là phần chính của cây đứng thẳng hoặc cây bò.

CH:

- Quả hạch: đào, mơ,...

- Quả mọng: dâu, lựu,...

- Quả có vỏ cứng: dừa, mắc-ca,...

CH:

- Hệ thống rễ:

+ Cây chôm chôm thường có hệ thống rễ phát triển mạnh mẽ để hấp thụ nước và khoáng chất từ đất.

+ Rễ của cây chôm chôm thường sâu và phân tán, giúp cây cố định chắc chắn trong đất.

- Thân và tán lá:

+ Thân cây chôm chôm thường mạnh mẽ, thẳng đứng và có thể cao đến hàng chục mét.

+ Cây chôm chôm có tán lá xanh quanh năm, lá thường dày và có mặt lá bóng, giúp cây chịu được ánh nắng mạnh và môi trường khô hạn.

- Hoa và quả:

+ Cây chôm chôm có hoa mọc trên cành hoặc trên thân chính của cây. Hoa thường mọc thành từng chùm nhỏ và có màu trắng hoặc vàng.

+ Quả của cây chôm chôm là trái hạch lớn, có vỏ ngoài cứng và gai. Mỗi quả thường chứa nhiều hạt lớn màu trắng hoặc vàng.

- Đặc điểm sinh thái: Cây chôm chôm thích ứng với môi trường nhiệt đới và cận nhiệt đới, thường mọc rậm rạp trong rừng nguyên sinh hoặc trồng trong vườn ở những khu vực có khí hậu ấm áp, độ ẩm cao.

III. YÊU CẦU NGOẠI CẢNH CỦA CÂY ĂN QUẢ

CH:

- Cây ăn quả nhiệt đới.

- Cây ăn quả á nhiệt đới.

- Cây ăn quả ôn đới.

CH:

- Cây ăn quả á nhiệt đới: Vải, bơ, nhót, xoài, chuối, dừa,...

- Cây ăn quả ôn đới: táo, lê, nho, mận, mơ, đào,...

- Nhóm cây ăn quả ôn đới yêu cầu vùng trồng cây có nhiệt độ thấp hơn.

CH:

- Cây ăn quả nhiệt đới không yêu cầu nhiệt độ thấp để phân hóa mầm hoa.

- Câu ăn quả á nhiệt đới cần nhiệt độ thấp khoảng 10 - 20 °C để phân hoá mầm

hoa trong thời gian nhất định.

CH:

Độ ẩm đất ảnh hưởng đến thời gian ngủ, nghỉ, sinh trưởng của cây: sự phân hoá hoa, nở hoa; quá trình lớn lên và chín của quả.

CH: Thông thường. ở giai đoạn ra lộc, ra hoa, phát triển quả, cây ăn quả cần lượng nước lớn, độ âm đất nên duy trì khoảng 70 - 80%; ngược lại vào thời kì ngủ, nghỉ hoặc phân hoá hoa, cây yêu cầu lượng nước không cao, độ ẩm đất thấp, ở mức 40 - 50% .

CH: Ánh sáng ảnh hưởng đến thời gian ngủ, nghỉ, sự phân hóa mầm hoa, nở hoa và phát triển quả của cây. Thời gian chiếu sáng trong ngày quyết định sự hình thành mầm hoa đối với một số loại cây ăn quả.

CH: Cường độ chiếu sáng mạnh làm cho cây mất nhiều nước. có thể gây cháy lá, rám quả.

CH:

- Bảo vệ quả khỏi côn trùng và sâu bệnh.

- Bảo vệ quả khỏi thời tiết bất lợi

- Tạo ra môi trường tốt cho quả phát triển

- Bảo vệ quả khỏi tổn thương bởi tác động bên ngoài.

- Tăng giá trị thương mại

CH: Cây ăn quả cân các nguyên tố dinh dưỡng khoáng thiết yêu như đạm (N), lân (P), kali (K), các nguyên tố trung lượng và vi lượng.

CH: Cây ăn quả đa số là cây lâu năm, bộ rễ phát triển mạnh cả chiều ngang và chiều sâu nên đất trồng cần có tầng canh tác dày, thoát nước tốt. Các loại đất thuận lợi cho cây ăn quả phát triển như đất phù sa, đất đỏ...

CH: Gió ảnh hướng đến mức độ lưu thông không khí trong vườn cây ăn quả, tăng khả năng thoát hơi nước. tăng hoặc giảm độ ẩm không khí. cũng như sự lây lan của các loại sâu, bệnh hại. Chính vì vậy, tính chất (khô, nóng. lạnh) và tốc độ giỏ có ảnh hưởng đến sự sinh trưởng. phát triển của cây.

VẬN DỤNG

CH:

- Xây dựng hàng rào hoặc hàng cây chắn gió

- Sử dụng hệ thống treo dây hỗ trợ

- Thiết kế vườn theo dạng cảnh quan tự nhiên

- Thực hiện kỹ thuật cắt tỉa đúng