Slide bài giảng Sinh học 11 cánh diều Bài 14: Tập tính ở động vật

Tóm lược nội dung

BÀI 14 TẬP TÍNH Ở ĐỘNG VẬT

MỞ ĐẦU

CH. Ong bắp cày cái (Philanthus triangulum) có tập tính đi kiếm ăn xa tổ và tìm lại đúng tổ của nó giữa rất nhiều các tổ khác khi trở về. Nhà tập tính học Niko Tinbergen đã làm thí nghiệm đánh dấu xung quanh tổ ong bằng các quả thông (trong khi ong ở trong tổ). Sau hai ngày, ông dịch chuyển vòng đánh dấu ra xa khỏi tổ (hình 14.1 trang 93). Theo em, ong có tìm thấy tổ của mình khi quay trở về không? Vì sao?

Trả lời rút gọn:

- Khi di chuyển vòng đánh dấu ra xa khỏi tổ ong, một số con ong không thể tìm lại được tổ của mình. 

- Giải thích: Điều này xảy ra vì con ong đã định bị đươc tổ của mình bằng cách học được vị trí tương đối của tổ so với các mốc nhìn thấy được (như vòng quả thông báo quanh). Do đó, nếu chuyển dịch vòng quả thông đi, khi ong quay trở về, nó sẽ bay vào vị trí trung tâm của vòng quả thông chứ không phải là tổ của nó.

I. KHÁI NIỆM VÀ VAI TRÒ CỦA TẬP TÍNH

CH. Mỗi tập tính được mô tả ở hình 14.2 trang 94 có vai trò gì đối với đời sống động vật?

Trả lời rút gọn:

- Tập tính giăng tơ của nhện (a): Giúp nhện thực hiện di chuyển và bắt mồi.

- Tập tính tiết pheromone của kiến (b): Giúp kiến đánh dấu đường đi và giúp các con kiến khác tìm đường và lần theo.

- Tập tính dựng lông đuôi của chim công đực (c): Thu hút chim công cái trong mùa sinh sản, đe dọa kẻ thù, và tăng cơ hội truyền gene cho thế hệ sau.

- Tập tính đánh dấu lãnh thổ của chó (d): Bảo vệ lãnh thổ, nguồn thức ăn, và bạn bè.

LUYỆN TẬP

CH. Hãy lấy thêm ví dụ về tập tính ở động vật. Cho biết vai trò của tập tính đó đối với đời sống của động vật.

Trả lời rút gọn:

CH. Cho biết các tập tính của động vật thể hiện ở hình 14.2 trang 94 thuộc loại tập tính nào? Lấy thêm ví dụ về các loại tập tính bẩm sinh, tập tính học được và tập tính hỗn hợp.

Trả lời rút gọn:

*Tập tính bẩm sinh:

   - Ếch đực kêu sau cơn mưa đầu hạ để gọi bạn tình.

   - Ve sầu non sau khi nở sẽ chui xuống đất, khi trưởng thành sẽ chui lên, leo lên cây để lột xác.

   - Gà trống gáy vào mỗi sớm.

   - Gà con khi mới nở có tập tính đi theo vật chuyển động đầu tiên mà chúng nhìn thấy.

   - Cóc nghiến răng khi trời sắp mưa.

* Tập tính học được:

   - Gà con thấy có diều hâu sẽ nhanh chóng trốn vào chỗ gà mẹ.

   - Các con thỏ vừa thay nhau ăn vừa thay nhau canh chừng các loài thú ăn thịt.

   - Rái cá "xây đập nước" để ở.

   - Các con gấu cố gắng ăn thật nhiều để cơ thể béo lên trước kì ngủ đông.

   - Tập thể dục buổi sáng ở người.

*Tập tính hỗn hợp:

   - Tập tính săn mồi của hổ (bẩm sinh hổ có khả năng săn mồi, qua học tập và rèn luyện thành kĩ năng săn mồi).

   - Tập tính xây tổ của chim.

   - Tập tính bắt chuột của mèo.

CH. Con người có thể có những hình thức học tập nào? Lấy ví dụ minh họa về các hình thức học tập ở con người. Lấy thêm các ví dụ về mỗi hình thức học tập ở động vật.

Trả lời rút gọn:

Những hình thức học tập có ở con người: Quen nhờn, in vết, học nhận biết không gian, học liên hệ, học giải quyết vấn đề, học xã hội.

Ví dụ minh họa về các hình thức học tập ở con người:

Lấy thêm các ví dụ về mỗi hình thức học tập ở động vật:

CH. Hãy lấy thêm một số ví dụ về ứng dụng tập tính trong đời sống.

Trả lời rút gọn:

Một số ví dụ khác về ứng dụng tập tính trong đời sống:

• Dạy khỉ, cá heo,… biểu diễn xiếc (cần đối xử nhân đạo với động vật).

• Huấn luyện trâu bò trở về chuồng khi nghe thấy tiếng kẻng.

• Đặt bù nhìn rơm hình người trong ruộng lúa hoặc trong nương rẫy để đuổi chim, chuột phá hoại cây trồng.

• Huấn luyện chó chăn cừu.

VẬN DỤNG

CH. Lấy ví dụ chứng minh pheromone là chất được sử dụng như những tín hiệu hóa học của các cá thể cùng loài.

Trả lời rút gọn:

Ví dụ về pheromone như là tín hiệu hóa học của các cá thể cùng loài: Tuyến ở cuối bụng bướm tằm cái (Bombyx mori) phát pheromone vào không khí để thu hút bướm tằm đực đến giao phối. Pheromone này không ảnh hưởng đến các loài khác.

CH. Cho biết những ví dụ sau thuộc hình thức học tập nào.

• Khi chuột nhắt cắn vào một con sâu bướm sặc sỡ của loài bướm chúa, nó sẽ nhận được chất dịch khó chịu trong miệng. Từ đó, chuột sẽ không tấn công các con sâu có hình dáng tương tự.

• Học sinh làm bài thi cuối kì.

• Ong chỉ đường cho các con ong thợ khác về vị trí của hoa bằng "kiểu múa lắc bụng".

• Nếu chạm nhẹ vào đầu một con ốc sên đang bò, con ốc sên sẽ rụt đầu vào trong vỏ. Lặp lại kích thích này nhiều lần thì ốc sên không rụt đầu vào vỏ nữa.

Trả lời rút gọn:

- Chuột nhận biết con sâu bướm có độc khi cắn và từ đó không tấn công các con sâu tương tự: Học liên hệ kiểu hành động.

- Học sinh làm bài thi cuối kỳ: Học giải quyết vấn đề.

- Ong chỉ đường cho các con ong khác đến vị trí của hoa bằng "kiểu múa lắc bụng": Học xã hội.

- Chạm nhẹ vào đầu một con ốc sên khiến nó rút đầu vào vỏ, lặp lại nhiều lần sẽ làm cho ốc sên không rút đầu vào vỏ nữa: Học quen nhờn.