Slide bài giảng Ngữ văn 9 Cánh diều bài 2: Kiều ở lầu Ngưng Bích (Trích Truyện Kiều – Nguyễn Du)

Tóm lược nội dung

BÀI 2. THƠ VÀ TRUYỆN THƠ NÔM

KIỀU Ở LẦU NGƯNG BÍCH (NGUYỄN DU) 

ĐỌC HIỂU

Câu 1: Dự cảm tương lai thể hiện qua hình ảnh nào ?

Bài làm rút gọn:

Dự cảm tương lai được thể hiện qua hình ảnh:

- “Gió cuốn mặt duềnh”: Kiều có một dự cảm chẳng lành về đoạn đường đời phía trước của nàng, chắc hẳn nó cũng giông bão và thật khủng khiếp biết bao.

- “Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi”: Trong lòng Kiều là tiếng sóng của buồn đau sợ hãi, dự cảm sóng gió dường như đang tiến đến rất gần Kiều.

TRẢ LỜI CÂU HỎI

Câu 1: Đoạn trích Kiều ở lầu Ngưng Bích có thể chia làm mấy phần? Trình bày nội dung chính của mỗi phần.

Bài làm rút gọn:

Bố cục 3 phần:

- 6 câu đầu: Hoàn cảnh cô đơn tội nghiệp của Thúy Kiều.

- 8 câu tiếp: Nỗi nhớ thương Kim Trọng và nhớ thương cha mẹ của Kiều.

- 8 câu cuối: Tâm trạng đau buồn và dự cảm trước tương lai sóng gió.

Câu 2:  Khung cảnh được miêu tả ở sáu dòng thơ đầu có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện tâm trạng của Thuý Kiều?

Bài làm rút gọn:

Sáu câu thơ đầu đoạn trích "Kiều ở lầu Ngưng Bích" vẽ nên một bức tranh ngoại cảnh đẹp nhưng buồn, có tác động sâu sắc đến tâm trạng của Thúy Kiều. Ngay những câu đầu tiên, người ta đã nhận ngay ra cái hoàn cảnh và tâm trạng đầy đau khổ của Kiều hiện lên trong từng câu chữ, từng chút cảnh vật xung quanh. Những người thân yêu với Kiều giờ đây đang ở một nơi phương xa, chỉ còn mình Thúy Kiều sống giữa bầy lang sói Tú Bà, Sở Khanh, ... thế nên với nàng, một cảnh núi xa, một tấm trăng gần cũng trở thành người bạn tri kỉ, chia sẻ nỗi niềm cùng nàng. Cảnh vật ở lầu Ngưng Bích đẹp là thế nhưng ngôi lầu như chiếc lồng son đã khóa chặt bước chân của Kiều. Lầu Ngưng Bích đã "khóa xuân" tức là khóa chặt tuổi xuân của Kiều, khóa chặt những nỗi thương nhớ, tình yêu, hy vọng, thanh xuân của nàng

Nguyễn Du đã mượn cảnh vật để Kiều nói lên tâm trạng của mình. Có cảnh vật đấy, có cảnh sắc đấy, "bát ngát" mênh mông đấy, thế nhưng lại chẳng có ai cho nàng thổ lộ, chia sẻ nỗi niềm trong lòng. Cảnh vật càng tĩnh lặng lại càng làm nổi bật lên nỗi cô đơn đau xót của nàng khi phải ở một mình nơi đất khách.

Cô đơn, đau xót là vậy, nghĩ tới thân phận của mình, cõi lòng của Kiều lại càng thêm xót xa hơn. Bị giam lỏng ở đây, hết tối lại sáng, không gian vắng lặng xung quanh bủa vây lấy nàng, vây hãm nàng. Nhìn chung, khung cảnh được miêu tả ở sáu câu thơ đầu đã góp phần gợi lên tâm trạng buồn tủi, cô đơn, lạc lõng của Thúy Kiều. Đồng thời, nó cũng khơi gợi những suy nghĩ sâu sắc về kiếp người và số phận.

Câu 3: Thuý Kiều lần lượt nhớ tới những ai? Theo em, trình tự nỗi nhớ đó có hợp lí không? Vì sao? 

Bài làm rút gọn:

Thuý Kiều đã nhớ đến cha mẹ và người yêu Kim Trọng. Nàng nhớ tới Kim Trọng trước rồi mới nhớ tới cha mẹ. Nỗi nhớ hoàn toàn hợp lý với tâm lý con người bởi vì với cha mẹ, trước lúc đi xa nàng đã được gặp. Và nàng cũng đã làm tròn trách nhiệm bán thân chuộc cha và em, nên nàng đã an tâm. Duy chỉ có với chàng Kim, người nàng vô cùng thương yêu lại chưa được gặp nên nàng cảm thấy vô cùng day dứt, đau đớn và cảm thấy tội lỗi khi không giữ được lời thề nguyện ước với chàng Kim.

Câu 4: Theo em, tám dòng thơ từ dòng 7 đến dòng 14 trong đoạn trích là lời của ai? Vì sao em biết điều đó? Những lời này có tác dụng gì trong việc thể hiện nội tâm nhân vật?

Bài làm rút gọn:

Lời của Thúy Kiều. Dấu hiệu cho thấy điều này:

Ngôi kể: Đoạn trích được viết theo ngôi thứ nhất, sử dụng đại từ "tôi" để xưng hô.

Nội dung: Những lời thơ thể hiện tâm trạng buồn tủi, cô đơn, đây là tâm trạng đặc trưng của Thúy Kiều trong hoàn cảnh bị giam lỏng nơi lầu Ngưng Bích.

Giọng điệu: Giọng điệu thơ buồn bã, thê lương.

Tác dụng của những lời thơ này trong việc thể hiện nội tâm nhân vật:

Những lời thơ đã khắc họa thành công tâm trạng buồn tủi, cô đơn, tuyệt vọng của Thúy Kiều. Nỗi buồn ấy càng được tô đậm bởi khung cảnh hoang sơ, lạnh lẽo nơi lầu Ngưng Bích.

Những lời thơ thể hiện sự đồng cảm sâu sắc của tác giả đối với số phận bi kịch của Thúy Kiều. Bốn câu thơ nói về cha mẹ không có gì đặc biệt với cách nói ước lệ, sách vở rất quen thuộc về đạo hiếu thời xưa. Có chăng theo cách nói của người khác như thế, nhưng tâm trạng thổn thức là của riêng nàng, nó mới xót xa, thấm thía đến rưng rưng.

Tạo hiệu ứng nghệ thuật: Những lời thơ sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ, tượng trưng, tạo nên hiệu ứng nghệ thuật cao.

Câu 5: Kiều ở lầu Ngưng Bích được coi là một trong những đoạn trích thể hiện tài năng của Nguyễn Du trong nghệ thuật tả cảnh ngụ tình. Hãy phân tích tám dòng thơ cuối để làm sáng rõ điều đó.

Bài làm rút gọn:

Qua ngòi bút tài hoa của Nguyễn Du, những hình ảnh thơ được miêu tả một cách tinh tế, kết hợp với biện pháp tu từ ẩn dụ, so sánh đã khắc họa thành công tâm trạng bi thương của người con gái tài sắc vẹn toàn. Sau nỗi nhớ gia đình, người yêu là niềm đau, nỗi buồn tê tái khi chợt thức nhận về hoàn cảnh hiện tại của mình. Điệp từ “buồn trông” lặp lại bốn lần ở những câu thơ lục vừa diễn tả trọn vẹn tâm thế của Kiều trong tình cảnh ấy vừa góp phần tạo nên âm hưởng, nhịp điệu da diết cho toàn đoạn thơ. Thuý Kiều đã tìm đến với thiên nhiên như một người bạn tri âm, một điểm tựa tinh thần. Thiên nhiên đến với nàng để sẻ chia, để sát cánh. Cánh buồm thấp thoáng, như thực như ảo giữa “cửa bể chiều hôm” gợi ra hành trình lưu lạc, nổi chìm của Kiều. Khung cảnh chiều hôm gợi nhớ, gợi sầu cho kẻ li hương. Giữa đời nước vô định, cánh hoa mong manh biết bao trước sóng dập gió vùi, như thân phận người con gái chuẩn bị bước vào cuộc hành trình đằng đẵng của số kiếp đoạn trường, oan khổ lưu li. Cả thiên nhiên vắng lặng hoà theo tâm hồn lạnh lẽo, cô đơn, hoang mang lo sợ của Kiều. Thanh âm duy nhất vang vọng lại là tiếng sóng “ầm ầm”, như nói lên nỗi lo âu, khiếp sợ của Kiều.

Tám dòng thơ chất chứa tâm trạng, mỗi hình ảnh, mỗi yếu tố ngoại cảnh đều như một ẩn dụ cho tâm trạng khổ đau và cảnh ngộ ngang trái của Kiều. Nàng đang ngập chìm trong bể khổ trầm luân. Hệ thống từ láy được tác giả sử dụng đắc địa đã tạo nên cho đoạn thơ âm hưởng hắt hiu, trầm buồn, diễn tả tinh tế tâm trạng của Kiều. 

Câu 6: Dựa vào 14 dòng thơ đầu, em hãy chuyển thành một đoạn văn xuôi.

Bài làm rút gọn:

Bị giam lỏng ở lầu Ngưng Bích, Thúy Kiều vừa buồn, vừa ngượng, vừa ê chề, vừa xót xa. Không những thế nàng còn bắt gặp cảnh vật bên ngoài làm cõi lòng như càng thêm quặn thắt. Thiên nhiên không còn là những sự vật vô tri, vô giác nữa mà như sống động, có hồn bởi nó là tấm gương phản chiếu tâm trạng cô đơn, sầu tủi của nàng Kiều. Nỗi nhớ đầu tiên, nàng dành cho Kim Trọng. Có lẽ bởi trước đó nàng bán mình chuộc cha để làm tròn chữ hiếu với cha mẹ, chỉ có chữ duyên với Kim Trọng, nàng phải trao lại cho em, nên hẳn trong lòng còn nhiều băn khoăn, day dứt khi để duyên ai phải lỡ làng. Nghĩ đến chàng, rồi lại nghĩ đến thân phận của mình, bơ vơ, lưu lạc nơi chân trời góc bể, đất khách quê người, biết bao giờ tấm lòng son sắt, chung thủy của nàng dành cho chàng Kim phai nhạt đi thì lúc ấy, có lẽ nàng mới bớt đau khổ, dằn vặt. Sau nỗi nhớ người yêu đến quặn thắt, nàng càng xót xa khi nghĩ về cha mẹ. Không xót xa sao nổi khi nghĩ đến cảnh cha già, mẹ héo tựa cửa nhìn xa, ngóng trông tin con mòn mỏi. Nỗi nhớ đầy vơi nàng dành cho những người thân yêu nhất, rồi nàng lại quay về với cảnh ngộ của chính mình. 

Mỗi cảnh vật đang hiện hữu trước mắt đều như khơi lên trong lòng nàng một nỗi buồn thê lương. Hình ảnh cánh hoa rụng, trôi dạt theo con con nước dữ hay là hình ảnh người con gái bị quăng vào cuộc đời khi còn quá trẻ, quá yếu đuối. Rồi nội cỏ cũng nhuốm màu xanh ảm đạm, u buồn, héo hắt trải dài ra mênh mông, rợn ngợp đến hòa sắc xanh ấy vào sắc của mây trời. Màu không gian hay màu tâm trạng đang hắt hiu, tàn lụi, hết khát khao, hi vọng sống. Những cơn gió thủy triều trào lên mặt biển, tiếng sóng vỗ từ xa bỗng vang dội lên ầm ầm. Tiếng sóng gió ngoài biển xa mà đổ dội vào chân nàng thì có lẽ nỗi sợ hãi, lo lắng về thân phận, cuộc đời mình không còn là nỗi lo lắng mơ hồ, nỗi buồn quạnh vắng mênh mang nữa mà nó đã biến thành nỗi kinh hoàng khiến tâm hồn nàng hoảng loạn. Bức tranh thiên nhiên rộng lớn, hùng vĩ càng tô đậm sự nhỏ bé, mong manh của Kiều trước số phận nghiệt ngã.