Slide bài giảng công nghệ 10 - Công nghệ trồng trọt kết nối bài 4: Sử dụng cải tạo và bảo vệ đất trồng

Tóm lược nội dung

BÀI 4: SỬ DỤNG, BẢO VỆ VÀ CẢI TẠO ĐẤT TRỒNG

MỞ ĐẦU

Câu hỏi: Thế nào là đất chua, đất mặn và đất bạc màu? Nguyên nhân nào là cho đất bị chua, bị mặn, bị bạc màu? Cần làm gì để cải tạo các loại đất đó?

Trả lời rút gọn: 

* Đất chua có nồng độ H+ lớn hơn OH- và chứa nhiều Al3+, Fe3+ tự do. 

- Nguyên nhân là do nước mưa rửa trôi các cation kiềm (Ca2+, Mg2+, K+) trong đất. Biện pháp khắc phục có thể bao gồm bón phân, thủy lợi và canh tác.

* Đất mặn chứa nồng độ muối hòa tan (NaCl, Na2SO4, CaSO4, MgSO4...) trên 2,56%.

- Nguyên nhân có thể là do vùng ven biển, địa hình thấp bị thủy triều hoặc vỡ đê, hoặc do nước biển vào bên trong đất liền mang theo muối. Biện pháp khắc phục bao gồm bón phân, thủy lợi, canh tác và chế độ làm đất thích hợp.

* Đất bạc màu có tầng canh tác mỏng, cơ giới nhẹ, nghèo chất dinh dưỡng và đất chua.

- Nguyên nhân có thể là do địa hình dôc thoải giữa đồng bằng và trung du miền núi, cũng như tập quán canh tác lạc hậu. Biện pháp khắc phục bao gồm bón phân, thủy lợi và canh tác.

I. SỬ DỤNG VÀ BẢO VỆ ĐẤT

1. Chọn cây trồng phù hợp với từng loại đất

Kết nối năng lực 1: Hãy tìm hiểu và kể tên một số loại cây trồng phù hợp với từng loại đất theo thành phần cơ giới (đất cát, đất thịt, đất sét)

Trả lời rút gọn: 

- Một số loại cây phù hợp trồng trên đất cát bao gồm: cà rốt, củ cải, khoai tây, xà lách, rau cải xanh, cà chua, bí ngòi, ngô, măng tây, dưa hấu, dưa chuột, hành hoa, nho...

- Một số loại cây phù hợp trồng trên đất thịt là: lúa mì, mía, bông, tía tô, cây rau thơm, húng quế, hồ tiêu, điều, cao su, cà phê...

- Một số loại cây phù hợp trồng trên đất sét bao gồm: lúa nước, lúa nếp, rau muống dây, chuối tây, xà lách…

3. Canh tác bền vững

Kết nối năng lực 2: Giải thích cơ sở khoa học của việc luân canh, trồng xen, trồng gối và bố trí thời vụ thích hợp.

Trả lời rút gọn: 

- Việc trồng độc canh một loại cây trên một diện tích lớn trong thời gian dài có thể làm cạn kiệt nguồn dinh dưỡng trong đất, gây thoái hóa cấu trúc đất và làm cây không thể hấp thu đủ chất dinh dưỡng. 

- Bằng cách luân canh cây trồng, chúng ta có thể cải thiện cấu trúc đất và điều hòa dinh dưỡng, giúp đất thông thoáng và vi sinh vật phát triển. 

- Luân canh, xen canh còn giúp kiểm soát cỏ dại và giảm việc sử dụng thuốc trừ cỏ một cách hiệu quả, bảo vệ sức khỏe con người và môi trường.

- Bố trí mùa vụ phù hợp có thể giảm thiểu sự phát triển của sâu bệnh và giảm ô nhiễm môi trường. Điều này cũng tạo điều kiện tốt hơn cho sử dụng tài nguyên khí tượng thuỷ văn và phân bố lao động đều đặn, tận dụng tiềm năng của đất đai.

II. MỘT SỐ BIỆN PHÁP CẢI TẠO ĐẤT TRỒNG

1. Cải tạo đất chua

Khám phá 1: Nêu các biện pháp cải tạo đất chua và giải thích cơ sở khoa học của các biện pháp đó.

Trả lời rút gọn: 

-  Bón vôi: Loại bón này khử chua, tạo kết tủa các ion như Al3+, Fe3+ di động, giảm độc hại cho cây và cố định lân trong đất. Nó cũng kích thích hoạt động vi sinh vật, cung cấp thức ăn cho cây, và điều chỉnh pH của đất để phản ánh nhu cầu của cây trồng.

- Thủy lợi: Cần củng cố vùng ngoài đê biển, xây đắp đê kết hợp trồng cây chắn sóng để ngăn nước biển tràn vào ruộng.

- Canh tác: Tránh làm đất vào mùa mưa ở vùng đồi núi và đất dốc để giảm việc rửa trôi các ion kiềm trong đất. Che phủ đất bằng tàn dư thực vật, vải nilon, hoặc trồng cây phân xanh.

Kết nối năng lực 3: Sử dụng internet, sách, báo để tìm hiểu thêm về các biện pháp cải tạo đất chua.

Trả lời rút gọn: 

- Tránh bón phân chứa lưu huỳnh: Đất chua thường chứa nhiều loại lưu huỳnh khác nhau như sunfua, sunfit, sunfat, gây độc hại cho cây trồng. Do đó, không nên sử dụng phân chứa lưu huỳnh như đạm sunfat hoặc phân 16-16-8-13S.

- Bón phân lân: Bón lân không chỉ cung cấp dinh dưỡng cho cây mà còn giúp hạ độc phèn một cách hiệu quả. Có thể sử dụng super lân hoặc kết hợp với việc phun phân bón lá chứa lân.

- Sử dụng phân hữu cơ hoai mục: Phân hữu cơ hoai mục có vai trò quan trọng trong việc cải tạo đất chua, giúp đất trở nên tơi xốp. Ngoài ra, phân hữu cơ cũng giúp hạ độc phèn và giảm độc hại cho cây trồng khi kết hợp với các chất độc.

2. Cải tạo đất mặn

a. Đất mặn và nguyên nhân gây ra đất mặn

Kết nối năng lực 4: Sử dụng internet, sách, báo... để tìm hiểu thêm về các vùng đất nhiễm mặn của nước ta, nguyên nhân đất bị nhiễm mặn và tác hại của đất nhiễm mặn.

Trả lời rút gọn: 

* Nguyên nhân đất bị nhiễm mặn: Thường xảy ra ở các vùng như Đồng Bằng Sông Cửu Long, Nam Định, Thái Bình,… Nguyên nhân chính bao gồm:

  - Sự xâm thực của nước biển vào đất, theo sông hoặc mạch nước ngầm đến trong đất, tích tụ các thành phần gây mặn lâu ngày.

  - Quá trình canh tác của con người, khi sử dụng nước từ sông để tưới cây trồng trực tiếp, dẫn đến tích tụ muối trong đất do nước sông có lượng muối khoáng lớn.

* Tác hại của đất nhiễm mặn:

  - Đất bị hư hại lâu dài.

  - Cây trồng gặp khó khăn trong việc sinh trưởng và phát triển.

b. Biện pháp cải tạo đất mặn

Khám phá 2: Theo em, trong các biện pháp cải tạo đất mặn, biện pháp nào quan trọng nhất? Vì sao?

Trả lời rút gọn: 

- Biện pháp thủy lợi là biện pháp cải tạo đất mặn quan trọng nhất.

+ Nó mang tính phòng tránh và hiệu quả nhất vì nếu không có biện pháp này, các biện pháp sau này sẽ mất công rất nhiều và không hiệu quả, do nước biển liên tục xâm nhập.

3. Cải tạo đất xám bạc màu

a. Đất xám bạc màu và nguyên nhân gây ra đất xám bạc màu

Kết nối năng lực 5: Sử dụng internet, sách, báo... để tìm hiểu về các vùng đất xám bạc màu của nước ta và nguyên nhân làm đất bị bạc màu ở những vùng đó.

Trả lời rút gọn: 

- Xói mòn thường xảy ra ở vùng đồi núi vì có độ dốc lớn. Đất lâm nghiệp chịu tác động của quá trình xói mòn mạnh hơn do đa số ở vùng có độ dốc lớn, đặc biệt là ở vùng đồi núi.

- Nguyên nhân hình thành đất xám bạc màu là do quá trình rửa trôi các hạt sét, keo và các chất dinh dưỡng ở những vùng có địa hình dốc, cũng như do canh tác lạc hậu và trồng lúa lâu đời.

b. Biện pháp cải tạo đất xám bạc màu

Kết nối năng lực 6: Giải thích cơ sở khoa học của các biện pháp cải tạo đất xám bạc màu.

Trả lời rút gọn: 

- Bón phân: Sử dụng phân hữu cơ, phân vô cơ, phân xanh, đặc biệt là phân hữu cơ để cải thiện độ phì nhiêu của đất và cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng, giúp tăng cường sinh trưởng và phát triển, từ đó đạt được năng suất cao. Bón vôi để điều chỉnh độ pH và cải thiện tính chất vật lý của đất.

- Thủy lợi: Áp dụng hệ thống tưới, tiêu hợp lý để ngăn chặn quá trình rửa trôi dinh dưỡng trong đất.

- Canh tác: Sử dụng giống cây ngắn ngày phù hợp và bố trí hệ thống cây trồng một cách hợp lí. Áp dụng luân canh, tăng vụ, trồng xen cây họ đậu nhằm tối ưu hóa thu nhập và đồng thời cải tạo đất.

LUYỆN TẬP

Câu 1. Thế nào là đất chua, đát mặn và đất xám bạc màu? Các loại đất đó ảnh hưởng như thế nào đến cây trồng?

Trả lời rút gọn: 

- Đất chua: Đất trong dung dịch có nồng độ H+ lớn hơn nồng độ OH-, có nhiều Al3+, Fe3+ tự do.

- Đất mặn: Loại đất có nồng độ muối hòa tan (NaCl, Na2SO4, CaSO4, MgSO4...) trên 2,56%.

- Đất bạc màu: Đất có tầng canh tác mỏng, cơ giới nhẹ, nghèo chất dinh dưỡng, đất chua, vi sinh vật có ích hoạt động kém.

=> Cây trồng trên các loại đất này thường có sinh trưởng, phát triển kém, năng suất thấp và chất lượng sản phẩm không đảm bảo.

Câu 2. Tại sao phải cải tạo đất? Kể tên một số biện pháp cải tạo đất.

Trả lời rút gọn:

Vì một số loại đất như đất kiềm, đất chua có chứa tính axit hoặc kiềm quá cao, không thể trồng cây được nên cần phải cải tạo đất. Mục tiêu của việc cải tạo đất là khai thác tiềm năng của đất.

Một số biện pháp cải tạo đất bao gồm:

- Bón vôi, bón phân

- Thủy lợi

- Canh tác

- Chế độ làm đất thích hợp…

VẬN DỤNG

Câu hỏi: Đề xuất một số loại cây trồng, một số loại phân bón phù hợp với từng vùng đất chua, đất mặn và đất xám bạc màu.

Trả lời rút gọn: 

- Đất chua thích hợp cho trồng các loại rau, củ như húng quế, bông cải xanh, cần tây, cà tím, củ cải, khoai tây...

+ Nên sử dụng phân bón lân nung chảy hoặc bột Apatit, tránh sử dụng phân gây chua như SSP, SA, K2SO4...

- Đất mặn phù hợp cho trồng dừa, nho, mãng cầu, mít, xoài, ổi, dứa, vú sữa...

+ Nên sử dụng phân bón có kali để hạn chế độc hại từ Na+, ưu tiên sử dụng phân đạm gốc amon và dạng phân lân dễ tiêu như superlân, lân trong DAP, MAP, MKP...

- Đất xám bạc màu thích hợp cho trồng lúa, ngô, sắn, keo lá chàm, lạc, đậu, vừng, chè...

+ Nên bón nhiều phân hữu cơ và vôi, sử dụng phân hóa học hợp lý…