BÀI 21 SINH SẢN Ở THỰC VẬT

MỞ ĐẦU

CH. Quan sát các loài cây trong môi trường xung quanh và cho biết cây sinh sản như thế nào? Thực vật có những hình thức sinh sản nào? Các hình thức sính sản này được ứng dụng như thế nào trong cuộc sống?

Giải nhanh :

Cây có hai hình thức sinh sản chính:

- Sinh sản hữu tính: Tạo ra hạt giống thông qua phối hợp tế bào sinh dục đực và cái. Hạt giống rơi xuống đất và nảy mầm, trở thành cây mới.

- Sinh sản vô tính: Tạo ra cây mới từ một bộ phận của cây cha mẹ mà không cần phối hợp tế bào sinh dục. Phương pháp phổ biến nhất là chiết cành.

Cả hai phương pháp này được sử dụng để tạo ra các giống cây mới hoặc nhân giống cây có đặc tính đặc biệt.

I. SINH SẢN VÔ TÍNH Ở THỰC VẬT VÀ ỨNG DỤNG

CH. Quan sát hình 21.1a trang 136, cho biết cây con được hình thành như thế nào?

Giải nhanh :

- Hình thành từ phần củ, phần thân, từ lá

CH. Quan sát hình 21.1b trang 136, mô tả quá trình biến đổi từ bào tử thành thể giao tử ở rêu.

Giải nhanh :

Giai đoạn sinh sản bằng bào tử: Bào tử nảy mầm qua nguyên phân hình thành thể sợi rồi phát triển thành thể giao tử non.

Giai đoạn sinh sản hữu tính: rêu đực và rêu cái thụ tinh thành thể giao tử trưởng thành hình thảnh túi bào tử giảm phân tạo thành bào tử.

CH. Quan sát hình 21.1 trang 136, phân biệt một số hình thức nhân giống vô tính ở thực vật

Giải nhanh :

Rút gọn các phương pháp nhân giống vô tính như sau:

1. Tách chiết: Phần cây được tách ra và phát triển thành cây mới, ví dụ như trong trường hợp khoai tây và sắn.

2. Trồng mô: Tạo ra cây mới từ các mô thực vật như cắt tán lá hoặc nhánh và cho chúng phát triển thành cây đầy đủ, thường được dùng để nhân giống cây trồng, hoa và cây cảnh.

3. Nhân giống bằng mầm: Tách các mầm từ cây cha mẹ và trồng chúng để phát triển thành cây mới, ví dụ như trong dưa hấu, bí đỏ và bí ngô.

4. Phân đôi sinh sản: Tạo ra các cá thể mới bằng cách phân đôi các tế bào, phổ biến nhất trong vi khuẩn và một số loài thực vật thủy sinh.

5. Sinh sản không hàm mặt: Tạo ra các cá thể mới bằng cách sinh trưởng và phát triển các bộ phận không giống nhau trên cùng một cá thể, thường thấy trong các loài sương sâm và một số loài thực vật khác.

II. SINH SẢN HỮU TÍNH Ở THỰC VẬT CÓ HOA

CH. Quan sát hình 21.3 trang 138, kể tên các bộ phận của hoa.

Giải nhanh :

- Hoa lưỡng tính có cả cơ quan đực và cơ quan cái trên cùng một hoa: đài hoa, cánh hoa, nhị hoa (cơ quan đực), và nhụy hoa (cơ quan cái). Đài hoa và cánh hoa bảo vệ và bao quanh các cơ quan sinh sản. Nhị hoa sản xuất phấn hoa để thụ tinh, trong khi nhụy hoa tiếp nhận phấn hoa để thụ tinh.

- Hoa đơn tính chỉ có một loại cơ quan sinh sản trên mỗi hoa, có thể là cơ quan đực hoặc cái, bao gồm đài hoa, cánh hoa, và một loại cơ quan sinh sản duy nhất. Điều này thường có thể phân biệt dựa trên cơ quan sinh sản của hoa.

CH. Quan sát hình 21.4 trang 138, mô tả quá trình hình thành hạt phấn, túi phôi.

Giải nhanh :

 - Trước khi thụ phấn, tế bào mẹ hạt phấn giảm phân thành 4 tiểu bào tử. Mỗi tiểu bào tử sau đó nguyên phân để tạo thành tế bào sinh dưỡng (tế bào lớn) và tế bào sinh sản (tế bào nhỏ). Tế bào sinh dưỡng phát triển thành ống phấn, trong khi tế bào sinh sản nguyên phân thành hai tinh tử (giao tử đực), tạo thành cấu trúc gọi là hạt phấn.

- Trong bầu nhụy, tế bào trung tâm lớn giảm phân để tạo ra bốn tế bào đơn bội không đối xứng và ba tế bào tiêu biểu. Tế bào lớn nguyên phân liên tiếp 3 lần để hình thành 8 nhân, tạo thành cấu trúc gọi là túi phôi, chứa tế bào trứng và hai tế bào kèm, có nhân lưỡng cực và ba tế bào đối cực.

CH. Quan sát hình 21.5 trang 139, mô tả sự phát tán của hạt phấn đến đầu nhụy.

Giải nhanh :

Thụ phấn là quá trình hạt phấn từ nhị tiếp xúc với đầu nhụy. Quá trình này có hai hình thức chính: tự thụ phấn (cùng cây) và thụ phấn chéo (khác cây). Thụ phấn có thể xảy ra tự nhiên nhờ động vật, gió, nước hoặc được thực hiện bởi con người.

III. THỰC HÀNH NHÂN GIỐNG CÂY BẰNG SINH SẢN SINH DƯỠNG, THỤ PHẤN CHO CÂY

CH. Xác định số cành đã ra rễ, đếm số rễ trên mỗi cành/chồi mọc từ lá/từ đoạn rễ mà em quan sát được. Hoặc xác định số chồi ghép phát triển, mảnh củ có chồi phát triển mà em quan sát được.

Giải nhanh :

HS quan sát và điền kết quả

CH. Xác định số hoa được thụ phấn mà em quan sát được. Sự thụ phấn trong tự nhiên có thể thực hiện nhờ tác nhân nào?

Giải nhanh :

Sự thụ phấn trong tự nhiên có thể thực hiện nhờ tác nhân gió, động vật (bướm, ong, ...)

HS theo dõi cây thí nghiệm và điền kết quả

LUYỆN TẬP

CH. Dựa vào thông tin đã học, hoàn thành bảng 21.1 trang 137.

Giải nhanh :

CH. Nhân giống vô tính thực vật dựa trên cơ sở sinh học nào?

Giải nhanh :

Cơ sở sinh học của nhân giống vô tính là khả năng tái tạo cây mới từ mẫu mô hoặc tế bào thực vật. Quá trình này bao gồm lấy mẫu từ cây mẹ và trồng chúng trong điều kiện ướt và dinh dưỡng để phát triển.

CH. Kể tên một số loài có hoa đơn tính, hoa lưỡng tính

Giải nhanh :

- Hoa đơn tính: Cây bưởi, cây lê, cam, bầu, mít, dừa

- Hoa lưỡng tính: Cà chua, bí đao, hoa hồng, đỗ quyên cẩm tú cầu

CH. So sánh sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính ở thực vật

Giải nhanh :

 CH. Tìm hiểu các giống cây trồng ở địa phương được nhân giống bằng hình thức vô tính và hữu tính

Giải nhanh :

1. Nhân giống vô tính:

- Cây cam sành: Nhân giống bằng cách cắt chi nhánh, cấy chồi hoặc tách chồi để tạo ra cây con giống hệt cây mẹ và tăng sản lượng trái.

- Cây bưởi: Nhân giống bằng cách cấy chồi hoặc tách chồi, giúp tạo ra cây con giống hệt cây mẹ và tăng sản lượng trái.

- Cây cà chua: Nhân giống bằng cấy mô hoặc cấy hạt để tạo ra cây con giống hệt cây mẹ, nâng cao chất lượng và năng suất của cây trồng.

2. Nhân giống hữu tính:

- Cây lúa: Lúa được nhân giống bằng giao phối tự nhiên giữa các cây khác nhau, tạo ra giống mới có sức đề kháng và năng suất cao.

- Cây bông: Bông nhân giống bằng lai tạo giữa các giống khác nhau để tạo ra những giống mới chống lại các bệnh và sâu bệnh.

- Cây cao su: Cao su nhân giống bằng lai tạo giữa các giống khác nhau để cải thiện năng suất và chất lượng sản phẩm.

VẬN DỤNG

CH. Giải thích tại sao quá trình thụ tinh ở thực vật có hoa được gọi là thụ tinh kép.

Giải nhanh :

Quá trình thụ tinh ở thực vật có hoa được gọi là thụ tinh kép vì quá trình này bao gồm hai giai đoạn thụ tinh liên tiếp xảy ra trên cùng một bào tử của hoa.

• Giai đoạn thứ nhất của quá trình thụ tinh là thụ tinh chéo, khi phấn hoa từ đốt nhị của một hoa được đưa đến bào tử của hoa khác cùng loài, thông qua sự phát triển của ống bột và phân nhánh của nó. Ở giai đoạn này, các gamet nam và nữ tách khỏi lớp bọc của phấn hoa và di chuyển qua dịch bào tử để gặp nhau và thụ tinh.
• Giai đoạn thứ hai của quá trình thụ tinh là thụ tinh tự phối, khi phấn hoa từ cùng một hoa được đưa đến bào tử của hoa đó. 

CH. Phun thuốc diệt côn trùng cho vườn trồng xoài, nhãn có lợi hoặc hại gì?

Giải nhanh :

Sử dụng thuốc diệt côn trùng để bảo vệ vườn trồng như xoài và nhãn có thể mang lại hiệu quả tích cực hoặc tiêu cực, phụ thuộc vào cách sử dụng và loại thuốc. Để tránh gây hại cho sức khỏe con người, động vật và môi trường, cần tuân thủ đúng hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất và thực hiện kiểm tra định kỳ.