BÀI 13. ĐẠI VIỆT THỜI TRẦN (1226- 1400)

1. Sự thành lập nhà Trần

Câu 1: Hãy cho biết nhà Trần được thành lập như thế nào.

Đáp án chuẩn:

- Từ cuối thể kỉ XII: nhà Lý suy yếu, phải dựa vào họ Trần để dẹp tan các thế lực chống đối => Họ Trần từng bước thâu tóm quyền hành.

- 1/1226: Lý Chiêu Hoàng - vị vua cuối cùng của nhà Lý nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh => Nhà Trần được thành lập.

2. Tình hình chính trị

Câu 1: Hãy trình bày những nét chính về tình hình chính trị của Đại Việt thời Trần.

Đáp án chuẩn:

Chính quyền:

- Trung ương tập quyền, khoan hoà.

- Chia 12 lộ, phủ.

- Xã do xã quan cai quản.

- Bộ máy hoàn thiện hơn thời Lý.

- Quan hưởng bổng lộc.

- Tôn thất nhà Trần nắm giữ các vị trí trọng yếu.

Quân đội:

- Gồm: quân triều đình, quân các lộ, phủ, quân vương hầu, dân binh.

- Áp dụng "ngự binh ư nông".

Luật pháp: Ban hành "Quốc triều hình luật" (1341).

Ngoại giao: Hoà hiếu với phương Bắc, Chăm-pa, Chân Lạp.

3. Tình hình kinh tế, xã hội

Câu 1: Em hãy nêu những dẫn chứng chứng tỏ nhà Trần chú trọng và khuyến khích phát triển nông nghiệp.

Đáp án chuẩn:

- Thi hành nhiều chính sách tích cực: khai hoang, đắp đê phòng lụt, xây dựng các công trình thuỷ lợi,...

- Cho phép các tôn thất lập điền trang.

Câu 2: Mô tả những nét chính về tình hình thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Trần.

Đáp án chuẩn:

Thủ công nghiệp:

- Xưởng nhà nước: đúc tiền, vũ khí,...

- Thợ giỏi: xây dựng công trình.

- Làng nghề: sản phẩm đa dạng, buôn bán tấp nập.

Thương nghiệp:

- Buôn bán khắp nơi.

- Cửa khẩu, cửa biển: tấp nập thuyền buôn, thương nhân.

Câu 3: Xã hội thời Trần bao gồm những tầng lớp nào? Nêu đặc điểm của mỗi tầng lớp.

Đáp án chuẩn:

- Quý tộc: nhiều đặc quyền, nắm chức vụ chủ chốt, cai quản thái ấp, điền trang.

- Nông dân: cày ruộng làng xã, nhiều người cày ruộng địa chủ.

- Thợ thủ công, thương nhân: tăng nhanh.

- Nô nô, nô tì: cày cấy trong điền trang, phục vụ quý tộc.

4. Tình hình văn hoá

a) Tư tưởng văn hóa

 Câu 1: Trình bày những nét chính về tư tưởng - tôn giáo thời Trần.

Đáp án chuẩn:

- Nho giáo ngày càng được nâng cao vị thế.

- Phật giáo được vua, quý tộc và nhân dân tôn sùng. Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử ra đời do Trần Nhân Tông sáng lập.

b) Giáo dục

Câu 1: Hãy trình bày những nét chính về tình hình giáo dục thời Trần.

Đáp án chuẩn:

- Quốc Tử Giám được mở rộng.

- Trường học xuất hiện ở nhiều địa phương.

- Các kì thi Nho học được tổ chức thường xuyên và quy củ hơn.

c) Khoa học kĩ thuật

Câu 1: Nêu một số thành tựu chính về khoa học - kĩ thuật thời Trần. Em ấn tượng về thành tựu nào nhất? Vì sao?

Đáp án chuẩn:

- Sử học: Đại Việt sử ký - bộ sử đầu tiên (Lê Văn Hưu).

- Quân sự: Binh thư yếu lược, Vạn Kiếp tông bí truyên thư (Trần Quốc Toản).

- Y học: Nghiên cứu cây thuốc nam (Tuệ Tĩnh).

Ấn tượng nhất: Thành tựu sử học, đánh dấu mốc son cho nền sử Việt Nam.

d, Văn học, nghệ thuật

Câu 1: Nêu những nét nổi bật về văn học thời Trần. Sự phát triển của dòng văn học chữ Nôm thời Trần có ý nghĩa như thế nào?

Đáp án chuẩn:

- Chữ Hán: Thơ, phú, hịch... hào hùng, yêu nước, thái bình thịnh trị.

- Chữ Nôm: Phản ánh cuộc sống bình dân (Nguyễn Thuyên, Trần Nhân Tông, Chu Văn An,...).

Ý nghĩa:

- Thể hiện ý thức dân tộc cao.

- Khẳng định chữ viết, ngôn ngữ riêng.

- Góp phần phát triển nền văn học dân tộc.

Câu 2: Hãy nêu những thành tựu tiêu biểu về kiến trúc, điêu khắc thời Trần.

Đáp án chuẩn:

Nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc thể hiện rõ nét trong các công trình xây dựng: kinh đô Thăng Long, thành Tây Đô,...

LUYỆN TẬP - VẬN DỤNG

Câu 1: Lập và hoàn thành bảng thống kê về một số thành tựu chính trên các lĩnh vực theo mẫu dưới đây.

Đáp án chuẩn:

Câu 2: Dựa vào kiến thức đã học, em hãy cho biết sự thành lập triều Trần thay triều Lý vào đầy thế kỉ XIII có phù hợp với yêu câu lịch sử không? Vì sao?

Đáp án chuẩn:

Lý do:

- Quan lại ăn chơi, xa đọa.

- Lũ lụt, hạn hán, mất mùa.

- Khởi nghĩa liên tiếp.

Hậu quả: Đời sống nhân dân khổ cực.

Kết luận: Cần thay đổi bộ máy chính quyền.

Câu 3: Tìm hiểu thêm từ sách, báo và internet, hãy viết bài giới thiệu (khoảng 7-10) câu về một thành tựu văn hoá Đại Việt thời Trần còn được bảo tồn và phát huy giá trị đến ngày nay.

Đáp án chuẩn:

Giới thiệu về tháp Phổ Minh.

Tháp Phổ Minh (hay chùa Tháp) được xây dựng vào năm 1262, ở phía tây cung Trùng Quang của các vua nhà Trần. Là di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt. Kiến trúc thời nhà Trần được bảo tồn khá nguyên vẹn ở đây. Tháp cao khoảng 20m, gồm 14 tầng. Nền tháp và tầng thứ nhất xây bằng đá, những tầng còn lại phía trên xây bằng gạch. Tầng nào cũng trổ 4 cửa vòm cuốn, giữa các tầng là gờ mái.