BÀI 10. TUẦN HOÀN Ở ĐỘNG VẬT

PHẦN I. HỆ THỐNG BÀI TẬP, BÀI GIẢI CUỐI SGK

Mở đầu: Mạch máu bị hẹp hoặc tắc do xơ vữa có thể gây hậu quả gì đối với cơ thể?

I. KHÁI QUÁT HỆ TUẦN HOÀN

II. CÁC DẠNG HỆ TUẦN HOÀN

Câu 1. Nghiên cứu Hình 10.1 trang 62 và mô tả đường đi của máu (bắt đầu từ tim) trên sơ đồ hệ tuần hoàn hở và hệ tuần hoàn kín, từ đó đưa ra khái niệm hệ tuần hoàn hở và hệ tuần hoàn kín.

Câu 2. Nghiên cứu Hình 10.2 trang 63 và mô tả đường đi của máu (bắt đầu từ tim) trên sơ đồ hệ tuần hoàn đơn của Cá xương và hệ tuần hoàn kép của Thú, từ đó đưa ra khái niệm hệ tuần hoàn đơn và hệ tuần hoàn kép.

III. CẤU TẠO VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TIM

Câu 1. Van tim có vai trò như thế nào trong tuần hoàn máu?

Câu 2. Hệ dẫn truyền tim có vai trò như thế nào đối với hoạt động của tim và tuần hoàn máu?

IV. CẤU TẠO VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ MẠCH

V. ĐIỀU HOÀ HOẠT ĐỘNG TIM MẠCH

Câu 1. Quan sát Hình 10.7 trang 65, giải thích sự biến động huyết áp trong hệ thống mạch máu.

Câu 2. Quan sát Hình 10.8 trang 65, sau đó Đáp án chuẩn các câu hỏi sau:

a) Vận tốc máu biến động như thế nào trong hệ mạch?

b) Cho biết mối liên quan giữa vận tốc máu và tổng tiết diện mạch máu.

Câu 3. Tại sao trao đổi chất giữa máu và tế bào cơ thể chỉ diễn ra ở mao mạch?

VI. ỨNG DỤNG

Câu 1. Dựa vào tài liệu, internet, hỏi bác sĩ, cán bộ y tế, ... về một số bệnh phổ biến ở hệ tuần hoàn, nguyên nhân gây bệnh đó và cách phòng chống. Sau đó kẻ và hoàn thành bảng vào vở theo mẫu dưới đây:

Câu 2. Dựa vào tác động của rượu, bia đối với hoạt động thần kinh, hãy phân tích tầm quan trọng của quy định xử phạt người có sử dụng rượu, bia khi tham gia giao thông.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1. Tại sao máu ở tĩnh mạch phổi có nồng độ O₂ cao hơn so với máu ở tĩnh mạch chủ?

Câu 2. Bảng dưới đây cho thấy nhịp tim của một số động vật:

Cho nhận xét về mối liên quan giữa nhịp tim và kích thước cơ thể động vật. Tại sao nhịp tim lại khác nhau ở các loài động vật?

Câu 3. Người luyện tập thể dục, thể thao đều đặn vài tháng có nhịp tim lúc nghỉ ngơi giảm đi so với trước đây, điều này được giải thích như thế nào?

Câu 4. Vận dụng những hiểu biết về hệ tuần hoàn, hãy đề xuất một số biện pháp giúp hệ tuần hoàn khỏe mạnh, hoạt động hiệu quả.

PHẦN 2. 5 PHÚT TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

Đáp án MĐ: Xơ vữa động mạch có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim và suy tim nếu không điều trị kịp thời. Nó cũng có thể gây ra chứng phình động mạch ở bất kỳ nơi nào trong cơ thể, có nguy cơ xuất huyết nội và đe dọa tính mạng.

I. KHÁI QUÁT HỆ TUẦN HOÀN

II. CÁC DẠNG HỆ TUẦN HOÀN

Đáp án câu 1: 

- Hệ tuần hoàn hở: Máu từ tim đi qua hệ thống động mạch, sau đó tràn vào khoang máu và hòa lẫn với nước mô để tạo thành hỗn hợp máu - nước mô. Sau khi trao đổi chất với tế bào, hỗn hợp này đi vào tĩnh mạch và trở về tim.

- Hệ tuần hoàn kín: Máu từ tim được bơm đi lưu thông liên tục trong mạch kín. Đi từ động mạch, máu đi qua mao mạch và tĩnh mạch để trở về tim, trong quá trình này máu và tế bào trao đổi chất qua thành mao mạch.

Đáp án câu 2: 

- Hệ tuần hoàn đơn của cá: Tim bơm máu vào động mạch, từ đó lên hệ thống mao mạch mang và động mạch lưng, tiếp tục vào hệ thống mao mạch, sau đó về tĩnh mạch và trở về tim. Đây là hệ tuần hoàn đơn vì chỉ có một vòng tuần hoàn.

- Hệ tuần hoàn kép của thú: Bao gồm hai vòng tuần hoàn:

• Vòng tuần hoàn lớn: Máu giàu O2 từ tim bơm vào động mạch chủ và các động mạch nhỏ hơn và đến mao mạch ở các cơ quan, bộ phận để thực hiện trao đổi khí và chất, sau đó máu giàu CO2 đi theo tĩnh mạch về tim.

• Vòng tuần hoàn nhỏ: Máu giàu CO2 từ tim được bơm lên phổi để trao đổi khí và trở thành máu giàu O2 quay trở lại tim. Hệ tuần hoàn của thú được gọi là hệ tuần hoàn kép vì có hai vòng tuần hoàn lớn và nhỏ.

III. CẤU TẠO VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TIM

Đáp án câu 1: Van tim giúp điều chỉnh hướng chảy máu một chiều trong tim và mạch máu. Van ba lá và van hai lá mở, máu từ nhĩ chảy vào thất. Khi van động mạch phổi mở, máu từ thất phải vào động mạch phổi. Khi van động mạch chủ mở, máu từ thất trái vào động mạch chủ.

Đáp án câu 2: Hệ dẫn truyền tim bao gồm các thành phần chính như nút xoang nhĩ, nút nhĩ thất, bó His và mạng lưới Purkinje. Nút xoang nhĩ tự động phát xung điện, kích thích nhĩ co rút lại. Xung điện tiếp tục từ nút nhĩ thất qua bó His và mạng Purkinje, kích thích tâm thất co lại.

IV. CẤU TẠO VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ MẠCH

V. ĐIỀU HOÀ HOẠT ĐỘNG TIM MẠCH

Đáp án câu 1: Huyết áp trong hệ mạch máu giảm dần từ động mạch đến mao mạch và tĩnh mạch do ma sát khi máu chảy qua các mạch máu.

Đáp án câu 2: 

a) Máu di chuyển từ động mạch đến mao mạch với vận tốc giảm và từ mao mạch đến tĩnh mạch với vận tốc tăng. Tổng diện tích mao mạch lớn hơn diện tích tĩnh mạch, và diện tích tĩnh mạch lớn hơn diện tích động mạch.

b) Vận tốc máu và tổng diện tích mạch có mối quan hệ nghịch: tổng diện tích mạch càng lớn thì vận tốc máu càng giảm.

Đáp án câu 3: Trao đổi chất giữa máu và tế bào diễn ra tại mao mạch có đường kính 5-10 micromet và chiều dài 0,4-2 mm. Với số lượng lớn và diện tích khoảng 500-700 m2, thành mao mạch có lớp tế bào biểu mô dẹt và các lỗ nhỏ cho phép chất đi qua, đồng thời máu trao đổi chất với tế bào qua dịch mô.

VI. ỨNG DỤNG

Đáp án câu 1: 

Đáp án câu 2: Việc uống nhiều rượu, bia làm tim đập nhanh, mạnh dẫn đến tăng huyết áp. Nó cũng ảnh hưởng tiêu cực đến hệ thần kinh, làm giảm linh hoạt não bộ. Người uống nhiều rượu, bia có thể mất kiểm soát, dễ gây tai nạn giao thông do khả năng phản ứng kém. Quy định xử phạt đối với người uống rượu, bia khi lái xe giúp bảo vệ tính mạng của người dân.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Đáp án câu 1: Máu trong tĩnh mạch phổi có nồng độ O2 cao hơn so với máu trong tĩnh mạch chủ. Tĩnh mạch phổi mang máu từ mao mạch phổi về tim, nơi máu được nạp O2 và loại bỏ CO2, do đó có nồng độ O2 cao. Tĩnh mạch chủ mang máu từ các cơ quan về tim, nơi máu đã cung cấp O2 cho cơ thể và thu hồi CO2, nên có nồng độ O2 thấp hơn.

Đáp án câu 2: Nhịp tim của động vật chậm hơn khi khối lượng cơ thể tăng lên. Điều này do các loài nhỏ có nhu cầu oxy cao hơn do tốc độ trao đổi chất nhanh hơn.

Đáp án câu 3: Những người thường xuyên luyện tập có nhịp tim nghỉ thấp hơn, giúp giảm stress cho tim và có thể tăng tuổi thọ so với người ít vận động.

Đáp án câu 4: 

- Tập thể dục thường xuyên: 30 phút mỗi ngày để củng cố sức khỏe tim mạch và hệ tuần hoàn.

- Từ bỏ thuốc lá.

- Ăn uống lành mạnh và giàu dinh dưỡng để bảo vệ hệ tuần hoàn.

- Giữ cân nặng hợp lý để giảm áp lực cho tim mạch.

- Giảm căng thẳng và stress trong cuộc sống.