BÀI 18. TẬP TÍNH Ở ĐỘNG VẬT

PHẦN I. HỆ THỐNG BÀI TẬP, BÀI GIẢI CUỐI SGK

Mở đầu: Trong tự nhiên, các loài động vật thể hiện rất nhiều hành vi khác nhau. Tại sao chúng lại thể hiện các hành vi đó? Các hành vi đó đem lại lợi ích gì cho chúng?

I. KHÁI NIỆM VÀ VAI TRÒ CỦA TẬP TÍNH

II. TẬP TÍNH BẨM SINH VÀ TẬP TÍNH HỌC ĐƯỢC

Câu 1. Khi nào tập tính được biểu hiện? Lấy một số ví dụ về tập tính ở động vật và cho biết mỗi tập tính đó có ý nghĩa đối với sinh vật.

Câu 2. Cho biết sự khác nhau giữa tập tính bẩm sinh và tập tính học được. Tìm thêm ví dụ về hai loại tập tính này.

III. MỘT SỐ DẠNG TẬP TÍNH PHỔ BIẾN Ở ĐỘNG VẬT

IV. PHEROMONE

Câu 1. Kể tên các dạng tập tính phổ biến ở dạng động vật. Tìm thêm ví dụ cho mỗi dạng tập tính.

Câu 2. Lợi ích khi động vật thực hiện tập tính kiếm ăn, bảo vệ lãnh thổ, sinh sản, di cư, sống theo bầy đàn là gì?

V. MỘT SỐ HÌNH THỨC HỌC TẬP Ở ĐỘNG VẬT

VI. CƠ CHẾ HỌC TẬP Ở NGƯỜI

Câu 1. Động vật có những hình thức học tập nào? Tìm thêm ví dụ về các hình thức học tập.

Câu 2. Những hành vi dưới đây thuộc kiểu học nào? Giải thích.

• Chó săn bắt được thỏ, chuột, ... và mang về cho những người nuôi dạy nó. Khi bắt được một con vật chó sẽ được nhận một phần thưởng từ người nuôi dạy.

• Một con mèo đang đói, khi nghe tiếng bày bát đũa lách cách liền chạy ngay xuống phòng ăn.

• Tinh tinh dùng lá cây múc nước từ suối lên và đưa lên miệng uống.

VII. ỨNG DỤNG

Câu 1. Tìm thêm các ví dụ về áp dụng tập tính ở động vật vào thực tiễn.

VIII. QUAN SÁT VÀ MÔ TẢ TẬP TÍNH

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1. Động vật không xương sống hay động vật có xương sống có nhiều tập tính học tập hơn? Giải thích.

Câu 2. Chó sủa khi gặp người lạ và không sủa khi gặp người quen. Đây là hình thức học tập nào? Giải thích.

Câu 3. Một số loài sếu có nguy cơ tuyệt chủng, khi nhân giống và ấp trứng bằng lò ấp người ta phải cách li các con sếu non khi mới nở và cho chúng tiếp xúc với hình ảnh và âm thanh của đồng loại và không cho chúng nhìn thấy các đối tượng chuyển động khác, kể cả người. Tại sao người ta phải làm như vậy?

PHẦN 2. 5 PHÚT TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

Đáp án MĐ: Trong tự nhiên, động vật thể hiện nhiều hành vi khác nhau để nhận biết đồng loại, tìm kiếm thức ăn, tụ tập thành bầy đàn để bảo vệ hoặc chống lại môi trường không thuận lợi.

I. KHÁI NIỆM VÀ VAI TRÒ CỦA TẬP TÍNH

II. TẬP TÍNH BẨM SINH

Đáp án câu 1: 

- Động vật thể hiện tập tính khi bị kích thích từ bên trong hoặc bên ngoài cơ thể. Kích thích bên trong cung cấp thông tin về tình trạng nội bộ của cơ thể, trong khi kích thích bên ngoài thông báo về môi trường xung quanh.

- Ví dụ: Tín hiệu đói cho biết cơ thể cần năng lượng, thúc đẩy hành động tìm kiếm thức ăn. Tiếng động hoặc mùi từ kẻ săn mồi khiến con mồi cảnh giác và tìm cách trốn chạy.

Đáp án câu 2: 

III. MỘT SỐ DẠNG TẬP TÍNH PHỔ BIẾN Ở ĐỘNG VẬT

IV. PHEROMONE

Đáp án câu 1: 

- Tập tính kiếm ăn: Thỏ rừng khi đói sẽ rời khỏi nơi ẩn nấp để tìm kiếm lá cây, củ, quả để ăn. Luôn cảnh giác với các kẻ săn mồi như linh miêu, cáo, đại bàng.

- Tập tính bảo vệ lãnh thổ: Chim đực của nhiều loài chim đậu trên cành cây cao và hót để báo hiệu lãnh thổ. Chúng xua đuổi những con chim đối thủ xâm nhập, đôi khi dẫn đến những cuộc chiến gay gắt giữa các chim.

- Tập tính sinh sản: Tìm bạn đối, làm tổ, ấp trứng, chăm sóc và bảo vệ con non.

- Tập tính di cư: Cá biển di cư liên quan đến thức ăn và sinh sản. Chim bồ câu sử dụng từ trường Trái Đất để định hướng, cá sử dụng thành phần hóa học của nước và hướng dòng nước chảy.

- Tập tính xã hội: Bao gồm tập tính thứ bậc, hợp tác và vị tha.

Đáp án câu 2: Khi động vật thực hiện các hành vi như kiếm ăn, bảo vệ lãnh thổ, sinh sản, di cư, sống theo bầy đàn, chúng giúp hỗ trợ các cá thể cùng loài sinh sống và phát triển, duy trì loài và tiến hóa đặc tính tốt hơn qua các thế hệ.

V. MỘT SỐ HÌNH THỨC HỌC TẬP Ở ĐỘNG VẬT

VI. CƠ CHẾ HỌC TẬP Ở NGƯỜI

Đáp án câu 1: 

Động vật có các hình thức học tập sau:

- Quen nhờn: Rùa học thích nghi khi thấy hòn đá thường xuyên không gây ra sự rụt đầu và chân vào mai.

- In vết: Chim non bám vào các vật di chuyển mà chúng nhìn thấy đầu tiên, thường là chim mẹ.

- Học cách nhận biết không gian và bản đồ nhận thức: Động vật sử dụng các vị trí mốc để định vị linh hoạt.

- Học liên kết: Học điều kiện hóa đáp ứng và hành động.

- Học xã hội: Tinh tinh con học bằng cách bắt chước các con trưởng thành đập vỡ quả cọ dầu để lấy nhân.

- Nhận thức và giải quyết vấn đề: Tinh tinh biết sử dụng hộp để đạt được mục đích, như xếp chồng hộp và trèo lên để lấy quả chuối treo cao.

Đáp án câu 2: 

1. Chó săn bắt thỏ, chuột và mang về cho người nuôi, nhận thưởng từ họ --> học liên kết (điều kiện hóa hành động).

2. Mèo đói nghe tiếng bày bát đũa liền chạy xuống phòng ăn --> học liên kết (điều kiện hóa đáp ứng).

3. Tinh tinh dùng lá cây múc nước từ suối lên và uống --> học xã hội, bắt chước hành vi của con người.

VII. ỨNG DỤNG

Đáp án câu 1: 

- Giải trí: Con người dạy chó, voi, hổ, ... biểu diễn xiếc.

- Nông nghiệp:

• Trâu bò được huấn luyện trở về chuồng khi nghe thấy tiếng kẻng.

• Đặt bù nhìn người trong ruộng lúa hoặc trong nương rẫy để đuổi chim, chuột phá hoạt cây trồng.

• Nuôi thả ong mắt đỏ để tiêu diệt sâu.

• Dùng pheromone nhân tạo làm chất dẫn dụ giới tính để bắt côn trùng hại cây ăn quả.

VIII. QUAN SÁT VÀ MÔ TẢ TẬP TÍNH

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Đáp án câu 1: Tập tính học tập phát triển qua quá trình học và rút kinh nghiệm. Đây là chuỗi phản xạ có điều kiện, dựa trên các kết nối neuron mới, nên ít bền vững và có thể thay đổi. Khả năng học tập phụ thuộc vào sự tiến hóa hệ thần kinh và tuổi thọ của động vật. Động vật không xương sống có hệ thần kinh ít phát triển hơn, dẫn đến ít khả năng học tập và rút kinh nghiệm hơn so với động vật có xương sống.

Đáp án câu 2: Chó sủa khi gặp người lạ và không sủa khi gặp người quen là hình thức học liên kết. Trong tự nhiên, các loài chó hoang dã sống thành bầy và có lãnh địa riêng. Khi được nuôi bởi con người, chúng học liên kết việc tiếp xúc với con người với hành vi sủa để bảo vệ lãnh thổ. Chó nuôi trong gia đình coi nhà của chủ là lãnh địa của mình, do đó chúng thường sẽ sủa khi có người lạ đến.

Đáp án câu 3: Con người làm như thế bởi vì một số loài sếu có tập tính in vết. Khi mới nở, chim non có tính bám và đi theo các vật chuyển động mà chúng nhìn thấy lần đầu tiên, thường là chim mẹ.