BÀI 9. HÔ HẤP Ở ĐỘNG VẬT

PHẦN I. HỆ THỐNG BÀI TẬP, BÀI GIẢI CUỐI SGK

Mở đầu: Tại sao cá heo, cá voi sống trong nước nhưng phải thường xuyên nhô lên mặt nước để thở?

I. VAI TRÒ CỦA HÔ HẤP 

Câu 1. Phân tích mối liên quan của các giai đoạn trong quá trình hô hấp.

Câu 2. Tại sao cơ thể động vật bắt buộc phải lấy O₂ từ môi trường và thải CO₂ ra môi trường?

II. CÁC HÌNH THỨC TRAO ĐỔI KHÍ

Câu 1. Quan sát Hình 9.2 trang 55, cho biết thuỷ tức và giun đất trao đổi khí với môi trường sống như thế nào.

Câu 2. Quan sát Hình 9.3 trang 55 và giải thích tại sao sự phân nhánh của ống khí có thể giúp côn trùng trao đổi khí rất hiệu quả, đảm bảo đủ O₂ cho hoạt động bình thường cũng như các hoạt động tích cực, tiêu tốn nhiều năng lượng.

Câu 3. Nghiên cứu Hình 9.4 và 9.5 trang 56, cho biết tạo sao hệ hô hấp của cá xương trao đổi khí với nước rất hiệu quả?

Câu 4. Tại sao hệ hô hấp của người và của Chim trao đổi khí với không khí rất hiệu quả?

III. BỆNH VỀ HÔ HẤP

IV. LỢI ÍCH CỦA LUYỆN TẬP THỂ DỤC, THỂ THAO ĐỐI VỚI HÔ HẤP

Câu 1. Tìm hiểu qua tài liệu, internet, hỏi bác sĩ, cán bộ y tế, ... về một số bệnh phổ biến ở đường dẫn khí và ở phổi, nguyên nhân gây bệnh, biện pháp phòng tránh các bệnh đó, sau đó kẻ và hoàn thành bảng trong vở theo mẫu dưới đây:

Câu 2. Ô nhiễm không khí và khói thuốc lá là ảnh hưởng như thế nào đến hô hấp và sức khoẻ con người?

Câu 3.Tham khảo Bảng 9.1 trang 59 và cho biết ý nghĩa của việc: Xử phạt người hút thuốc lá ở nơi công cộng (cơ quan, trường học, bệnh viên, ...) và cấm trẻ em dưới 16 tuổi hút thuốc lá.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1. Tại sao khi nuôi ếch và giun đất, người nuôi phải giữ cho môi trường nuôi luôn ẩm ướt?

Câu 2. Tại sao nuôi tôm cá với mật độ cao người ta thường dùng máy sục khí vào nước nuôi?

Câu 3. Vận dụng những hiểu biết về hô hấp, hãy đề xuất một số biện pháp giúp hệ hô hấp khoẻ mạnh, hoạt động hiệu quả.

PHẦN 2. 5 PHÚT TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

Đáp án MĐ: Cá heo và cá voi sống dưới nước nhưng hô hấp bằng phổi, nên phải thường lên mặt nước để lấy oxy. Thời gian dưới nước không lâu, khoảng mười mấy phút, sau đó chúng phải nổi lên để thay đổi không khí.

I. VAI TRÒ CỦA HÔ HẤP 

Đáp án câu 1: Quá trình hô hấp ở người và Thú gôm qua 5 giai đoạn: thông khí, trao đổi khí ở phổi, vận chuyển khí O2 và CO2, trao đổi khí ở mô, và hô hấp tế bào. Mỗi giai đoạn thúc đẩy diễn ra của giai đoạn tiếp theo. Sự hít và thở tạo điều kiện cho trao đổi khí ở phổi và tế bào diễn ra liên tục. Nếu một giai đoạn bị ngừng, cơ thể sẽ không thể tồn tại.

Đáp án câu 2: Quá trình hô hấp động vật là quá trình sử dụng khí O2 từ môi trường để cung cấp năng lượng cho các hoạt động sống của các mô và cơ quan. Động vật phải lấy O2 từ môi trường và thải CO2 ra môi trường vì O2 làm năng lượng cho sự hô hấp của tế bào, duy trì hoạt động sống. CO2 sinh ra từ quá trình hô hấp tế bào sẽ được thải ra môi trường để duy trì cân bằng môi trường bên trong cơ thể.

II. CÁC HÌNH THỨC TRAO ĐỔI KHÍ

Đáp án câu 1: Ở thuỷ tức và giun đất, khí O2 khuếch tán qua da vào máu và đi đến các tế bào. Khí CO2 khuếch tán từ cơ thể ra ngoài qua da mỏng và ẩm ướt, với bề mặt trao đổi khí có nhiều mao mạch và máu có sắc tố hô hấp.

Đáp án câu 2: Hệ thống ống khí bao gồm các ống khí lớn phân nhánh thành các ống khí nhỏ, cuối cùng là các ống khí tận. Số lượng ống khí rất nhiều, tạo ra bề mặt trao đổi khí rất lớn với tế bào. Ống khí tận là nơi xảy ra trao đổi khí O2 và CO2 với tế bào thông qua các lỗ thở ngoài.

Đáp án câu 3: 

- Cấu trúc của mang gồm nhiều cung mang, mỗi cung mang có nhiều phiến mang, tạo diện tích trao đổi khí lớn.

- Hệ thống mao mạch dày đặc chứa máu có sắc tố đỏ.

- Thành mao mạch mỏng giúp quá trình trao đổi khí thuận lợi.

- Sự lưu thông khí (nước) liên tục qua mang.

- Miệng và diềm nắp mang đóng mở nhịp nhàng tạo dòng nước chảy một chiều và gần như liên tục từ miệng qua mang.

- Cách sắp xếp của mao mạch trong mang cho phép dòng máu chảy song song và ngược chiều với dòng nước bên ngoài mao mạch mang.

- Nhờ các đặc điểm này, cá xương có thể lấy hơn 80% lượng O2 từ nước qua mang.

Đáp án câu 4: 

- Ở người, phổi có hàng triệu phế nang tạo nên diện tích bề mặt lớn cho trao đổi khí. Máu trong các mao mạch trao đổi khí O2 và CO2 với không khí trong phế nang.

- Ở chim, phổi có túi khí và mao mạch khí. Không khí trong mao mạch khí trao đổi khí với máu trong mao mạch máu, với sự dòng chảy song song và ngược chiều.

III. BỆNH VỀ HÔ HẤP

IV. LỢI ÍCH CỦA LUYỆN TẬP THỂ DỤC, THỂ THAO ĐỐI VỚI HÔ HẤP

Đáp án câu 1: 

Đáp án câu 2: 

- Ô nhiễm không khí gồm các loại bụi và khí như CO, SO2, NO2. Hạt bụi lớn có thể nhìn thấy, trong khi hạt bụi mịn nhỏ hơn gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như viêm đường hô hấp và tấn công mạch máu.

- Hút thuốc là nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí ở nơi công cộng và trong nhà. Ngành công nghiệp thuốc lá và cháy rừng thải ra 84 triệu tấn CO2 mỗi năm, cũng như lượng khí độc gấp 10 lần nhiên liệu khác, góp phần gia tăng hiệu ứng nhà kính và biến đổi khí hậu toàn cầu, cùng với hơn 7.000 chất hóa học gây hại khác khiến người dân mắc phải ung thư.

Đáp án câu 3: Bảng 9.1 chỉ ra các chất hoá học có trong khói thuốc lá và tác hại của chúng đối với sức khỏe con người, nên việc áp dụng các biện pháp như xử phạt hút thuốc lá ở nơi công cộng (như cơ quan, trường học, bệnh viện) và cấm trẻ em dưới 16 tuổi hút thuốc lá là cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, vẫn cần có các khu vực riêng cho người hút thuốc để không ảnh hưởng đến người khác.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Đáp án câu 1: Khi nuôi ếch và giun đất, môi trường nuôi cần luôn ẩm ướt vì chúng hô hấp chủ yếu qua da. Da của ếch và giun đất cần độ ẩm để dễ dàng khuếch tán không khí. Nếu môi trường quá khô, da của chúng sẽ khô và không thể thực hiện quá trình trao đổi khí, dẫn đến tử vong.

Đáp án câu 2: Nuôi tôm và nuôi trồng thuỷ sản nói chung thường sử dụng các thiết bị như máy thổi khí, máy sục khí, máy tạo oxy vì bể nuôi thường thiếu oxy. Thiếu oxy làm cho cá và tôm không có đủ oxy để hô hấp. Mục đích là đảm bảo lượng oxy trong nước để các cá thể nuôi có thể sống và sinh trưởng khoẻ mạnh.

Đáp án câu 3: 

- Xông khí dung bằng nước muối sinh lý để làm sạch đường thở.

- Tập thể dục để bảo vệ hệ hô hấp.

- Uống đủ nước.

- Tránh tiếp xúc với các tác nhân ô nhiễm trong không khí.

- Phòng ngừa nhiễm trùng đường hô hấp.

- Chú ý đến chế độ dinh dưỡng.