Slide bài giảng ngữ văn 10 cánh diều bài 7: Đất nước

Tóm lược nội dung

VĂN BẢN. ĐẤT NƯỚC 

CHUẨN BỊ

Câu 1: Nhân vật trữ tình là ai và bộc lộ cảm xúc về điều gì?

Trả lời:

Nhân vật trữ tình là "tôi" bộc lộ được những tình cảm, suy nghĩ sâu sắc về đất nước, quê hương.

Câu 2: Bài thơ có các hình ảnh, từ ngữ, biện pháp tu từ đặc sắc nào? Các yếu tố đó có tác dụng ra sao trong việc bộc lộ cảm xúc, suy ngẫm,... của tác giả?

Trả lời:

- Hình ảnh thơ giàu sức gợi

- Câu thơ giàu tính nhạc, phép điệp

- Giọng thơ sôi nổi, phép đối lập khéo léo, khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn bao trùm cả đoạn

=> Tác dụng: hiện lên bức tranh đất nước được tạo nên bằng chất liệu hiện thực, đồng thời khắc họa rõ nét tình yêu tha thiết, niềm tự hào về quê hương

Câu 3: Cảm hứng chủ đạo và chủ đề của bài thơ là gì?

Trả lời:

- Cảm hứng chủ đạo: Đất nước được cảm nhận trong chiều dài của những năm tháng kháng chiến trong không gian rộng lớn. 

- Chủ đề: tình yêu tha thiết, niềm tự hào về quê hương, đất nước.

Câu 4: Tìm hiểu những thông tin về nhà thơ Nguyễn Đình Thi và hoàn cảnh ra đời của tác phẩm.

Trả lời:

- Nhà thơ Nguyễn Đình Thi vừa một nhà văn, nhà thơ, nhà phê bình. 

- Thơ của nguyễn Đình Thi có bản sắc  riêng, vừa tự do phóng khoáng, có những suy tư về con người tình yêu.

- Hoàn cảnh sáng tác bài thơ: 

+ Trong khoảng thời gian từ 1948 đến 1955. 

+ Bài thơ là sự tổng hợp của những sáng tác: Sáng mát trong như sáng năm xưa, Đêm mít tinh và Đất nước

+ Đây là thời gian ông trải nghiệm, trưởng thành cùng Đất Nước trong kháng chiến chống Pháp lần 2.

Câu 5: Em biết những bài thơ nào viết về đất nước? Ấn tượng, cảm xúc, suy nghĩ,... mà những bài thơ đó gợi ra cho em là gì?

Trả lời:

- Một số bài thơ về đất nước: Việt Nam quê hương ta (Nguyễn Đình Thi), Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm), Bài học đầu cho con (Đỗ Trung Quân),...

- Những bài thơ đó giúp em hiểu được tình yêu quê hương đất nước là một tình yêu dạt dào, chứa nhiều cảm xúc, không có ngòi bút nào có thể diễn tả nổi.

ĐỌC HIỂU

Câu 1: Khổ 1,2: Nhân vật trữ tình hiện lên qua những từ ngữ nào? Hãy hình dung về Hà Nội và "người ra đi" trong hoài niệm của nhân vật trữ tình.

Trả lời:

- Khổ 1,2 - Nhân vật trữ tình hiện lên qua những từ ngữ: "tôi", "người ra đi".

- Hà Nội và "người ra đi" trong hoài niệm của nhân vật trữ tình

Câu 2: Khổ 3: Chú ý đến độ dài các dòng thơ, phép điệp, phép liệt kê, hiệp vần, giọng điệu và cảm xúc của nhân vật trữ tình. Hình dung bức tranh đất nước trong “mùa thu nay” qua cảm nhận của nhân vật trữ tình

Trả lời:

- Độ dài các dòng thơ, phép điệp, phép liệt kê, hiệp vần, giọng điệu, cảm xúc đã giúp nhân vật trữ tình thể hiện sự thay đổi tâm trạng

- Tâm trạng con người thay đổi: từ trạng thái buồn, bâng khuâng, lưu luyến, đến vui sướng, hân hoan, phơi phới, tự hào.

+ Cái nhìn thay đổi của thiên nhiên không còn im lặng nữa mà như đang cất tiếng nói

+ Cảm xúc của tác giả hân hoan, hả hê trước cảnh đất nước rộng lớn.

→ Bức tranh thu đẹp, tràn ngập niềm vui sướng, tự hào.

Câu 3: Chú ý đến những cảm nhận của tác giả về đất nước trong chiến tranh.

Trả lời:

- Đất nước đau thương: nêu lên tội ác của giặc bằng những hình ảnh giàu tính khái quát 

- Nhớ mắt người yêu → sự hài hòa giữa cái chung và cái riêng, giữa tình yêu đôi lứa với tình yêu Tổ quốc.

Câu 4: Từ khổ 5 - 10: Những dòng thơ nào chủ yếu thể hiện cảm nhận về: Đất nước đau thương, căm hờn? Đất nước quật cường, anh dũng?

Trả lời:

- Những dòng thơ thể hiện cảm nhận về đất nước đau thương, căm hờn: Đã ngời lên nét mặt quê hương/ Đã bật lên những tiếng căm hờn; Bát cơm chan đầy nước mắt/ Đứa đè cổ đứa lột da.

- Những dòng thơ thể hiện cảm nhận về đất nước quật cường, anh dũng: xiềng xích chúng bay không khóa được/ Trời đầy chim và đất đầy hoa; Súng đạn chúng bay không bắn được/ Lòng dân ta yêu nước thương nhà; Súng nổ rung trời giận dữ/ Người lên như nước vỡ bờ; Người Việt Nam từ máu lửa/ Rũ bùn đứng dậy sáng lòa.

Câu 5: Lưu ý thông tin về thời gian sáng tác.

Trả lời:

Bài thơ là sự tổng hợp của những sáng tác Sáng mát trong như sáng năm xưa (1948), Đêm mít tinh (1949) và Đất nước (1955).

TRẢ LỜI CÂU HỎI

Câu 1: Bài thơ Đất nước có thể được chia làm mấy phần? Cảm xúc của nhân vật trữ tình có sự thay đổi như thế nào qua các phần này? Từ đó, hãy nêu cảm hứng chủ đạo của bài thơ.

Trả lời:

- Phần 1: Từ đầu đến “Những buổi ngày xưa vọng nói về”. Từ cảm xúc về mùa thu dẫn tới niềm tự hào về đất nước, tự hào về truyền thống bất khuất của dân tộc.

– Phần 2: Đoạn còn lại cảm xúc về một đất nước đau thương mà anh hùng trong kháng chiến.

=> Cảm hứng chủ đạo: Đất nước được cảm nhận trong chiều dài của những năm tháng kháng chiến trong không gian rộng lớn.

Câu 2: Mùa thu Hà Nội trong quá khứ hiện lên như thế nào trong 7 dòng đầu của bài thơ? Hình ảnh nào em thấy ấn tượng nhất? Vì sao?

Trả lời:

- Mùa thu Hà Nội trong quá khứ:

+ Là một bức tranh chân thực khi mang đậm đặc trưng mùa thu Hà Nội, những nét đẹp mà chỉ khi người người ta ở lâu ở một vùng đất nào đó, người ta mới cảm nhận được nó. 

+ Mùa thu Hà Nội đẹp như vậy nhưng lại man mác buồn

- Hình ảnh em thấy ấn tượng nhất đó là hình ảnh 4 câu thơ thể hiện hồn thu Hà Nội. 

=> Hà Nội thật đẹp, thật gợi cảm trong cái buồn hắt hiu, vắng lặng của Hà Nội những năm bị giặc chiếm đóng

Câu 3: Hãy phân tích cảm xúc của nhân vật trữ tình trong "mùa thu nay". Tại sao có sự khác nhau khi cảm nhận về mùa thu giữa hai khổ thơ đầu và khổ thơ thứ ba?

Trả lời:

- Cảm xúc:

+ Là tiếng reo vui trước mùa thu hiện tại độc lập, hạnh phúc.

+ Nhân vật trữ tình vui vẻ, hạnh phúc như cất tiếng hát hòa trong sự phấn chấn của tạo vật phấp phới, thiết tha. 

=> Mùa thu rộn rã, tươi đẹp cùng tâm trạng vui tươi, phấn chấn, tầm nhìn xa trông rộng, tư thế làm chủ đất trời.

- Có sự khác nhau là do sự cảm nhận của tác giả về một mùa thu hoài niệm và một mùa thu của cách mạng, mùa thu độc lập vui tươi, phấn chấn.

Câu 4: Những dòng thơ nào thể hiện sâu sắc, ấn tượng nhất về đất nước đau thương, quật cường trong chiến tranh? Cách diễn tả, thể hiện của nhà thơ có gì độc đáo?

Trả lời:

- Những dòng thơ thể hiện sâu sắc, ấn tượng nhất về đất nước đau thương, quật cường trong chiến tranh: Những đêm dài hành quân nung nấu/ lòng dân ta yêu nước thương nhà; Ôm đất nước những người áo vải / Đã đứng lên thành những anh hùng, Nước Việt Nam từ máu lửa / Rũ bùn đứng dậy sáng lòa.

- Cách diễn tả, thể hiện của nhà thơ đã cho ta thấy hình ảnh sáng tạo, gợi hình gợi cảm, biện pháp đối lập khéo léo, khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn bao trùm. 

=> Bức tranh đất nước được tạo nên bằng chất liệu hiện thực. 

Câu 5: Trình bày cảm nhận của em về hình tượng đất nước được khắc họa trong khổ thơ cuối.

Trả lời:

- Khổ thơ kết thúc là những hình ảnh có thực về những người dân từ bùn đất đứng lên nhưng đồng thời cũng là sự khái quát về tương lai tươi sáng của dân tộc. 

- Gây nên những ấn tượng mạnh nhờ những hình ảnh thực tế nhưng lại giàu chất so sánh, tượng trưng. 

=> Sự khám phá về chủ nghĩa anh hùng của đất nước từ đau thương quật khởi chiến thắng vang dội.

Câu 6: Trong bài thơ, nhân vật trữ tình xưng "tôi", sau đó chuyển sang xưng "ta" ("chúng ta"). Theo em, việc thay đổi hai đại từ này có ý nghĩa gì?

Trả lời:

- Chỉ sự chuyển biến từ cái tôi trữ tình mang tính cá nhân đến chúng ta 

- Đại diện cho một tập thể đều mang ý nghĩa cùng thể hiện tình yêu tha thiết, niềm tự hào về quê hương đã được độc lập, có truyền thống anh hùng, bất khuất.

Câu 7: Từ hai dòng thơ: “Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất / Những buổi ngày xưa vọng nói về”, em có cảm nhận được lời nhắn nhủ gì trong tiếng vọng “rì rầm” ấy? Hãy chia sẻ bằng một đoạn văn (khoảng 6-8 dòng).

Gợi ý:

- Âm thanh rì rầm đêm đêm trong lòng đất vọng từ ngàn xưa vọng tới mai sau. 

- "Rì rầm":

+ Là một từ láy tượng thanh rất gợi cảm. 

+ Nó không ồn ào vang động, vang xa nhưng liên tục đều đặn như dòng suối chảy bất tận

- "Đất":

+ Là hình ảnh tượng trưng cho đất nước, của sự khổng lồ, vĩnh hằng. 

+ "Đất" được dựng lên từ mồ hôi nước mắt, kể cả xương máu của biết bao thế hệ cha ông. 

=> Hình tượng hóa truyền thống anh hùng của đất nước thành một hình ảnh đầy sức sống, thiêng liêng và vững bền muôn thuở, trở thành nhịp đập của con tim lịch sử Việt Nam bất khuất anh hùng.