Slide bài giảng ngữ văn 10 cánh diều bài 2: Tự tình (Hồ Xuân Hương)

Tóm lược nội dung

VĂN BẢN. TỰ TÌNH 2

ĐỌC HIỂU

Câu 1: Chú ý cách gieo vần; dùng từ ngữ, đặc biệt là động từ, tính từ chỉ màu sắc, mức độ; thời gian và không gian.

Trả lời:

- Cách gieo vần: vần cách.

- Động từ: xiên ngang, đâm toạc, đá, san sẻ.

- Tính từ: văng vắng, rêu từng đám, tí con con. 

TRẢ LỜI CÂU HỎI

Câu 1: Hãy xác định bố cục của bài thơ. Tác phẩm là lời của ai, về điều gì? Điều ấy có liên quan như thế nào đến nhan đề Tự tình?

Trả lời:

- Bố cục:
+ Đề (hai câu đầu): Nỗi niềm buồn tủi cô đơn của nữ sĩ trong đêm khuya thanh vắng.
+ Thực (hai câu tiếp): Tình cảnh đầy chua xót, bẽ bàng.
+ Luận ( hai câu tiếp theo): Thái độ phản kháng phẫn uất.
+ Kết (hai câu cuối): Tâm trạng chán chường, buồn tủi.

- Tác phẩm là lời của nhà thơ viết về người phụ nữ với tâm trạng đầy sự đau buồn.

- Điều ấy thể hiện được nhan đề: 

+ Vừa đau buồn, vừa phẫn uất trước duyên phận, gắng gượng vươn lên nhưng vẫn rơi vào bi kịch

+ Khát vọng sống, khát vọng hạnh phúc của nữ sĩ.

Câu 2: Những hình ảnh trong bốn câu thơ đầu của bài thơ cho thấy hoàn cảnh và tâm trạng của chủ thể trữ tình như thế nào?

Trả lời:

- Thời gian “ đêm khuya”: khoảnh khắc mà tâm hồn nhạy cảm hay có những suy tư, thời gian mà khiến tâm trạng buồn càng thêm buồn. 

- Không gian: trống trải, mênh mông, văng vẳng tiếng trống cầm canh. Đêm khuya buồn và vắng. 

- Trên cái nền không gian trống trải ấy xuất hiện hình ảnh nhỏ nhoi đến cô độc 

=> Hoàn cảnh và tâm trạng của nhân vật trữ tình: cô đơn, lẻ loi

Nhân vật trữ tình tìm đến rượu để quên nhưng nỗi buồn không thể nguôi ngoai hơn được mà cứ say rồi lại tỉnh.  

Câu 3: Hình ảnh thiên nhiên và nghệ thuật sử dụng từ ngữ, nghệ thuật đối trong hai câu luận có gì độc đáo? Qua đó, thái độ của nhà thơ được thể hiện như thế nào?

Trả lời:

- Nỗi niềm phẫn uất trào ra ùa vào cảnh vật, tiếp cho chúng sức mạnh công phá: 

+ Rêu vốn nhỏ bé mềm yếu nay trở nên gai cứng sắc nhọn, xiên ngang mặt đất để trồi lên

+ Mấy hòn đá trở nên nhọn hoắt như chông như mác đâm toạc cả chân mây. 

=> Rêu và đá như muốn vạch trời vạch đất ra mà oán hờn, phản đối, đó khác nào cơn thịnh nộ của con người.

- Nghệ thuật đảo ngữ, sử dụng động từ mạnh, tả cảnh ngụ tình 

=> sự nổi loạn trong tâm trạng: thái độ phản kháng dữ dội quyết liệt của nữ sĩ với cuộc đời, số phận, xã hội đồng thời khẳng định bản lĩnh tự tin của Hồ Xuân Hương 

Câu 4: Phân tích hai câu kết của bài thơ để thấy được nỗi niềm tâm sự của chủ thể trữ tình?

Trả lời:

- Hai câu kết nói lên tâm trạng chán chường, buồn tủi của nhà thơ. 

- Tâm trạng được trực tiếp bộc lộ;

+ Thời gian vô tình cứ trôi chảy, xuân của tự nhiên qua đi rồi trở lại nhưng xuân của người thì không

+ Sự trở lại của mùa xuân cũng đồng nghĩa với sự ra đi của tuổi trẻ. 

- Câu thơ cuối phảng phất sự cay đắng chua xót của người phụ nữ bất hạnh, có những cuộc tình duyên không trọn vẹn đủ đầy. 

=> Tâm trạng của kẻ làm lẽ nhưng cũng là nỗi lòng của người phụ nữ trong xã hội xưa, khi hạnh phúc với họ thật mong manh và không được nhận một cách chính đáng.

Câu 5: Theo em, cách dùng từ ngữ, hình ảnh trong bài thơ Tự tình (bài 1) của Hồ Xuân Hương có gì khác so với các bài thơ Đường luật đã học ở Trung học cơ sở?

Trả lời:

- Sử dụng từ ngữ giản dị mà đặc sắc với những động từ mạnh, từ láy tượng thanh thể hiện khao khát đến cháy bỏng và sự nổi loạn trong tâm hồn

- Sử dụng những hình ảnh giàu sức gợi diễn tả các cung bậc cảm xúc, sự tinh tế, phong phú trong tâm trạng của người phụ nữ khi nghĩ đến thân phận của mình.

Câu 6: Bài thơ để lại trong em cảm xúc hoặc ấn tượng gì? Hãy viết một đoạn văn (khoảng 8 - 10 dòng) ghi lại điều đó.

Gợi ý:

- Hồ Xuân Hương được biết đến là nhà thơ phụ nữ viết về phụ nữ với tiếng nói cảm thương, tiếng nói khẳng định, tiếng nói tự ý thức về bản thân đầy bản lĩnh. 

- Chùm thơ “Tự tình” bao gồm ba bài, là tiếng nói của thân phận, là những khát khao, đau buồn của kiếp người. 

=> Bài thơ “Tự tình 2” đã thể hiện rõ tâm trạng, thái độ của nữ sĩ: vừa buồn đau, vừa phẫn uất trước nghịch cảnh éo le cùng khát vọng vươn lên nhưng vẫn rơi vào bi kịch. 

- Bài thơ nói lên bi kịch tình yêu, gia đình của người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa. 

- Đồng thời là tâm trạng vừa buồn tủi, vừa phẫn uất trước duyên phận éo le và cuộc sống, số phận cay đắng của họ, dù đã gắng gượng vương lên nhưng vẫn rơi vào bi kịch của cuộc đời. 

=> Cho thấy khát vọng sống, khát vọng hạnh phúc, là khao khát, niềm mơ ước cả cuộc đời của Hồ Xuân Hương nói riêng, của tất cả những người phụ nữ trong xã hội phong kiến nói chung.