Slide bài giảng ngữ văn 10 cánh diều bài 3: Xúy Vân giả dại (Trích chèo Kim Nham)

Tóm lược nội dung

VĂN BẢN. XÚY VÂN GIẢ DẠI

CHUẨN BỊ

Câu 1: Văn bản kể lại sự việc gì và diễn biến của sự việc đó như thế nào?

Trả lời:

- Sự việc Thúy Vân giả dại

- Diễn biến sự việc:

+ Kim Nham - một học trò nghèo từ Nam Định lên Tràng An trọ học, đựơc huyện Tể gả con gái là Xúy Vân, một cô gái nết na, thùy mị

+ Xúy Vân bị Trần Phương - một gã nhà giàu nổi tiếng phong tình tán tỉnh và xui nàng giả dại để thoát khỏi Kim Nhan

+ Thúy Vân giả điên, Kim Nham hết lòng chạy chữa không được đành trả tự do cho nàng. Trần Phương bội hứa, Xúy Vân đau khổ và điên thật

+ Kim Nham thành đạt, được bổ làm quan. Nhận ra vợ cũ điên dại phải đi ăn xin, Kim Nham bỏ nén bạc và nắm cơm sai người đem cho, Xúy Vân nhận ra và xấu hổ nhảy xuống sông tự vẫn.

Câu 2: Nhân vật chính trong văn bản là ai? Nhân vật được thể hiện qua các chi tiết ngôn ngữ, hành động, tâm trạng,...như thế nào?

Trả lời:

- Nhân vật chính trong văn bản: Xúy Vân. 

- Các chi tiết ngôn ngữ, hành động, tâm trạng:

+ Con gái của huyện Tề, đảm đang, khéo léo

+ Nghe lời xui giả điên để giải thoát khỏi Kim Nham => bị Trần Phương bội hứa, Xúy Vân đau khổ, từ chỗ giả điên thành điên thật.

+ Xúy Vân đi ăn xin, xấu hổ, đau đớn, nhảy xuống sông tự vẫn.

Câu 3: Văn bản có các chỉ dẫn sân khuẩn, các hình ảnh, từ ngữ, biện pháp tu từ,...nào được sử dụng? Các chỉ dẫn, biện pháp,...đó giúp em hình dung ra bối cảnh, hành động, tâm trạng,..của nhân vật ra sao?

Trả lời:

- Các chỉ dẫn được đặt trong ngoặc đơn; các số chú thích (giải nghĩa từ vựng)

- Biện pháp tu từ ẩn dụ 

- Từ ngữ: giàu hình ảnh, nhiều ngụ ý, thể hiện tâm trạng bối rối, đầy mâu thuẫn của Xúy Vân

- Hình ảnh: về một người phụ nữ đảm đang, khéo léo 

- Các chỉ dẫn, biện pháp,...đó giúp em hình dung:

 + Tâm trạng đau khổ của Xúy Vân khi tự thấy mình lỡ làng, dang dở, bẽ bàng

 + Tâm trạng lạc lõng, cô đơn, vô nghĩa trong gia đình chồng

 + Nỗi thất vọng trước mâu thuẫn giữa ước mơ hạnh phúc gia đình đầm ấm

 + Tâm trạng uất ức, cơ đơn, quẫn bách 

 + Tâm trạng rơi vào trạng thái hỗn loạn, điên dại, rối bời, mất phương hướng

ĐỌC HIỂU

Câu 1: Chú ý các chỉ dẫn sân khấu (in nghiêng trong ngoặc đơn) và ngôn ngữ của nhân vật để hình dung hành động, cảm xúc, tâm trạng của Xúy Vân.

Trả lời:

Nói lệch, vỉa, hát quả giang, đế.

Câu 2: Cách dùng từ ngữ trong lời hát của Xúy Vân ở đoạn này có gì độc đáo?

Trả lời:

- Cách dùng từ ngữ trong lời hát nửa điên dại, ngô nghê, nửa chân thực, tỉnh táo

- Rất giàu hình ảnh, nhiều ngụ ý thể hiện tâm trạng đau khổ của Xúy Vân về thân phận dang dở, bẽ bàng.

Câu 3: Trong lời xưng danh, Xúy Vân kể điều gì về bản thân?

Trả lời:

Một người dại dột, tài cao nhưng lại phụ Kim Nham say đắm Trần Phương, ngheo theo lời xui dại của hắn là giả điên, để thoát khỏi chồng, cuối cùng từ chỗ giả điên thành điên thật.

Câu 4: Chú ý các hình ảnh thể hiện tình cảnh, mơ ước và tâm trạng của Xúy Vân

Trả lời:

- Tâm trạng lạc lõng, vô nghĩa trong gia đình chồng "Con gà rừng ăn lẫn với con công - Đắng cay chẳng có chịu được, ức!"

- Nỗi thất vọng trước mâu thuẫn giữa ước mơ hạnh phúc gia đình đầm ấm "Để anh đi gặt, để nàng mang cơm"

- Tâm trạng uất ức, cơ đơn, quẫn bách "Láng giềng ai hay, ức bởi xuân huyên" khắc họa sự cô đơn, nỗi tủi phận vì không có người chia sẻ.

Câu 5: Hình dung điệu múa, lời hát của Xúy Vân trên sân khấu

Trả lời:

Điệu múa của một cô gái đảm đang, khéo léo "điệu múa bắt nhện, xe tơ, dệt củi". 

Câu 6: Xúy Vân than về điều gì? Chú ý biện pháp ẩn dụ trong đoạn hát sắp.

Trả lời:

- Xúy Vân than về nỗi nhớ về người tình, trằn trọc không thể ngủ được, lưu luyến mỗi tình xưa. 
- Biện pháp tu từ ẩn dụ: "Con cá rô nằm trong vũng chân trâu - Để cho năm bảy cần câu châu vào" 

=> trạng thái ấm ức, cô đơn, quẫn bách, gợi tả tình cảnh bế tắc, phản ánh sức nặng của áp lực từ nhiều phía.

Câu 7: Chú ý những điều ngược đời, phi thực tế trong câu hát của Xúy Vân.

Trả lời:

“Chiếc trống cơm, ai khéo vỗ nên bông,
Một đàn các cô con gái lội sông té bèo.
Chuột đậu cành rào, muỗi ấp cánh rơi
Ông Bụt kia bẻ cổ con nai,
Cái trứng gà mà tha con quạ lên ngồi trên cây
Ở tong đình có cái khua, cái nhôi
Ở trong nón có cái kèo, cái cột,
Ở dưới sông có cái phố bán bát
Lên trên biển ta đốn gỗ làm nhà
Con vâm kia ấp trứng ba ba
Cưỡi con gà mà đi đánh giặc!” 

TRẢ LỜI CÂU HỎI

Câu 1: Tác giả dân gian đã sử dụng các lối nói, làn điệu, vũ điệu, chỉ dẫn sân khấu nào để kể lại sự việc "Xúy Vân giả dại"?

Trả lời:

- Lối nói: nói lệch, vỉa, nói điệu sử rầu

- Làn điệu: Quá giang, con gà rừng, sắp, sa lệch, hát ngược.

- Vũ điệu: Múa điệu bắt nhện, xe tơ, dệt cửi. 

- Chỉ dẫn sân khấu: Đế.

Câu 2: Chỉ ra những lời nói, câu hát, chỉ dẫn sân khấu chủ yếu thể hiện:

a. Sự "nhập vai" là người bị điên dại của Xúy Vân.

b. Ước mơ về cuộc sống gia đình của nàng.

c. Thực tế cuộc sống của nàng trong gia đình chồng.

Trả lời:

a.

- Tôi chắp tay lạy bạn đừng cười,

Tôi không trăng gió gặp người gió trăng,

Gió trăng thời mặc gió trăng

Ai ơi giữ lấy đạo hằng chớ quên.

- Chẳng giấu gì Xúy Vân là tôi

Tuy dại dột, tài cao vô giá, 

Thiên hạ đồn rằng tôi hát hay đã lạ,

Ai cũng gọi là cô là Xúy Vân

Phụ Kim Nham, say đắm Trần Phương

Nên đến nỗi điên cuồng rồ dại.

b. Chờ cho bông lúa chín vàng

Để anh đi gặt, để nàng mang cơm.

c. 

- Con gà rừng ăn lẫn với công

Đắng cay chẳng có chịu được, ức!

Bông bông dắt, bông bông díu

Xa xa lắc, xa xa líu

Láng giềng ai hay, ức bởi xuân huyên. 

Câu 3: Tâm trạng của Xúy Vân được thể hiện như thế nào qua tiếng gọi chờ đò, trong lời hát điệu con gà rừng, trong lời than, lời hát ngược?

Trả lời:

Tâm trạng của Xúy Vân: 

- Day dứt về những việc mình làm, nhưng có khi tự thấy mình đã lỡ làng, dở dang, bẽ bàng:

- Nàng cảm thấy ấm ức, cô đơn, quẫn bách, nỗi tủi phận vì những áp lực tứ phía, khó khăn đè lên đôi vai nàng trong khi ấy Xúy Vân không có một người  người sẻ chia những điều đó. 

Câu 4: Phân tích tác dụng của một yếu tố nghệ thuật trong văn bản mà em thấy thể hiện rõ đặc trưng của sân khấu chèo.

Trả lời:

- Nghệ thuật diễn tả: đan xen các lời thật, lời điên để thể hiện sự mâu thuẫn trong tâm trạng. 

- Sử dụng các lối nói, làn điệu, vũ điệu, chỉ dẫn sân khấu khác nhau để thể hiện sự thay đổi trong tâm lý, tâm trạng nhân vật.

Câu 5: Theo em, nhân vật Xúy Vân đáng thương hay đáng trách? Vì sao?

Trả lời:

- Xúy Vân đáng thương hơn đáng trách, có chăng chỉ là do số phận và xã hội phong kiến nghiệt ngã đã đẩy Xúy Vân đến bức đường cùng. 

Vì:

+ Xúy Vân là 1 người phụ nữ, cũng khao khát yêu thương như bao người phụ nữ khác nhưng Kim Nham chỉ mải đeo đuổi công danh. 

+ Xúy Vân có lỗi, đáng trách ở chỗ quá cả tin và không biết vượt qua bế tắc của bản thân để giữ trọn đạo vợ chồng.

+ Xúy Vân quyết định thoát ra khỏi cuộc sống đó để kiếm tìm hạnh phúc của riêng mình nhưng đã bị phụ bạc để rồi phải chết một cách đau đớn…  

Câu 6: Nếu nhân vật Xúy Vân trong vở chèo Kim Nham sống ở thời hiện đại, theo em, nàng có thể chọn cách giải thoát bi kịch của bản thân như thế nào?

Gợi ý:

Trước khi muốn kết thúc mối quan hệ vợ chồng với Kim Nham để chạy theo tình yêu của Trần Phương thì nàng phải tìm hiểu kĩ con người kia là như thế nào chứ không vì cảm xúc nhất thời mà buông bỏ mái ấm đang có.