Soạn giáo án Lịch sử 8 chân trời sáng tạo Bài 7: Khởi nghĩa nông dân ở Đàng Ngoài thế kỉ XVIII

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

* Bối cảnh lịch sử Đàng Ngoài của Đại Việt nửa đầu thế kỉ XVIII

- GV yêu cầu HS thảo luận cặp đôi, trình chiếu và hướng dẫn HS khai thác Tư liệu 7.1 SGK tr.38 và trả lời câu hỏi: Hãy nêu những nét chính về bối cảnh lịch sử Đàng Ngoài của Đại Việt nửa đầu thế kỉ XVIII.

- GV hướng dẫn HS khai thác Tư liệu, nêu câu hỏi gợi mở:

- GV mở rộng:

+ Nêu thêm cho HS thông tin, tư liệu cho HS khai thác: Trong “Ngọ phong văn tập”, Ngô Sĩ Thì cho biết: Năm 1730, ở Đàng Ngoài có 527 làng xã dân cư phiêu tán (phiêu bạt, trôi dạt mỗi người một nơi) gần hết. Năm 1741, số làng xã đó lên đến 3691. Đến cuối thế kỉ XVIII, trong tổng số 11 767 làng xã thuộc các trấn ở vùng đồng bằng và Thanh, Nghệ vẫn còn  1 488 làng xã bị phiêu tán.

+ Cho HS quan sát thêm hình ảnh phủ chúa Trịnh thế kỉ XVII (tranh vẽ):

* Diễn biến chính của các cuộc khởi nghĩa nông dân ở Đàng Ngoài thế kỉ XVIII

- GV yêu cầu HS tiếp tục thảo luận cặp đôi, khai thác lược đồ Hình 7.2, sơ đồ Hình 7.3 và trả lời câu hỏi: Hãy nêu diễn biến chính của các cuộc khởi nghĩa.

- GV hướng dãn HS khai thác tư liệu:

+ Lược đồ Hình 7.2: nêu tên và địa bàn các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu ở Đàng Ngoài. Các cuộc khởi nghĩa tập trung chính ở vùng nào? Cuộc khởi nghĩa nào có địa bàn rộng lớn nhất?

+ Sơ đồ Hình 7.3: xác định thời gian diễn ra các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu ở Đàng Ngoài. Địa bàn của các cuộc khởi nghĩa này ở đâu? Cuộc khởi nghĩa nào kéo dài nhất? Nguyên nhân các cuộc khởi nghĩa này thất bại là gì?

- GV cho HS xem thêm hình ảnh, video giới thiệu Đền thờ Hoàng Công Chất ở thành Bản Phủ:

http://youtu.be/EIQXT1MBMUQ

- GV mở rộng kiến thức, liên hệ cá nhân và yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Trong các cuộc khởi nghĩa nông dân nêu trên, em ấn tượng nhất cuộc khởi nghĩa nào? Vì sao?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận cặp đôi, khai thác tư liệu, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện HS nêu một số nét chính của phong trào nông dân ở Đàng Ngoài thế kỉ XVIII.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, kết luận:

Phong trào nông dân Đàng Ngoài bùng lên trên phạm vi rộng (khắp các trấn đồng bằng và vùng Thanh – Nghệ):

+ Cuộc khởi nghĩa Nguyễn Hữu Cầu diễn ra 10 năm, được nhân dân ủng hộ đông đảo, uy hiếp được kinh thành Thăng Long.

+ Cuộc khởi nghĩa Hoàng Công Chất kéo dài 30 năm, chống lại chính quyền phong kiến, có công đánh giặc Phả (từ Thượng Lào tràn vào xâm lược) bảo vệ vùng biên giới Tây Bắc, giúp nhân dân ổn định cuộc sống.

+ Cuộc khởi nghĩa Nguyễn Danh Phương kéo dài 11 năm và mở rộng hoạt động trên một phạm vi lớn.

- GV chuyển sang nội dung mới.

1. Một số nét chính của phong trào nông dân ở Đàng Ngoài thế kỉ XVIII
* Bối cảnh lịch sử:

- Sự khủng hoảng của chính quyền phong kiến:

+ Vua Lê bạc nhược.

+ Chúa Trịnh chỉ lo hưởng thụ.

+ Tận thu thuế.

+ Bóc lột nhân dân.

- Các ngành kinh tế đình đốn, suy thoái:

+ Sản xuất nông nghiệp đình đốn.

+ Thủ công nghiệp ngày càng sa sút.

+ Đô thị suy tàn.

- Đời sống nhân dân khó khăn: dắt dìu nhau đi kiếm ăn một cách tuyện vọng.

* Diễn biến chính của các cuộc khởi nghĩa nông dân ở Đàng Ngoài thế kỉ XVIII

Diễn biến:

- Khởi nghĩa của Hoàng Công Chất (1739 – 1769):

+ Xây dựng căn cứ ở Điện Biên.

+ Bảo vệ vùng biên giới, giúp dân ổn định cuộc sống.

+ Năm 1769, khởi nghĩa bị dập tắt.

- Khởi nghĩa của Nguyễn Danh Phương (1740 – 1751):

+ Tập hợp nghĩa quân, xây dựng căn cứ ở Vĩnh Phúc, mở rộng sang Sơn Tây, Tuyên Quang, Việt Trì, Thái Nguyên.

+ Năm 1751, Nguyễn Danh Phương bị bắt, khởi nghĩa thất bại.

- Khởi nghĩa Nguyễn Hữu Cầu (1741 – 1751):

+ Địa bàn khởi nghĩa ở Đồ Sơn, Vân Đồn, mở rộng vào Sơn Nam, Thanh Hóa, Nghệ An.

+ Năm 1751, quân Trịnh tấn công, khởi nghĩa thất bại.

Nguyên nhân thất bại:

- Rời rạc, không có sự liên kết thống nhất.

- Thành phần chủ yếu là người nông dân, kĩ năng hành quân, đánh trận hạn chế.

- Chúa Trịnh thẳng tay đàn áp (lực lượng quân đội chính quy), chia rẽ nhân dân (giảm vài thứ tô thuế, giảm lao dịch cho dân phiêu tán).

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, trình chiếu và hướng dẫn HS khai thác Tư liệu 7.4 SGK tr.39:

- GV yêu cầu HS khai thác thông tin mục 2 SGK tr.39 và trả lời câu hỏi: Em hãy cho biết phong trào nông dân Đàng Ngoài có tác động như thế nào đối với xã hội Đại Việt thế kỉ XVIII?

- GV trình chiếu cho HS quan sát thêm hình ảnh về phong trào nông dân Đàng Ngoài:

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, hình ảnh, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu tác động của phong trào nông dân ở Đàng Ngoài đối với xã hội Đại Việt thế kỉ XVIII.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV nhận xét, đánh giá và kết luận: Những cuộc nổi dậy của nông dân ở thế kỉ XVIII đã tấn công vào hệ thống chính quyền ở địa phương và đe dọa, uy hiếp cả chính quyền trung ương của họ Trịnh ở kinh đô. Làn sóng đấu tranh của khởi nghĩa nông dân giữa thế kỉ XVIII mặc dù bị thất bại nhưng đã báo hiệu sự sụp đổ không cứu vãn nổi của chính quyền Lê – Trịnh khi phong trào Tây Sơn bùng nổ.

2. Tác động của phong trào nông dân ở Đàng Ngoài đối với xã hội Đại Việt thế kỉ XVIII

- Buộc chính quyền Đàng Ngoài phải thực hiện một số chính sách: khuyến khích khai hoang, cho nông dân lưu tán trở về quê.

- Làm lung lay chính quyền “vua Lê – chúa Trịnh”.