Soạn giáo án Lịch sử 8 chân trời sáng tạo Bài 22: Trào lưu cải cách ở Việt Nam nửa cuối thế kỉ XIX

Năm 1859, có một người Việt Nam đi sang các nước châu Âu. Ông đã nhìn thấy những chiếc đèn không cần thắp dầu vẫn sáng, những chiếc xe chạy mà không cần ngựa, bò kéo đi và tận mắt so sánh được khoảng cách của Việt Nam với những vùng đất xa xôi mà người dân lúc bấy giờ không hề biết đến. Đó chính là nhà cải cách Nguyễn Trường Tộ.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, khai thác Tư liệu 22.1, và trả lời câu hỏi: Mô tả tranh vẽ Bình văn (Lê Văn Miến).

22.1. Bình văn (tranh vẽ, Lê Văn Miến (1873 – 1943))

- GV yêu cầu HS tiếp tục làm việc cá nhân, khai thác thông tin mục 1 SGK tr.88 và trả lời câu hỏi: Vì sao các quan lại, sĩ phu yêu nước đưa ra những đề nghị cải cách?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác hình ảnh, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS mô tả bức tranh vẽ Bình văn:

+ Bình văn là một bức tranh sinh hoạt lấy chủ đề là một buổi bình văn của thầy đồ với tám người học trò nhỏ xung quanh. Trung tâm bức tranh là thầy đồ đang ngồi trên ghế, tay trái cầm sách, tay phải cầm bút chỉ vào trang sách. Tám người học trò ngồi phía dưới hướng về phía thầy giáo, phần lớn các em mặc áo dài chít khăn, trừ một em nhỏ còn để tóc trái đào.

→ Lớp học của thầy đồ nho vẫn giữ được vị trí trọng yếu trong xã hội Việt Nam cuối thế kỉ XIX.

+ Bức tranh Bình văn được coi là tác phẩm có giá trị trong bộ sưu tập tranh cận đại của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

- GV mời đại diện 1 – 2 HS lí giải vì sao các quan lại, sĩ phu yêu nước đưa ra những đề nghị cải cách.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, kết luận.

- GV chuyển sang nội dung mới.

1. Nguyên nhân các quan lại, sĩ phu yêu nước đưa ra đề nghị cải cách

- Nửa sau thế kỉ XIX, Triều Nguyễn lâm vào tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng, đất nước suy yếu, lo đối phó với cuộc xâm lược của thực dân Pháp.

→ Một số quan lại, sĩ phu thức thời nhận thấy sự bảo thủ của triều đình (lấy Nho giáo làm trọng, quay lưng lại với những tiến bộ khoa học kĩ thuật đương thời.

- Các nhà cải cách mạnh dạn đem kinh nghiệm và hiểu biết của bản thân xây dựng các bản điều trần gửi lên triều đình Huế đề nghị thực hiện cải cách.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt: Trào lưu cải cách ở Việt Nam nửa sau thế kỉ XIX gắn liền với:

+ Tên tuổi của các nhà cải cách: Nguyễn Trường Tộ, Trần Đình Túc, Phạm Thú Thứ, Nguyễn Lộ Trạch,….

+ Cơ quan của triều là Viện Thương Bạc.

→ Gửi đề nghị cải cách lên triều đình.

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, khai thác Tư liệu 22.2, thông tin mục 2 SGK tr.89 và trả lời câu hỏi:

+ Trình bày nội dung chính của những đề nghị cải cách ở Việt Nam vào nửa sau thế kỉ XIX.

+ Theo em, các nhà cải cách quan tâm đến những vấn đề nào nhất?

+ Trong bối cảnh đất nước vào cuối thế kỉ XIX, em có đồng ý với những đề xuất đó không? Vì sao?

- GV cung cấp thêm một số hình ảnh về trào lưu cải cách nửa sau thế kỉ XIX (Đính kèm phía dưới Hoạt động 2).

- GV mở rộng, liên hệ và yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Theo em, cuộc cải cách nào là nổi bật và toàn diện nhất? Vì sao?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác hình ảnh, tư liệu, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 cặp đôi nêu nội dung chính của những đề nghị cải cách ở Việt Nam vào nửa sau thế kỉ XIX;

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng (HS nêu quan điểm cá nhân, ví dụ đính kèm phía dưới Hoạt động 2).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV nhận xét, đánh giá và kết luận:

- Ngoài các cuộc khởi nghĩa vũ trang, trong nửa cuối thế kỉ XIX ở Việt Nam còn xuất hiện trào lưu đòi cải cách duy tân nhằm đưa đất nước thoát khỏi tình trạng bế tắc. Trào lưu xuất phát từ lòng yêu nước, thương dân của một bộ phận sĩ phu, văn thân và một số quan lại.

- Các đề nghị cải cách ở thế kỉ XIX không được thực hiện (hoặc chỉ được thực hiện một phần rất nhỏ) do có nhiều lí do chi phối. Tuy nhiên, tư tưởng đề cao canh tân đất nước, tự cường dân tộc cử trào lưu cải cách đã tạo nên những tiền đề thiết yếu cho sự chuyển biến trong đời sống tư tưởng, văn hóa, xã hội Việt Nam và làm dấy lên một phong trào Duy tân sôi nổi ở nước ta vào đầu thế kỉ XX.

2. Những đề nghị cải cách ở Việt Nam vào nửa sau thế kỉ XIX

- Năm 1863 – 1871 (Nguyễn Trường Tộ):

+ Gửi gần 60 văn bản điều trần.

+ Đề nghị chấn chỉnh bộ máy quan lại, phát triển nông nghiệp, công – thương nghiệp tài chính, chỉnh đốn võ bị, mở rộng ngoại giao, cải tổ giáo dục.

- Năm 1868:

+ Trần Đình Túc – Nguyễn Huy Tế: đề nghị triều đình mộ dân, khai khẩn đất hoang.

+ Đinh Văn Điền: mở các cơ sở buôn bán ở cửa biển Trà Lí (Nam Định), khai mỏ, đóng tàu, chấn chỉnh quốc phòng.

- Năm 1872 (Viện Thương Bạc): xin mở cửa biển ở miền Bắc, miền Trung để đẩy mạnh giao thương với bên ngoài.

 - Năm 1873 (Phạm Thú Thứ): đề nghị chấn chỉnh võ bị, hậu dưỡng quan binh, mở cửa thông thương, đặt lãnh sự tại Hương Cảng để giao thiệp với nước ngoài.

- Năm 1877 – 1882 (Nguyễn Lộ Trạch):

+ Viết các bản Thời vụ sách lên vua Tự Đức.

+ Đề nghị chấn hưng dân khí, khai thông dân trí, bảo vệ đất nước.

→ Các nhà cải cách đều quan tâm đến vấn đề: mở cửa đất nước, tiếp thu những tiến bộ khoa học kĩ thuật, đổi mới giáo dục.