Câu 1: Đọc trước truyện ngắn Lão Hạc; tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Nam Cao và một số bài viết xung quanh tác phẩm Lão Hạc.

Gợi ý:

• Thông tin về tác giả: Tác giả Nam Cao, tên thật là Trần Hữu Tri (1915/1917-1951), quê ở Lý Nhân, Hà Nam. Ông có một nền gia đình công giáo và được gửi xuống Nam Định để học. Tuy nhiên, do sức khá yếu, ông trở về quê sau đó cưới vợ. Ông có quá trình làm việc và hoạt động xã hội đa dạng, từ thư ký cho một hiệu may tại Sài Gòn đến dạy học tại Hà Nội, gia nhập các tổ chức xã hội và chính trị như Hội Văn hóa cứu quốc và Đảng Cộng Sản Việt Nam.

• Quan điểm sáng tạo: Nam Cao có quan điểm sáng tạo nhân văn. Ông theo đuổi tôn chỉ "nghệ thuật vị nhân sinh" và cho rằng nghệ thuật không nên làm màu, không cần lừa dối. Ông nhấn mạnh rằng nghệ thuật chỉ có thể là tiếng đau khổ, là cách thể hiện cuộc sống thực tế và những sai lầm của con người. Nam Cao đặt tâm hồn của con người vào tâm điểm sáng tạo và theo đuổi các giá trị nhân văn như tình yêu, bác ái, công bằng.

• Triết lý sáng tạo: Ông có triết lý sáng tạo văn chương bao gồm việc tác phẩm phải chứa đựng một sự lớn lao, mạnh mẽ, đau đớn nhưng cũng phấn khích. Ông khuyến khích việc ca tụng tình yêu, bác ái và công bằng trong tác phẩm văn học. Ông cũng beton rằng văn chương không cần tuân theo một khuôn mẫu cố định mà cần tìm kiếm và sáng tạo, khơi nguồn từ những điều chưa từng thử và chưa từng có.

• Những quan điểm này của Nam Cao đã tạo nên các tác phẩm văn học đa dạng và phong cách riêng biệt, đồng thời mang tính nhân văn cao và khám phá sâu sắc về con người và xã hội.

CÂU HỎI GIỮA BÀI

Câu 1: Đoạn văn "Tôi cũng ngồi lặng lẽ [...] tôi quý năm quyển sách của tôi..." thuật lại những sự kiện liên quan đến nhân vật nào? 

Trả lời:

Những sự kiện liên quan đến nhân vật ông giáo đã được thuật lại trong đoạn văn "Tôi cũng ngồi lặng lẽ [...] tôi quý năm quyển sách của tôi..."

Câu 2: Đoạn văn này giúp em hiểu thêm được gì về hoàn cảnh của nhân vật lão Hạc?

Trả lời:

Đoạn văn trên giúp ta thấy rõ tình hình khó khăn của nhân vật lão Hạc: Lão Hạc đang trải qua một cuộc sống cơ cực và đầy khổ sở. Tình cảnh của lão đến mức lão không thể tìm được một khoản tiền lớn để tổ chức đám cưới cho con trai duy nhất của mình. Con trai của ông đã bỏ nhà đi làm công ở đồn điền cao su Nam Kỳ, đã sáu năm trôi qua nhưng vẫn chưa có dấu vết của sự trở về.

Câu 3: Những lời nói của lão Hạc với "cậu Vàng" thể hiện điều gì?

Trả lời:

Câu nói thể hiện tình cảm sâu sắc của lão Hạc đối với con chó Vàng. Lão xem con chó như một phần của gia đình, như một người bạn thân thiết để chia sẻ tâm tư và trò chuyện.

Câu 4: Câu nói của lão Hạc "chua chát" ở chỗ nào?

Trả lời:

Câu nói của lão Hạc "chua chát" ở điểm lão bàn về cuộc đời của mình, về cuộc sống nghèo khó của mình. Lão yêu thương cậu Vàng rất nhiều, nhưng vì hoàn cảnh khó khăn, lão phải bán cậu đi. Cuối cùng, để xoa dịu nỗi đau vì sự mất mát của mình, lão đành tạo ra một lý do, đó là để cho cậu Vàng "hoá kiếp" thành con người.

Câu 5: Qua những việc nhờ ông giáo, nhân vật lão Hạc đã thể hiện được đặc điểm nào?

Trả lời:

Lão đã đến thỉnh giáo với ông giáo về hai việc cụ thể:

• Làm người trông nom mảnh vườn của mình và sau này khi thằng con trai trở về, ông sẽ giao lại mảnh vườn đó cho con.

• Giao toàn bộ tiền tiết kiệm của mình cho ông giáo quản lý, và khi lão qua đời, lão muốn ông giáo và bà con giúp đỡ mình tổ chức tang lễ.

Chỉ qua những yêu cầu này với ông giáo, nhân vật lão Hạc đã thể hiện tình thương cha đối với con mình. Lão luôn lo lắng cho tương lai của con trai và tận tâm đối với cuộc sống của con. Bất kể trong hoàn cảnh khó khăn và đói kém, lão luôn dành trọn vẹn tình thương và sự quan tâm của mình cho con. Cuộc sống của lão luôn xoay quanh con, và tất cả những việc lão làm đều nhằm bảo vệ và chăm sóc cho tương lai của con trai.

Câu 6: Những từ ngữ nào thể hiện sự nhún nhường hết mức của lão Hạc?

Trả lời:

Sự nhún nhường hết mức của lão Hạc được thể hiện qua những cụm từ sau trong văn bản:

• "cắn rơm căn cỏ"

• "lạy ông giáo"

Câu 7: Lời tâm sự của nhân vật ông giáo ở đây là nói với ai?

Trả lời:

Lời chia sẻ của nhân vật ông giáo ở đây không chỉ là lời tự sự đối với bản thân mà còn là dành cho độc giả. Câu nói thể hiện triết lý của tác giả Nam Cao về việc hiểu và đánh giá con người.

Câu 8: Điều gì khiến ông giáo thấy "Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm buồn..."?

Trả lời:

Lý do khiến ông giáo cảm thấy "Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm buồn..." là việc ông giáo thấy lão Hạc đi xin bả chó. Ông giáo tin rằng lão Hạc là một người xứng đáng được tôn trọng, nhưng bây giờ ông thấy lão đi theo Binh Tư để kiếm miếng cơm. Ông nghĩ rằng lão Hạc đã bị đánh mất lòng tự trọng và điều này khiến ông cảm thấy rất buồn. 

CÂU HỎI CUỐI BÀI

Câu 1: Tóm tắt truyện Lão Hạc trong khoảng 10 – 15 dòng.

Gợi ý:

• Lão Hạc là một nông dân chất phác, hiền lành.

• Lão Hạc sống cô độc và nghèo khổ với một chú chó tên là cậu Vàng làm bạn.

• Lão Hạc đã quyết định bán cậu Vàng vì hoàn cảnh khó khăn của mình.

• Lão Hạc đem tiền từ việc bán chó và mảnh vườn để gửi ông giáo lo trước tiền ma chay.

• Ông giáo là người trí thức nghèo và thường đến nhà lão.

• Lão Hạc đã nói dối Binh Tư về lý do xin chó để tự kết liễu đời mình.

• Lão Hạc qua đời trong hoàn cảnh đau đớn và dữ dội, và nguyên nhân cái chết của lão chỉ được Binh Tư và ông giáo hiểu.

Câu 2: Truyện có những nhân vật nào đáng chú ý? Phần 1 và 2 (in chữ nhỏ) mở đầu văn bản có vai trò như thế nào đối với phần sau của truyện?

Trả lời:

• Truyện có các nhân vật đáng chú ý, bao gồm Lão Hạc, ông giáo và cậu Vàng. 

• Phần 1 và 2 (in chữ nhỏ) đóng vai trò khởi đầu, giới thiệu, và tạo sự liên kết với phần còn lại của câu chuyện, giúp độc giả hiểu rõ hơn về nội dung và diễn biến trong các phần sau của truyện. 

Câu 3: Phân tích nhân vật lão Hạc:

a) Hoàn cảnh lão Hạc trong truyện có gì đặc biệt? Người đọc biết được hoàn cảnh ấy qua lời kể của ai?

b) Phân tích diễn biến hành động, tâm trạng của lão Hạc sau khi bán con chó vàng. Theo em, nguyên nhân nào khiến lão Hạc có hành động và tâm trạng như vậy?

c) Trước khi chết, lão Hạc đã chuẩn bị những gì? Tìm các chi tiết miêu tả cái chết của lão Hạc. Từ các chi tiết đó, em có suy nghĩ như thế nào về nhân vật này?

Trả lời:

a. Lão Hạc đang ở trong một hoàn cảnh khó khăn: vợ đã qua đời sớm, ông phải tự mình nuôi con trai lớn. Trong ngôi nhà của ông, tài sản duy nhất là ba sào vườn, một căn lều nhỏ và một chú chó được ông yêu thương và đặt tên là cậu Vàng. Ông đối diện với tình huống không có đủ tiền để cho con trai kết hôn, vì con trai đã rời bỏ để làm việc tại một đồn điền cao su, để lại ông sống một mình. Sau một thời gian ốm đau, khi tình hình trở nên khốn khó, ông đưa ra quyết định đau đớn là bán cậu Vàng - một vật phẩm đặc biệt mà con trai ông để lại, nó không chỉ là một con chó, mà còn được xem như một người bạn thân. Người đọc có thể hiểu hoàn cảnh này thông qua việc ông giáo kể lại.

b. Sau khi bán cậu Vàng, lão Hạc đã trải qua một loạt biểu hiện tâm trạng và hành động khác nhau:

• Lão Hạc đã đến nhà ông giáo và kể về việc bán chó với ánh mắt đầy nước, mếu máo, mặt co rúm lại, và đầu nghiêng sang một bên. Lão khóc đầy đau đớn, bày tỏ sự day dứt và hối hận vì đã "lừa dối một con chó".

• Ông đã tự trách mình và cảm thấy đau đớn vì không thể tha thứ cho bản thân mình.

• Sau đó, lão Hạc tự an ủi bản thân bằng việc nói rằng đã "hóa kiếp cho nó".

Theo em, lý do khiến lão Hạc có những hành động và tâm trạng như vậy là do hoàn cảnh cực kỳ nghèo khó. Ông bị đẩy vào bước đường cùng và không còn lựa chọn nào khác. Sau khi trải qua một trận ốm, ông không còn đủ sức tự lo cho bản thân và cảm thấy lo lắng cho con trai sau khi con trai đã ra đi làm việc tại đồn điền cao su và không có đủ tiền để kết hôn.

c. Từ một số chi tiết về lão Hạc trong nửa sau của tác phẩm, em nhận thấy lão Hạc là một người tự trọng và có tinh thần tự lập. Ông không chấp nhận tham gia vào những hành động không đứng đắn và không mong đợi sự giúp đỡ từ người khác. Lão Hạc cũng là một người coi trọng giá trị nhân phẩm và danh dự, ông coi điều này quan trọng hơn cả cuộc sống của mình.

Câu 4: Em có nhận xét gì về nhân vật ông giáo (hoàn cảnh, suy nghĩ, thái độ, tình cảm dành cho lão Hạc,...)? Chỉ ra vai trò của nhân vật này trong văn bản.

Trả lời:

Ông giáo là nhân vật đại diện cho tầng lớp trí thức nghèo sống mòn mỏi, bế tắc trong xã hội cũ. Sự bế tắc ấy được thể hiện ở chỗ ông chính là người chứng kiến mọi đau khổ của lão Hạc, con lão, của vợ ông, và có lẽ của rất nhiều người khác, những ông chỉ có thể đứng nhìn mà không thể cứu giúp họ khỏi cái khổ đau ấy.

Nhân vật ông giáo vừa đóng vai trò dẫn dắt câu chuyện, vừa làm người tham gia vào câu chuyện của nhân vật chính, qua đó thể hiện những suy nghĩ, tâm tư của bản thân ông trước những bão giông của cuộc đời.

Câu 5: Theo em, với truyện ngắn Lão Hạc, Nam Cao đã gửi gắm những điều gì khi viết về người nông dân nghèo trước Cách mạng tháng Tám 1945?

Trả lời:

Theo quan điểm của em, khi miêu tả cuộc sống của người nông dân nghèo trước Cách mạng tháng Tám 1945 trong tác phẩm "Lão Hạc," Nam Cao đã truyền đạt:

• Sự hiểu biết đối với hoàn cảnh khó khăn của người nông dân trước khi Cách mạng diễn ra.

• Việc tôn vinh tâm hồn cao quý của người nông dân.

• Thể hiện sự biến đổi và biến chất của một phần trong tầng lớp nông dân trong xã hội thời đại đó.

Câu 6: Chỉ ra những yếu tố nghệ thuật đặc sắc của truyện ngắn Lão Hạc. Trong đó, em ấn tượng nhất với yếu tố nào? Vì sao?

Trả lời:

Về phương diện nghệ thuật, tác giả đã:

• Sử dụng góc nhìn ngôi kể thứ nhất, người kể là một nhân vật hiểu biết, đã chứng kiến toàn bộ câu chuyện và cảm thông với Lão Hạc.

• Áp dụng nghệ thuật phân tích tâm lý sâu sắc, tái hiện câu chuyện một cách chân thực, với sự kết hợp tài tình giữa tình cảm và triết lý.

• Tạo nên các nhân vật có đặc điểm cá thể hóa cao.

Trong tất cả những yếu tố nghệ thuật đã được đề cập, em thấy đặc biệt ấn tượng với việc xây dựng hình tượng nhân vật. Tác giả Nam Cao đã thành công trong việc tạo dựng và mô tả tâm hồn của các nhân vật. Cả Lão Hạc và ông giáo được thể hiện một cách rất thực, sáng tạo và chân thực, tiết lộ tâm tư, cảm xúc và suy tư của họ một cách riêng biệt. Đồng thời, thông qua những nhân vật này, chúng ta có cái nhìn sâu sắc về cuộc sống của những người dân thời xa xưa.

Câu 7: Trong truyện có nhiều đoạn văn mang tính triết lí về cuộc sống, con người. Em thích nhất đoạn văn nào? Vì sao?

Trả lời:

Sau khi kết thúc việc đọc truyện ngắn "Lão Hạc," Nam Cao muốn thể hiện sự đồng cảm của mình với tình thế khó khăn của người nông dân và tôn vinh những phẩm chất quý báu trong họ. Bên cạnh đó, tác phẩm cũng chỉ trích và lên án xã hội cũ đã đẩy con người vào cảnh khốn cùng, biến họ thành những người nô lệ bất hạnh. Qua góc nhìn của nhân vật ông giáo, tác giả gián tiếp thể hiện tâm hồn của mình đối với người nông dân. Truyện ngắn này không chỉ giúp chúng ta hiểu được nỗi đau trực tiếp của họ mà còn giúp chúng ta hiểu sâu hơn nguyên nhân gốc rễ của nỗi đau đó, có thể là tình trạng nghèo đói và những phong tục lễ hội lỗi thời.