Câu hỏi:

- Đọc trước văn bản Cảnh khuya, tìm hiểu và ghi chép thêm những thông tin về Chủ tịch Hồ Chí Minh giúp cho việc đọc hiểu bài thơ này.

- Cảnh khuya là bài thơ được Chủ tịch Hồ Chí Minh viết ở chiến khu Việt Bắc vào cuối năm 1947, khi quân Pháp ồ ạt tấn công lên đây nhằm tiêu diệt lực lượng chủ lực và cơ quan đầu não lãnh đạo kháng chiến của Đảng và Chính phủ. Chiến dịch Việt Bắc của quân và dân ta dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã làm thất bại âm mưu của địch.

Gợi ý:

• Hồ Chí Minh (1890 - 1969) sinh ra tại xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.

• Hồ Chí Minh được biết đến là một người lãnh tụ xuất sắc của dân tộc và Cách mạng Việt Nam.

• Hồ Chí Minh cũng là một nhà thơ nổi tiếng của dân tộc và là một danh nhân văn hóa quốc tế. 

CÂU HỎI CUỐI BÀI 

Câu 1: Xác định thể loại và các câu mang vần của bài Cảnh khuya. Nêu chủ đề của tác phẩm.

Trả lời:

Bài thơ Cảnh khuya tuân theo thể thơ Thất ngôn tứ tuyệt đường luật, nhưng sử dụng nhiều yếu tố hiện đại.

Bài thơ tả cảnh trăng tỏa sáng ở chiến khu Việt Bắc trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Qua đó, nó thể hiện tình yêu đối với thiên nhiên, tâm hồn nhạy cảm, lòng yêu nước cháy bỏng và tạo ra sự ung dung, lạc quan phù hợp với tinh thần của Bác Hồ.

Câu 2: Qua hai câu thơ đầu, cảnh khuya của núi rừng Việt Bắc hiện lên như thế nào? Cảnh khuya ấy thể hiện được điều gì trong tâm hồn nhà thơ?

Trả lời:

• Qua hai câu thơ đầu, vùng núi rừng Việt Bắc trở nên vô cùng hùng vĩ và thú vị với sự xuất hiện của suối, ánh trăng, và hoa nở khắp nơi. Tiếng suối được so sánh với tiếng hát xa xa, tạo nên một không gian yên bình và lãng mạn. Trăng, một biểu tượng thường thấy trong thơ của Bác Hồ, xuất hiện ở đây với vẻ đẹp lấp lánh và ảo diệu. Từ "lồng" xuất hiện hai lần để nhấn mạnh sự tượng trưng của trăng, khi ánh trăng chiếu vào cây cỏ và tạo ra hình ảnh của những bông hoa tuyệt đẹp trên mặt đất.

• Nhà thơ lắng nghe tiếng suối rừng và đồng cảm với nó, thể hiện sự tinh tế và sâu lắng của tác giả trong việc thể hiện cảnh vật. 

Câu 3: Phân tích hai câu thơ cuối bài. Qua đó, em hiểu thêm được gì về con người tác giả? 

Trả lời:

• Bài thơ "Cảnh khuya" nói về sự say đắm của tác giả trước vẻ đẹp của thiên nhiên. Trong hai câu cuối, tác giả sử dụng hình ảnh "người chưa ngủ" để thể hiện tâm trạng này. Tuy nhiên, sự thao thức của người chưa ngủ không chỉ đơn thuần là vì cảnh đẹp của đêm trăng mà còn vì lo lắng cho nước nhà.

• "Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ" thể hiện sự rung động của tác giả trước vẻ đẹp của đêm trăng giữa núi rừng Việt Bắc. Từ "chưa ngủ" xuất hiện ở cuối câu thứ ba và đầu câu thứ tư nhấn mạnh sự phức tạp và đa chiều của tâm trạng của tác giả.

Câu 4: Tìm biện pháp tu từ so sánh trong bài thơ. Nêu tác dụng miêu tả và biểu cảm của biện pháp tu từ đó.

Trả lời:

• Biện pháp tu từ so sánh được sử dụng trong bài thơ để so sánh âm thanh của tiếng suối với âm thanh của tiếng hát. So sánh này nhấn mạnh sự đặc biệt của âm thanh tiếng suối và mang lại sự thánh thót, huyền bí cho cảnh vật.

• Tác dụng của cách so sánh này là làm cho âm thanh của tiếng suối trở nên đặc biệt hơn và truyền đạt sự tình cảm trong bài thơ. Nó giúp đem lại âm điệu và sự quyến rũ cho cảnh trích này.

• Câu thơ "Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa" được diễn giải theo hai cách hiểu khác nhau. Cách hiểu thứ nhất liên quan đến cách ánh trăng chiếu xuống mặt đất thông qua tán cây và cả hoa rừng, tạo ra không gian thiên nhiên lung linh dưới ánh trăng. Cách hiểu thứ hai liên quan đến việc ánh trăng chiếu xuống mặt đất qua tán cây cổ thụ, tạo ra hình thù giống như bông hoa. Cả hai cách hiểu đều thể hiện vẻ đẹp thơ mộng của thiên nhiên ở núi rừng Việt Bắc.

• Như vậy, văn bản trình bày về sự sử dụng biện pháp tu từ so sánh để tạo hình ảnh và tạo sự thánh thót, huyền bí cho cảnh vật trong bài thơ. 

Câu 5: Viết một đoạn văn (khoảng 6 – 8 dòng) nêu cảm nghĩ của em về lí do Bác Hồ không ngủ được thể hiện trong bài thơ Cảnh khuya.

Trả lời:

• Câu thơ "Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ/ Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà" giải thích lý do tại sao tác giả (Bác Hồ) không thể ngủ. Tác giả không thể ngủ bởi vì lo lắng cho tình hình quê hương và nhân dân của đất nước. Sự lo âu và trách nhiệm đối với nước nhà làm cho tác giả không thể nghỉ ngơi.

• Tác giả không chỉ lo lắng trong đêm đó mà còn đã trải qua nhiều đêm không ngủ khác. Điều này thể hiện tâm hồn tương đối của tác giả và sự cam kết của ông đối với cuộc sống của nhân dân và sự nghiệp cách mạng của đất nước.

• Hình ảnh "sao vàng" được sử dụng để biểu trưng cho sự tự do và độc lập của đất nước, và ứng với tình yêu và trách nhiệm cao cả của tác giả đối với cuộc sống của nhân dân và sự nghiệp cách mạng.

• Như vậy, văn bản trình bày sự hy sinh và trách nhiệm của tác giả (Bác Hồ) đối với quê hương và nhân dân của mình thông qua biểu tượng và hình ảnh đặc biệt.