BÀI 24. CHU TRÌNH SINH - ĐỊA - HÓA VÀ SINH QUYỂN

Mở đầu: Sinh vật thường xuyên hấp thụ các chất dinh dưỡng vô cơ để tổng hợp nên các hợp chất hữu cơ. Giải thích tại sao các chất dinh dưỡng vô cơ không bị cạn kiệt mặc dù các chất này chỉ có một lượng giới hạn.

Giải nhanh:

Sau khi tổng hợp các chất hữu cơ và hoàn thành chu trình sống, sinh vật sau khi chết sẽ phân giải thành chất vô cơ, trở lại môi trường và tạo thành chu trình sinh - địa - hóa.

I. CHU TRÌNH SINH - ĐỊA - HÓA

Câu 1: Vẽ sơ đồ khái quát thể hiện quá trình trao đổi chất trong tự nhiên.

Giải nhanh:

Sơ đồ:

Câu 2: Quan sát hình 24.1 và trình bày chu trình nước.

Giải nhanh:

Chu trình nước: Nước mưa rơi xuống mặt đất, một phần thấm xuống các mạch nước ngầm, một phần tích lũy trong ao, hồ, sông, suối,… Nước mưa quay trở lại bầu khí quyển dưới dạng nước thông qua hoạt động thoát hơi nước qua khí khổng của lá cây và bốc hơi nước trên mặt đất.

Câu 3: Quan sát hình 24.2 và trình bày khái quát chu trình carbon.

Giải nhanh:

Carbon đi vào chu trình dưới dạng CO₂. Thực vật lấy CO₂ để tạo ra chất hữu cơ đầu tiên thông qua quá trình quang hợp, carbon trao đổi trong quần xã qua chuỗi và lưới thức ăn. Khi sử dụng và phân hủy các hợp chất chứa carbon, sinh vật trả lại CO₂ và nước cho môi trường. Carbon trở lại môi trường vô cơ qua các con đường hô hấp của động vật, thực vật, vi sinh vật; phân giải của sinh vật; sự đốt cháy nhiên liệu trong công nghiệp.

Câu 4: Nêu tên các dạng tồn tại và các quá trình chuyển hoá chủ yếu của nitrogen.

Giải nhanh:

Nitrogen tồn tại dưới hai dạng chính là dạng phân tử và dạng muối. Các quá trình chuyển hóa chủ yếu bao gồm vi sinh vật cố định nitrogen chuyển hoá khí nitrogen thành các nitrogen oxide và ammonium để sản xuất phân bón hoặc qua các quá trình lí hoá tự nhiên. Quá trình phản nitrate của vi sinh vật cũng tạo ra khí nitrogen trở lại khí quyển.

Luyện tập: 

- Dựa vào chu trình carbon và chu trình nước, giải thích tại sao chặt phá rừng và đốt cháy nhiên liệu hoá thạch là một phần nguyên nhân của hiện tượng Trái Đất ấm lên dẫn tới xuất hiện các hiện tượng bất thường như lũ lụt, hạn hán.

- Dựa vào chu trình nitrogen, hãy cho biết hiện tượng phì dưỡng ở các vực nước liên quan như thế nào đến các hoạt động của con người.

Giải nhanh:

- Chặt phá rừng làm giảm khí CO₂ được cây hấp thụ, mất rừng phòng hộ gây lũ lụt, xói mòn đất; đốt cháy nhiên liệu hóa thạch làm tăng khí CO₂ thải vào khí quyển, từ đó gây nên các hiện tượng bất thường.

- Hiện tượng phì dưỡng ở các vực nước: do con người sản xuất một lượng lớn phân đạm từ khí nitrogen. Việc sử dụng phân đạm không hợp lí trong thời gian dài dẫn đến suy thoái đất nông nghiệp; lượng phân đạm dư thừa bị rửa trôi ra sông, hồ,... gây ra hiện tượng phì dưỡng và một phần NO₃^- thấm xuống tầng đất sâu hơn gây ô nhiễm nguồn nước ngầm.

II. SINH QUYỂN VÀ CÁC KHU SINH HỌC

Câu 1: Hãy giải thích tại sao Sinh quyển là tổ chức sống lớn nhất Trái Đất.

Giải nhanh:

Vì sinh quyển là tổng thể của các hệ sinh thái trên Trái Đất, các hệ sinh thái này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau thông qua các yếu tố vô sinh, hình thành nên sinh quyển - hệ sinh thái lớn nhất trên Trái Đất.

Câu 2: Nêu các tiêu chí để phân chia các khu sinh học.

Giải nhanh:

- Sinh quyển được chia thành nhiều khu sinh học khác nhau dựa trên thành phần sinh vật và các yếu tố vô sinh.

- Các khu sinh học là các đơn vị địa sinh học bao gồm quần xã sinh vật phát triển trong các điều kiện môi trường vật lí (như cấu trúc đất, nước) và khí hậu tương ứng.

- Các khu sinh học được phân ra là khu sinh học trên cạn và khu sinh học dưới nước.

- Khu sinh học trên cạn chủ yếu dựa vào thành phần thực vật và các yếu tố khí hậu, trong khi các khu sinh học dưới nước chủ yếu dựa vào đặc điểm môi trường nước và các loài sinh vật.

Câu 3: Dựa vào thông tin trong hình 24.5, hãy dự đoán tầng nước nào ở đại dương có nhiều thực vật phù du sinh sống nhất.

Giải nhanh:

Tầng đáy đại dương có nhiều sinh vật phù du sinh sống nhất.

Câu 4: Trình bày một số biện pháp bảo vệ sinh quyển và tài nguyên sinh học ở các khu sinh học.

Giải nhanh:

1. Giáo dục về tầm quan trọng của môi trường và các loài sinh vật.

2. Thành lập và nâng cao hiệu quả quản lý các khu bảo tồn để bảo vệ hệ sinh thái.

3. Khuyến khích giảm thiểu tác động đến môi trường: ngừng tiêu thụ và khai thác các loài đang bị đe dọa; quản lý và giảm thiểu chất thải trong sản xuất công nghiệp, nông nghiệp và sinh hoạt.

4. Hợp tác quốc tế để bảo vệ các loài sinh vật và hệ sinh thái.

Vận dụng: Bản thân em và gia đình đã làm gì để bảo vệ tài nguyên sinh học ở địa phương.

Giải nhanh:

- Tiết kiệm nước.

- Tham gia các hoạt động trồng cây gây rừng.

- Quyên góp, ủng hộ các chiến dịch vì môi trường.