BÀI 2. SỰ XÁC LẬP VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN

KIẾN THỨC MỚI

1. Sự xác lập của chủ nghĩa tư bản ở châu Âu và Bắc Mỹ.

Câu hỏi: Trình bày sự xác lập của chủ nghĩa tư bản ở châu Âu và Bắc Mỹ.

Giải nhanh:

• Nửa sau thế kỉ XVII: Chủ nghĩa tư bản được xác lập ở Hà Lan, Anh.
• Từ thập kỉ 60 của thế kỉ XVIII, cuộc cách mạng công nghiệp bắt đầu từ Anh, 
• Cuối thế kỉ XVIII: Chủ nghĩa tư bản được mở rộng ra 
• Trong thập kỉ 60 - 70 của thế kỉ XIX, các cuộc cách mạng tư sản tiếp diễn dưới những hình thức khác nhau và giành được thắng lợi 

2. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản

a. Chủ nghĩa đế quốc và quá trình mở rộng xâm lược thuộc địa

Câu hỏi: Trình bày quá trình mở rộng xâm lược thuộc địa của các nước đế quốc phương Tây. Thuộc địa có vai trò như thế nào đối với các nước đế quốc.

Giải nhanh:

c. Xã hội

- Sự phát triển nhanh chóng của chủ nghĩa tư bản kéo theo nhu cầu ngày càng cao về nguyên liệu và nhân công => tăng cường chính sách xâm lược, mở rộng thuộc địa => các nước tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa

- Thuộc địa là nơi cung cấp nguyên liệu và nhân công là thị trường đầu tư và tiêu thụ hàng hoá, đem lại nguồn lợi nhuận khổng lồ. 

b. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản

Câu hỏi: Trình bày sự phát triển của chủ nghĩa tư bản cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX.

Giải nhanh:

• Nửa đầu thế kỉ XIX, hàng loạt các thuộc địa ở khu vực Mỹ La-tinh đã bùng nổ phong trào đấu tranh giành độc lập.
• Ở châu Á:

+ Sau cuộc Duy Tân Minh Trị (1868), Nhật Bản trở thành nước tư bản chủ nghĩa.

+ Cách mạng Tân Hợi (1911) mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển ở Trung Quốc.

c. Chủ nghĩa tư bản từ tự do cạnh tranh sang độc quyền

Câu hỏi: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát Hình 4 (SGK, tr.17), trình bày sự phát triển của chủ nghĩa tư bản từ tự do cạnh tranh sang độc quyền. Nêu các đặc điểm của chủ nghãi tư bản độc quyền.

Giải nhanh:

Thời kì xác lập chủ nghĩa tư bản là thời kì tự do cạnh tranh, cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX, sự phát triển kinh tế và quá trình cạnh tranh gay gắt đã làm các xí nghiệp vừa và nhỏ bị phá sản => Xuất hiện những xí nghiệp khổng lồ và các tổ chức độc quyền => chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn độc quyền. Đặc điểm như sau:

• Sự tập trung sản xuất và tư bản đạt tới một mức độ phát triển cao khiến nó tạo ra những tổ chức độc quyền có một vai trò quyết định trong sinh hoạt kinh tế.
• Sự hợp nhất tư bản ngân hàng với tư bản công nghiệp, và trên cơ sở “tư bản tài chính” đó, xuất hiện một bọn đầu sỏ tài chính.
• Việc các cường quốc tư bản chủ nghĩa lớn nhất đã chia nhau xong đất đai trên thế giới.

3. Chủ nghĩa tư bản hiện đại

a. Khái niệm

Câu hỏi: Nêu khái niệm của chủ nghĩa tư bản hiện đại.

Giải nhanh:

Chủ nghĩa tư bản hiện đại là thời kì chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn mới với những đặc điểm mới so với năm đặc điểm của chủ nghĩa đế quốc mà Lênin đã nêu

b. Tiềm năng và thác thức của chủ nghĩa tư bản hiện đại

Câu hỏi 1: Nêu tiềm năng và thác thức của chủ nghĩa tư bản hiện đại.

Giải nhanh:

Tiềm năng:

- Có trình độ sản xuất phát triển cao chưa từng có tron lích sử phát triển gần năm thế kỉ. Các nước tư bản luôn đi đầu trong phát triển kinh tế thế giới

- Có bề dày kinh nghiệm và phương pháp quản lí kinh tế, có cơ sở pháp chế kiện toàn và cơ chế vận hành xã hội tương đối hoàn chỉnh.

- Đã và sẽ tiếp tục có khả năng tự điều chỉnh và thích nghi để tiếp tục tồn tại

- Xu hướng toàn cầu hóa kinh tế đã và sẽ tạo ra cho chủ nghĩa tư bản hiện đại những nguồn lực bên ngoài quan trọng để phát triển kinh tế.

Thách thức:

- Bất bình đẳng xã hôi ngày càng gia tăng

- Đối mặt với những vấn đề chính trị, xã hội nan giải

- Tiềm ẩn những cuộc khủng hoàng mang tính toàn cầu

Câu hỏi 2: Trình bày suy nghĩ của em về tiềm năng và thách thức chủa chủ nghĩa tư bản hiện đại.

Giải nhanh:

Tiềm năng của chủ nghĩa tư bản thể hiện trên nhiều lĩnh vực kinh tế, khoa học - công nghệ, cơ chế pháp quyền, kinh nghiệm quản lí... Từ những tiềm năng này, ta thấy rằng, chủ nghĩa tư bản hiện đại có sự phát triển vượt bậc, nó góp phần không nhỏ trong việc phát triển của thế giới. 

LUYỆN TẬP

Câu hỏi 1: Hoàn thành sơ đồ sau để thể hiện các giai đoạn phát triển của chủ nghĩa tư bản.

Giải nhanh:

Câu hỏi 2: Nêu sự khác biệt giữa đặc điểm của chủ nghĩa tư bản độc quyền và chủ nghĩa tư bản hiện đại.

Giải nhanh:

VẬN DỤNG

Câu hỏi 3: Chọn và phân tích một thành tựu của chủ nghĩa tư bản hiện đại có tác động đến cuộc sống ngày nay.

Giải nhanh:

Chủ nghĩa tư bản hiện đại đã phát triển lực lượng sản xuất. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản hiện đại đã phát triển lực lượng sản xuất với trình độ kỹ thuật và công nghệ ngày càng cao: từ kỹ thuật thủ công lên kỹ thuật cơ khí, từ giai đoạn cơ khí hóa sang tự động hóa, tin học hóa và công nghệ hiện đại.