BÀI 2. SỰ XÁC LẬP VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN

KIẾN THỨC MỚI

1. Sự xác lập của chủ nghĩa tư bản ở châu Âu và Bắc Mỹ.

Câu hỏi: Trình bày sự xác lập của chủ nghĩa tư bản ở châu Âu và Bắc Mỹ.

Đáp án chuẩn:

• Nửa sau thế kỉ XVII: Chủ nghĩa tư bản được xác lập ở Hà Lan, Anh.

• Từ thập kỉ 60 của thế kỉ XVIII, cuộc cách mạng công nghiệp bắt đầu từ Anh, 

• Cuối thế kỉ XVIII: Chủ nghĩa tư bản được mở rộng ra 

• Trong thập kỉ 60 - 70 của thế kỉ XIX, các cuộc cách mạng tư sản tiếp diễn dưới những hình thức khác nhau và giành được thắng lợi  

2. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản

a. Chủ nghĩa đế quốc và quá trình mở rộng xâm lược thuộc địa

Câu hỏi: Trình bày quá trình mở rộng xâm lược thuộc địa của các nước đế quốc phương Tây. Thuộc địa có vai trò như thế nào đối với các nước đế quốc.

Đáp án chuẩn:

c. Xã hội

- Sự phát triển nhanh chóng của chủ nghĩa tư bản kéo theo nhu cầu ngày càng cao về nguyên liệu và nhân công => tăng cường chính sách xâm lược, mở rộng thuộc địa => các nước tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa

- Thuộc địa là nơi cung cấp nguyên liệu và nhân công là thị trường đầu tư và tiêu thụ hàng hoá, đem lại nguồn lợi nhuận khổng lồ. 

b. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản

Câu hỏi: Trình bày sự phát triển của chủ nghĩa tư bản cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX.

Đáp án chuẩn:

• Nửa đầu thế kỉ XIX, hàng loạt các thuộc địa ở khu vực Mỹ La-tinh đã bùng nổ phong trào đấu tranh giành độc lập.

• Ở châu Á:

+ Sau cuộc Duy Tân Minh Trị (1868), Nhật Bản trở thành nước tư bản chủ nghĩa.

+ Cách mạng Tân Hợi (1911) mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển ở Trung Quốc.

c. Chủ nghĩa tư bản từ tự do cạnh tranh sang độc quyền

Câu hỏi: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát Hình 4 (SGK, tr.17), trình bày sự phát triển của chủ nghĩa tư bản từ tự do cạnh tranh sang độc quyền. Nêu các đặc điểm của chủ nghãi tư bản độc quyền.

Đáp án chuẩn:

Chủ nghĩa tư bản bắt đầu với tự do cạnh tranh, nhưng vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, sự cạnh tranh gay gắt đã khiến nhiều xí nghiệp nhỏ phá sản, dẫn đến sự xuất hiện của xí nghiệp lớn và tổ chức độc quyền, chuyển sang giai đoạn độc quyền. Các đặc điểm bao gồm:

• Tập trung sản xuất và tư bản tạo ra tổ chức độc quyền có vai trò quyết định trong kinh tế.
• Hợp nhất tư bản ngân hàng và công nghiệp, hình thành bọn đầu sỏ tài chính.
• Các cường quốc tư bản đã chia xong đất đai trên thế giới.

3. Chủ nghĩa tư bản hiện đại

a. Khái niệm

Câu hỏi: Nêu khái niệm của chủ nghĩa tư bản hiện đại.

Đáp án chuẩn:

Chủ nghĩa tư bản hiện đại là thời kì chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn mới với những đặc điểm mới so với năm đặc điểm của chủ nghĩa đế quốc mà Lênin đã nêu

b. Tiềm năng và thác thức của chủ nghĩa tư bản hiện đại

Câu hỏi 1: Nêu tiềm năng và thác thức của chủ nghĩa tư bản hiện đại.

Đáp án chuẩn:

Tiềm năng:

• Trình độ sản xuất cao, dẫn đầu kinh tế thế giới.

• Kinh nghiệm quản lý và cơ sở pháp lý hoàn chỉnh.

• Khả năng tự điều chỉnh và thích nghi.

• Xu hướng toàn cầu hóa tạo nguồn lực phát triển.

Thách thức:

• Bất bình đẳng xã hội gia tăng.

• Vấn đề chính trị, xã hội phức tạp.

• Khủng hoảng toàn cầu tiềm ẩn.

Câu hỏi 2: Trình bày suy nghĩ của em về tiềm năng và thách thức chủa chủ nghĩa tư bản hiện đại.

Đáp án chuẩn:

Tiềm năng của chủ nghĩa tư bản thể hiện trên nhiều lĩnh vực kinh tế, khoa học - công nghệ, cơ chế pháp quyền, kinh nghiệm quản lí... Từ những tiềm năng này, ta thấy rằng, chủ nghĩa tư bản hiện đại có sự phát triển vượt bậc, nó góp phần không nhỏ trong việc phát triển của thế giới. 

LUYỆN TẬP

Câu hỏi 1: Hoàn thành sơ đồ sau để thể hiện các giai đoạn phát triển của chủ nghĩa tư bản.

Đáp án chuẩn:

Câu hỏi 2: Nêu sự khác biệt giữa đặc điểm của chủ nghĩa tư bản độc quyền và chủ nghĩa tư bản hiện đại.

Đáp án chuẩn:

VẬN DỤNG

Câu hỏi 3: Chọn và phân tích một thành tựu của chủ nghĩa tư bản hiện đại có tác động đến cuộc sống ngày nay.

Đáp án chuẩn:

Chủ nghĩa tư bản hiện đại đã phát triển lực lượng sản xuất. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản hiện đại đã phát triển lực lượng sản xuất với trình độ kỹ thuật và công nghệ ngày càng cao: từ kỹ thuật thủ công lên kỹ thuật cơ khí, từ giai đoạn cơ khí hóa sang tự động hóa, tin học hóa và công nghệ hiện đại.