CHỦ ĐỀ 3: MỘT SỐ NỀN VĂN MINH THẾ GIỚI THỜI CỔ - TRUNG ĐẠI

BÀI 4: KHÁI NIỆM VĂN MINH, MỘT SỐ NỀN VĂN MINH PHƯƠNG ĐÔNG 

THỜI CỔ - TRUNG ĐẠI

MỞ ĐẦU

Vậy văn minh là gì? Văn minh là văn hóa giống và khác nhau như thế nào? Văn minh Ai Cập, Trung Hoa và Ấn Độ đạt được những thành tựu tiêu biểu và có ý nghĩa gì?

Giải nhanh:

Văn minh là khái niệm phức tạp, định nghĩa chung là tập hợp giá trị, thái độ và hành vi của một nhóm trong quá trình phát triển. Nó bao gồm đạo đức, tôn trọng, công bằng, sáng tạo, nghệ thuật, giáo dục, khoa học và công nghệ.

Phân biệt văn minh và văn hóa:

Giống nhau:

• Đều phức tạp, bao hàm nhiều yếu tố.

• Liên quan đến suy nghĩ, hành động, tương tác.

• Phản ánh sự đa dạng giữa các cộng đồng.

• Thể hiện sự phát triển trong lịch sử.

Khác nhau:

• Định nghĩa: Văn hóa là tập hợp giá trị, thực hành, nghệ thuật và phong tục của một cộng đồng; văn minh là giai đoạn phát triển xã hội với thành tựu cao.

• Mức độ trừu tượng: Văn hóa trừu tượng hơn, phản ánh cách sống; văn minh chỉ giai đoạn phát triển xã hội.

• Thời gian: Văn hóa liên quan đến hiện tại; văn minh mô tả giai đoạn trong quá khứ hoặc hiện tại.

• Phạm vi: Văn hóa rộng hơn, bao gồm ngôn ngữ, tôn giáo, nghệ thuật; văn minh chủ yếu về thành tựu văn hóa, khoa học, kinh tế.

Tóm lại, văn hóa và văn minh có đặc điểm riêng, phản ánh các khía cạnh khác nhau của sự phát triển xã hội.

Thành tựu văn minh Ai Cập, Trung Hoa và Ấn Độ:

• Tín ngưỡng và tôn giáo ảnh hưởng lớn đến văn hóa và chính trị Ai Cập cổ đại.

• Chữ viết giúp ghi chép tư liệu quý về lịch sử, văn học, thiên văn học, toán học.

• Công trình kiến trúc và điêu khắc hiện còn là minh chứng cho trí tuệ và sáng tạo của con người.

• Các ngành Toán, Thiên văn, Y học của Ai Cập phát triển, đóng góp cho nhân loại như hệ số thập phân, phép tính, kiến thức giải phẫu và kỹ thuật ướp xác.

KIẾN THỨC MỚI

Câu 1: Đọc thông tin và quan sát Bảng 1, nêu khái niệm văn minh. Phân biệt văn hóa và văn minh

Giải nhanh:

Văn minh là khái niệm phức tạp, định nghĩa chung là tập hợp giá trị, thái độ và hành vi của một nhóm trong quá trình phát triển, bao gồm đạo đức, tôn trọng, công bằng, sáng tạo, nghệ thuật, giáo dục, khoa học và công nghệ.

Phân biệt văn minh và văn hóa:

Giống nhau:

• Đều phức tạp, bao hàm nhiều yếu tố.

• Liên quan đến suy nghĩ, hành động, tương tác.

• Phản ánh sự đa dạng giữa các cộng đồng.

• Thể hiện sự phát triển trong lịch sử.

Khác nhau:

• Định nghĩa: Văn hóa là tập hợp giá trị và phong tục của một cộng đồng; văn minh là giai đoạn phát triển xã hội với thành tựu cao.

• Mức độ trừu tượng: Văn hóa trừu tượng hơn, phản ánh cách sống; văn minh chỉ giai đoạn phát triển xã hội.

• Thời gian: Văn hóa liên quan đến hiện tại; văn minh mô tả giai đoạn trong quá khứ hoặc hiện tại.

• Phạm vi: Văn hóa rộng hơn, bao gồm ngôn ngữ, tôn giáo, nghệ thuật; văn minh chủ yếu về thành tựu văn hóa, khoa học, kinh tế.

Tóm lại, văn hóa và văn minh có đặc điểm riêng, phản ánh các khía cạnh khác nhau của sự phát triển xã hội.

Câu 2: Dựa vào thông tin, tư liệu và các hình trong mục a:

- Nêu những thành tựu tiêu biểu của nền văn minh Ai Cập thời cổ đại. Giới thiệu về một trong số các thành tựu đó

- Nêu ý nghĩa của những thành tựu văn minh Ai Cập thời cổ đại

Giải nhanh:

Hình 2: Chữ tượng hình của cư dân Ai Cập cổ đại trên giấy Pa-pi-rút.

• Chữ tượng hình là chữ viết sử dụng hình ảnh để biểu thị âm thanh hoặc ý nghĩa.

• Ý nghĩa của chữ viết, chữ số Ai Cập cổ:

• Là một trong những hệ thống chữ viết sớm nhất, phản ánh tư duy của cư dân Ai Cập.

• Minh chứng cho thời kỳ hoàng kim của Ai Cập cổ đại.

• Là phương tiện lưu giữ thông tin qua các thế hệ.

• Cơ sở cho nghiên cứu văn hóa Ai Cập cổ đại.

Hình 3: Chữ số của cư dân Ai Cập cổ đại.

Hình 4: Kim tự tháp và tượng Nhân sư.

Hình 5: Mô phỏng cảnh ước xác của cư dân Ai Cập.

Ý nghĩa thành tựu văn minh Ai Cập cổ đại:

Tín ngưỡng và tôn giáo ảnh hưởng lớn đến văn hóa, xã hội và chính trị Ai Cập. Chữ viết giúp ghi chép nhiều tư liệu quý về lịch sử, văn học, thiên văn học, toán học... Nhiều công trình kiến trúc và điêu khắc hiện nay vẫn phản ánh trí tuệ và sáng tạo của con người. Các ngành Toán, Thiên văn học, Y học phát triển, đóng góp hệ số thập phân, phép tính, kiến thức giải phẫu và kỹ thuật ướp xác cho nhân loại.

Câu 3: Đọc thông tin và quan sát các hình từ 6 đến 8, nêu những thành tựu tiêu biểu của nền văn minh Ấn Độ thời cổ - trung đại. Những thành tựu đó có ý nghĩa như thế nào?

Giải nhanh:

Ý nghĩa thành tựu văn minh Ấn Độ cổ-trung đại:

• Tôn giáo: Ấn Độ là quê hương nhiều tôn giáo lớn, ảnh hưởng sâu sắc đến văn minh và lịch sử nhân loại.

• Chữ viết: Chữ viết Ấn Độ được truyền bá và cải biên thành chữ viết của một số quốc gia Đông Nam Á (Campuchia, Thái Lan, Lào).

• Văn học: Chứa đựng giá trị nghệ thuật và nhân văn sâu sắc, là nguồn cảm hứng cho nhiều ngành nghệ thuật ở Ấn Độ và Đông Nam Á.

• Kiến trúc, điêu khắc: Ảnh hưởng đến nhiều quốc gia, đặc biệt ở Đông Nam Á.

• Khoa học, kỹ thuật: Đóng góp quan trọng vào tri thức nhân loại, vẫn được ứng dụng đến nay.

Câu 4: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát các hình từ 9 đến 14, nêu những thành tựu tiêu biểu của nền văn minh Trung Hoa thời cổ - trung đại. Những thành tựu đó có ý nghĩa như thế nào?

Giải nhanh:

Thành tựu tiêu biểu văn minh Trung Hoa cổ-trung đại:

• Tư tưởng, tôn giáo: Nho giáo và Đạo giáo hình thành sớm, là nền tảng tư tưởng của người Trung Quốc, ảnh hưởng đến Nhật Bản, Triều Tiên, Việt Nam.

• Chữ viết: Chữ viết Trung Hoa phát triển từ chữ giáp cốt và kim văn thành chữ Hán hiện nay.

• Văn học: Kho tàng văn học phong phú, nổi bật là thơ Đường và tiểu thuyết Minh - Thanh.

• Kiến trúc, điêu khắc, hội hoạ: Các công trình nổi tiếng như Vạn Lý Trường Thành, Tử Cấm Thành, Di Hoà Viên.

• Khoa học, kỹ thuật: Thành tựu quan trọng trong Toán, Thiên văn, Y học, và bốn phát minh lớn: giấy, in, thuốc súng, la bàn.

• Giá trị bảo tồn: Nhiều thành tựu như kỹ thuật làm giấy, in, thuốc súng, la bàn và Vạn Lý Trường Thành vẫn được phát huy đến nay.

Câu 5: Lập bảng về thành tựu tiêu biểu của các nền văn minh: Ai Cập thời cổ đại, Trung Hoa và Ấn Độ thời cổ - trung đại theo mẫu:

Giải nhanh:

VẬN DỤNG

Câu 1: Trong vai một hướng dẫn viên du lịch, giới thiệu một công trình kiến trúc tiêu biểu của nền văn minh Ai Cập thời cổ đại hoặc văn minh Trung Hoa, Ấn Độ thời cổ - trung đại?

Giải nhanh: 

Kim tự tháp

Là công trình kiến trúc nổi tiếng của Ai Cập cổ đại, kim tự tháp là biểu tượng của nền văn minh này và đã được công nhận là di sản thế giới. Chúng có dạng tháp với đáy hình chữ nhật, gồm 6 bậc và các tầng nhỏ dần lên đỉnh. Nổi bật nhất là kim tự tháp Giza với 3 kim tự tháp lớn, 6 kim tự tháp nhỏ, cùng tượng nhân sư và đền thờ xung quanh.

Câu 2: Sưu tầm tư liệu và giới thiệu về một công trình kiến trúc ở Việt Nam chịu ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ cổ - trung đại

Giải nhanh:

Thánh địa Mỹ Sơn ( tỉnh Quảng Nam, Việt Nam):

Xây dựng từ thế kỷ IV, Mỹ Sơn là khu di tích chính của văn hóa Chămpa, trung tâm văn hóa và tín ngưỡng, nơi chôn cất các vị vua và thầy tu quyền lực. Nó chịu ảnh hưởng lớn từ văn minh Ấn Độ về kiến trúc và văn hóa. Di vật đầu tiên ghi dấu thời vua Bhadravarman I, người xây dựng Thánh đường thờ linga và Shiva. Được UNESCO công nhận là di sản thế giới năm 1999.