BÀI 5. BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA

1. MỞ ĐẦU

Câu 1: Em hãy tìm và hát những làn điệu mang đậm bản sắc văn hóa quê hương, dân tộc: quan họ, chèo, hát ru... Theo em, những làn điệu trên có phải là di sản văn hóa của Việt Nam không? 

Giải nhanh:

Dân ca mang đậm bản sắc văn hóa quê hương, dân tộc là di sản văn hóa Việt Nam.

Di sản văn hóa là sản phẩm tinh thần, vật chất có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, được lưu truyền qua các thế hệ ở Việt Nam.

1 Khái niệm di sản văn hóa và một số loại di sản văn hóa của Việt Nam

Câu 1: Em hãy đọc thông tin, quan sát các hình ảnh dưới đây và trả lời câu hỏi:: (trang 24, 25 phần 1 SGK)

a) Trong những bức ảnh trên, hình ảnh nào là di sản văn hóa? Hình ảnh nào không phải là di sản văn hóa? Hình ảnh nào là di sản văn hóa vật thể? Hình ảnh nào là di sản văn hóa phi vật thể?

b) Theo em, di sản văn hóa là gì?

c) Kể thêm những di sản văn hóa khác ở Việt Nam mà em biết? 

Giải nhanh:

a, Hình ảnh:

1. Hồ Gươm (Hà Nội): Di sản văn hóa vật thể. Nơi vua Lê Lợi trả gươm cho rùa thần.
2. Cầu Cần Thơ: Không phải di sản văn hóa.
3. Nhã nhạc cung đình Huế: Di sản văn hóa phi vật thể. Âm nhạc cung đình thời phong kiến, được UNESCO công nhận.
4. Tháp Chăm (Ninh Thuận): Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia đặc biệt.
5. Vịnh Hạ Long (Quảng Ninh): Di sản văn hóa vật thể. Vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ, đa dạng sinh học phong phú.
6. Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên: Di sản văn hóa phi vật thể. Gắn liền với đời sống tinh thần, văn hóa của người dân Tây Nguyên, được UNESCO công nhận.

b, Di sản văn hóa:

• Sản phẩm vật chất, tinh thần có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, được lưu truyền qua các thế hệ.
• Gồm di sản vật thể (Thành nhà Hồ,...) và phi vật thể (Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương,...).

c, Ví dụ di sản văn hóa:

• Vật thể: Quần thể di tích Cố đô Huế, Phố cổ Hội An, Hoàng thành Thăng Long.
• Phi vật thể: Dân ca Quan họ, Ca trù, Hội Gióng, Hát xoan Phú Thọ.

2. Ý nghĩa của di sản văn hóa đối với con người và xã hội

Câu hỏi: Em hãy đọc các thông tin dưới đây và trả lời câu hỏi:

(Trang 26 mục 2 sgk)

a) Di sản văn hóa phố cổ Hội An có ý nghĩa như thế nào đối với người dân Quảng Nam và cả nước?

b) Lễ Tịch điền có ý nghĩa như thế nào đối với người dân Hà Nam và cả nước?

c) Từ việc tìm hiểu ý nghĩa của các di sản văn hóa trên và những hiểu biết của bản thân, em hãy cho biết ý nghĩa của di sản văn hóa đối với con người và xã hội?

Giải nhanh:

a) Phố cổ Hội An:

• Điểm đến du lịch hấp dẫn.
• Góp phần phát triển kinh tế địa phương.
• Bảo tàng sống về lịch sử, kiến trúc, văn hóa.

b) Lễ Tịch điền:

• Ý nghĩa khuyến nông, gìn giữ bản sắc văn hóa.
• Giữ gìn phong tục đẹp đẽ, truyền thống văn hóa.
• Nhắc nhở thế hệ trẻ về truyền thống yêu lao động.

c) Trong nước:

• Tài sản của dân tộc, thể hiện truyền thống, công đức tổ tiên.
• Cần giữ gìn, phát huy để xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến.
• Góp phần vào kho tàng di sản văn hóa thế giới.

Thế giới:

• Di sản văn hóa Việt Nam tô đậm bản sắc riêng, làm phong phú thêm kho tàng di sản văn hóa thế giới.

3. Quy định cơ bản của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của các tổ chức, cá nhân trong việc bảo vệ di sản văn hóa

Câu hỏi: Em hãy đọc thông tin, trường hợp dưới đây và trả lời câu hỏi:

(Trang 27 mục 3 sgk)

a) Chính quyền và nhân dân xã V đã thực hiện các quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của các tổ chức, cá nhân trong việc bảo vệ di sản văn hóa như thế nào?

b) Hãy nêu quy định cơ bản của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của các tổ chức, cá nhân trong việc bảo vệ di sản văn hóa.

Giải nhanh:

a) Chính quyền và nhân dân xã V đã luôn tôn trọng và bảo vệ di tích theo đúng như quy định của pháp luật. Các hành vi phá hoại, làm ảnh hưởng đến ngôi chùa cổ đều được xử lí nghiêm ngặt và kịp thời. Ngoài ra người dân còn bảo vệ, chăm lo, giữ gìn cho ngôi chùa.

b) Điều 14 Luật Di sản văn hoá năm 2001 quy định: tổ chức, cá nhân có các quyền và nghĩa vụ sau đây:

1. Sở hữu hợp pháp di sản văn hoá;

2. Tham quan, nghiên cứu di sản văn hoá;

3. Tôn trọng, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hoá;

4. Thông báo kịp thời địa điểm phát hiện di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia, di tích lịch sử – văn hoá, danh lam thắng cảnh; giao nộp di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia do mình tìm được cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền nơi gần nhất;

5. Ngăn chặn hoặc đề nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền ngăn chặn, xử lí kịp thời những hành vi phá hoại, chiếm đoạt, sử dụng trái phép di sản văn hoá.

4. Trách nhiệm của học sinh trong việc bảo tồn di sản văn hóa

Câu hỏi: Em hãy đọc trường hợp, quan sát các tranh dưới đây và trả lời câu hỏi: (Trang 28 mục 4 sgk)

a) Em hãy nêu những việc làm góp phần bảo tồn di sản văn hóa trong trường hợp và các bức tranh trên.

b) Theo em, học sinh cần làm gì để góp phần giữ gìn, bảo vệ và phát triển di sản văn hóa ở Việt Nam?

Giải nhanh:

a) Hồng bảo tồn di sản dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh:

• Biểu diễn dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh trong các ngày lễ.
• Từ chối hát nhạc hiện đại.

Bức tranh 1:

• Giới thiệu di sản văn hóa địa phương cho du khách.

Bức tranh 2:

• Báo cáo hành vi vẽ bậy lên đình làng cho công an.

Bức tranh 3:

• Vẽ tranh về Hồ Gươm và giới thiệu di sản văn hóa Việt Nam cho du khách nước ngoài.

Bức tranh 4:

• Mọi người dọn dẹp vệ sinh khu di tích để giữ gìn sạch sẽ.

b) Học sinh bảo tồn di sản văn hóa:

• Giữ gìn vệ sinh di sản văn hóa.
• Tham quan, tìm hiểu di tích lịch sử, di sản văn hóa.
• Không xả rác bừa bãi.
• Tố giác kẻ gian ăn cắp cổ vật.
• Lên án hành vi phá hoại di sản văn hóa.
• Tham gia lễ hội truyền thống.

LUYỆN TẬP

Câu 1: Em đồng tình hay không đồng tình với các ý kiến nào dưới đây? Vì sao?

a) Danh lam, thắng cảnh nổi tiếng của đất nước được UNESCO công nhận được gọi là di sản văn hóa.

b) Phải bảo tồn cả di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể.

c) Chỉ cơ quan nhà nước có thẩm quyền mới có thể bảo vệ được các di sản văn hóa.

d) Việc giữ gìn, bảo tồn các di sản văn hóa góp phần phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

e) Chỉ bảo vệ các di tích lịch sử - văn hóa đã được Nhà nước xếp hạng.

Giải nhanh:

a) Đồng tình: Danh lam thắng cảnh được UNESCO công nhận là di sản văn hóa do có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học nổi bật toàn cầu, ảnh hưởng đến thế giới.

b) Đồng tình: Cả di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đều quan trọng và cần được bảo tồn vì giá trị và ý nghĩa riêng của mỗi loại.

c) Không đồng tình: Di sản văn hóa thuộc sở hữu của tất cả mọi người nên ai cũng có trách nhiệm bảo vệ theo lứa tuổi và khả năng.

d) Đồng tình: Bảo tồn di sản văn hóa là gìn giữ nét tinh hoa, bản sắc dân tộc, nâng tầm giá trị nền văn hóa Việt Nam.

e) Không đồng tình: Cần bảo vệ mọi di tích lịch sử - văn hóa vì mỗi di tích mang câu chuyện, ý nghĩa lịch sử, văn hóa riêng, thể hiện bản sắc dân tộc Việt Nam.

Câu 2: Em hãy nhận xét các hành vi dưới đây:

a) Mỗi khi đi tham quan các di tích lịch sử, H thường khắc tên mình lên tượng đài, bức tượng, thân cây... để đánh dấu những nơi mình đã tới.

b) T nhắc nhở các bạn trong xóm không nên chăn thả gia súc trong khu di tích lịch sử.

c) Cuối tuần, M thường rủ các bạn tới nhà bác K - một nghệ nhân hát chèo - để học hát.

d) N tích cực học ngoại ngữ để có thể giới thiệu về những danh lam thắng cảnh của quê hương mình với du khách nước ngoài.

Giải nhanh:

a) Hành động của H là sai trái:

Phá hoại khu di tích lịch sử.

Ảnh hưởng nghiêm trọng đến di tích và các bức tượng.

Cần lên án những hành vi như vậy.

b) Hành động của T là đáng khen:

Ngăn chặn hành vi gây hại cho di tích lịch sử.

Bảo vệ và giữ gìn di tích được nguyên vẹn, sạch sẽ.

c) Hành động của M góp phần bảo vệ di sản văn hóa:

Cùng các bạn học hát chèo từ bác K.

Giữ gìn và phát huy di sản văn hóa hát chèo.

Lưu truyền điệu hát chèo đến thế hệ sau.

d) Hành động của N góp phần bảo vệ di sản văn hóa:

Học tốt ngoại ngữ để giới thiệu danh lam thắng cảnh quê hương.

Giúp nhiều người biết đến vẻ đẹp quê hương.

Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa.

Câu 3: Xử lý tình huống:

a) Trên đường đi học về, Q và H phát hiện mấy thanh niên lấy trộm cổ vật trong ngôi chùa của làng. Q rủ H đi báo công an nhưng H từ chối và nói: "Việc đó nguy hiểm lắm, nếu họ biết mình tố cáo sẽ trả thù chúng mình đấy!". Nếu em là Q, em sẽ làm gì?

b) Khi vào chùa cùng bà, C thấy một số bạn gõ chuông, xoa tay lên các bức tượng Phật để cầu may. Nếu là C, em sẽ làm gì? 

Giải nhanh:

a) Nếu là Q, em sẽ thuyết phục H rằng việc ăn trộm của những thanh niên kia là hành động sai trái, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến di tích văn hóa của địa phương.

Vì vậy Q và H cần có trách nhiệm ngăn chặn việc này lại. Hơn nữa, công an sẽ đảm bảo không tiết lộ danh tính người tố giác, cho nên Q và H sẽ không bị những thanh niên kia trả thù.

b) Nếu là C, em sẽ đến nhắc nhở và khuyên nhủ các bạn rằng không nên gõ chuông và xoa tay lên tượng Phật.

Bởi vì thứ nhất, chuông ở trong chùa không thể tùy tiện gõ, sẽ làm ảnh hưởng đến những người đi lễ chùa và gõ không đúng cách có thể làm hỏng chuông. Thứ hai, nếu như xoa tay lên tượng Phật thì về sau những bức tượng đó sẽ bị mòn đi, gây mất mỹ quan, làm ảnh hưởng xấu đến ngôi chùa.

Câu 4: Địa phương nơi em sinh sống có di sản văn hóa nào? Em đã làm gì để bảo vệ di sản văn hóa đó?

Giải nhanh:

Gò Đống Đa - Di tích lịch sử tại Hà Nội:

Nằm gần Kinh đô Thăng Long, là nơi diễn ra trận đại phá quân Thanh năm 1789.

Trải qua thời gian, gò được phủ cây xanh, nhân dân gọi là Gò Đống Đa.

Năm 2010, di tích được tu bổ, tôn tạo với diện tích hơn 22.120m².

Gồm các hạng mục: Cổng, Gò Đống Đa, nghi môn, tượng đài Quang Trung, đền thờ vua Quang Trung và công trình phụ trợ.

VẬN DỤNG

Câu 1: Em cùng các bạn trong nhóm tìm hiểu, sưu tầm tranh, ảnh tư liệu về các di sản văn hóa của địa phương… sau đó thiết kế thành một tờ báo tường và thuyết trình về ý nghĩa của di sản văn hóa đó.

Tham khảo:

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Các em có thể tham khảo bài mẫu dưới đây 

- Di sản: Dân ca quan họ Bắc Ninh

- Bài mẫu thuyết trình:

+ Hàng năm, cứ mỗi độ xuân về và khi mùa thu tới, người dân 49 làng Quan họ gốc thuộc xứ Kinh Bắc (bao gồm cả Bắc Ninh và Bắc Giang ngày nay), dù ở bất cứ nơi đâu cũng trở về quê hương để trẩy hội đình, hội chùa, những lễ hội hết sức độc đáo bởi đã gắn liền với trình diễn Quan họ tự bao đời nay. 

+ Mặc dầu còn có những ý kiến khác nhau về thời điểm ra đời của Quan họ, có ý kiến cho là Quan họ có từ thế kỷ XI, số khác cho là từ thế kỷ XVII, song, các công trình khảo sát, nghiên cứu từ trước tới nay đều đã khẳng định giá trị to lớn của di sản "Văn hóa Quan họ", đặc biệt là dân ca Quan họ, loại hình nghệ thuật được coi là cốt lõi của văn hóa xứ Kinh Bắc. 

+ Dân ca Quan họ là một hình thức hát giao duyên. Những liền anh trong trang phục truyền thống khăn xếp, áo the và những liền chị duyên dáng trong bộ áo mớ ba, mớ bảy, đầu đội nón thúng quai thao, cùng nhau hát đối những câu ca mộc mạc, đằm thắm, cách hát theo lối truyền thống không cần nhạc đệm mà vẫn đầy chất nhạc, thể hiện nét văn hóa tinh tế của người Quan họ. 

+ Theo quan niệm của người Quan họ, nghệ nhân là những người có kỹ năng hát “vang, rền, nền, nẩy” điêu luyện, thuộc nhiều bài, nhiều "giọng" Quan họ. Họ chính là những bậc thầy dân gian thực hành việc sáng tạo, lưu giữ và trao truyền vốn di sản quý báu đó cho các thế hệ mai sau nên rất xứng đáng được tôn vinh. 

+ Ngày nay, trước sức ép của xu thế toàn cầu hóa về kinh tế, quốc tế hóa về văn hóa và sự phát triển mạnh mẽ, đa dạng, nhiều ưu thế của các loại hình văn hóa, nghệ thuật, cũng như nhiều loại hình di sản văn hóa phi vật thể khác, Quan họ cổ cũng phải đối mặt với một thách thức lớn là nguy cơ bị mai một, thậm chí có thể bị mất hẳn nếu không kịp thời có biện pháp bảo vệ lâu dài cho thế hệ trẻ. Bởi vậy, lề lối sinh hoạt ca hát Quan họ cổ, những giọng hát cổ với kỹ thuật "vang, rền, nền, nẩy" vốn đã làm nên giá trị đặc sắc của dân ca Quan họ hiện đang lưu tồn trong trí óc và trái tim say nghề của các cụ "Liền anh, Liền chị" nay đã trạc tuổi 70 đến 90 rất cần được trao truyền và tiếp nối. 

+ Tháng 2009, Dân ca Quan họ chính thức được tổ chức UNESCO công nhận là: Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

- Mẫu báo tường:

Câu 2: Em hãy lập và thực hiện kế hoạch bảo vệ một di sản ở địa phương em theo bảng gợi ý sau:

Tham khảo:

Tên di sản: Vịnh Hạ Long

Biện pháp bảo vệ:

Không vứt rác bừa bãi khi tham quan vịnh

Giới thiệu về vịnh Hạ Long tới với mọi du khách

Học tốt môn Tiếng Anh để có thể viết những bài viết về vịnh Hạ Long bằng Tiếng Anh cho người nước ngoài đọc