BÀI 10. QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CỦA CÔNG DÂN TRONG HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH

MỞ ĐẦU

Theo em, công dân có những quyển gì trong hôn nhân và gia đình?

Đáp án chuẩn:

Công dân có quyền được bảo vệ và tôn trọng bao gồm quyền được đối xử công bằng, không bị lạm dụng hoặc hành hạ; quyền lựa chọn nơi cư trú; ...

1. QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CỦA CÔNG DÂN TRONG HÔN NHÂN.

CH:

1/ Trong các trường hợp trên, các chủ thể đã vi phạm quy định nào của pháp luật về quyền, nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân? Vì sao?

2/ Theo em, hành vi vi phạm quyền, nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân có thể dẫn đến những hậu quả gì?

Đáp án chuẩn:

1/

Trường hợp 1:

+ Anh D và chị O vi phạm quy định về hôn nhân và gia đình khi họ chung sống như vợ chồng mặc dù anh D đã kết hôn với chị A.

Trường hợp 2:

+ Bố mẹ của S vi phạm quy định về tuổi kết hôn khi tổ chức đám cưới cho S khi cô mới 16 tuổi.

Trường hợp 3:

+ Anh B vi phạm quy định về hôn nhân và gia đình khi có hành vi bạo hành vợ.

+ Bố mẹ của chị H cũng vi phạm khi ngăn cản chị H li hôn với anh B dù biết về hành vi bạo hành của anh.

Trường hợp 4:

+ Anh M vi phạm quy định về hôn nhân và gia đình khi thực hiện kế hoạch giả ly hôn để lừa đảo và lợi dụng tài sản của vợ.

2/

+ Tình cảm và tinh thần: Vi phạm quyền và nghĩa vụ trong hôn nhân có thể gây ra sự phá vỡ của mối quan hệ tình cảm và tinh thần giữa các bên.

+ Pháp lý: Hành vi vi phạm có thể dẫn đến các hậu quả pháp lý, bao gồm ly hôn, đòi bồi thường, và các hậu quả pháp lý khác tùy thuộc vào quy định của pháp luật địa phương.

+ Hậu quả tài chính: Vi phạm quyền và nghĩa vụ có thể dẫn đến các vấn đề tài chính, bao gồm mất mát của tài sản, bồi thường và chi phí pháp lý.

+ Hậu quả xã hội: Hành vi vi phạm có thể gây ra những hậu quả xấu về mặt xã hội, bao gồm mất mát lòng tin từ cộng đồng, và ảnh hưởng đến quan hệ xã hội và gia đình.

2. QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CỦA CÔNG DÂN TRONG GIA ĐÌNH

CH:

1/ Em hãy xác định các quyền và nghĩa vụ giữa vợ và chồng được thể hiện ở trường hợp 1.

2/ Trong trường hợp 2, chủ thể nào đã vi phạm quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ giữa vợ và chồng? Hành vi vi phạm đó có thể dẫn đến những hậu quả gì?

Đáp án chuẩn:

1/ Trường hợp 1 thể hiện quyền và nghĩa vụ sau của vợ chồng:

+ Quyền và nghĩa vụ tạo điều kiện, giúp đỡ nhau phát triển về mọi mặt: Chị Y được anh D động viên đi học để nâng cao trình độ và có công việc tốt hơn trong tương lai. Anh D cũng chủ động sắp xếp thời gian để chăm sóc con và làm việc nhà, tạo điều kiện để chị Y yên tâm đi học.

2/ Trong trường hợp 2, anh A đã vi phạm quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ giữa vợ và chồng. Anh A tự ý quyết định mọi việc trong nhà, không quan tâm đến ý kiến của chị B và quản lý chặt chẽ nguồn tài chính của gia đình. Hành vi này vi phạm quyền của chị B trong việc tạo lập, chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung. Hành vi vi phạm này có thể dẫn đến những hậu quả như mất lòng tin trong quan hệ gia đình và có thể dẫn đến việc ly hôn nếu không được giải quyết kịp thời.

b) Quyền và nghĩa vụ giữa cha mẹ và con, giữa các thành viên khác trong gia đình

CH:

1/ Em có nhận xét gì về hành vi của mỗi chủ thể trong trường hợp 1? Pháp luật quy định giữa cha mẹ và con, giữa các thành viên khác trong gia đình có những quyền và nghĩa vụ gì?

2/ Trong trường hợp 2 và 3, chủ thể nào đã vi phạm quy định của pháp luật về quyền, nghĩa vụ giữa cha mẹ và con, giữa các thành viên khác trong gia đình? Nêu hậu quả của hành vi đó.

Đáp án chuẩn:

1/

+ Trường hợp 1: Gia đình M đã tuân thủ tốt quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ giữa các thành viên trong gia đình. Các thành viên trong gia đình đều yêu thương, quan tâm, chăm sóc, giúp đỡ, tôn trọng nhau và đều tham gia vào công việc gia đình, lao động tạo thu nhập, đóng góp công sức, tiền hoặc tài sản khác để duy trì đời sống chung của gia đình phù hợp với khả năng thực tế của mình.

Pháp luật quy định giữa cha mẹ và con, giữa các thành viên khác trong gia đình có những quyền và nghĩa vụ như sau: 

+ Cha, mẹ có quyền và nghĩa vụ yêu thương, nuôi dưỡng, chăm sóc, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con; tôn trọng ý kiến của con; chăm lo việc học tập và giáo dục để con phát triển lành mạnh, toàn diện cả về thể chất, trí tuệ và đạo đức.

+ Con có quyền được cha mẹ thương yêu, tôn trọng; được học tập và giáo dục; được phát triển lành mạnh về thể chất, trí tuệ và đạo đức; có bổn phận kính trọng, biết ơn, hiếu thảo, phụng dưỡng cha mẹ; có nghĩa vụ và quyền chăm sóc, nuôi dưỡng cha mẹ, đặc biệt khi cha mẹ mất năng lực hành vi dân sự, ốm đau, già yếu, khuyết tật.

+ Anh, chị, em có quyền, nghĩa vụ thương yêu, chăm sóc, giúp đỡ nhau; có quyền, nghĩa vụ nuôi dưỡng nhau trong trường hợp không còn cha mẹ hoặc cha mẹ không có điều kiện để thực hiện nghĩa vụ của mình.

+ Ông bà nội, ông bà ngoại có quyền, nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, giáo dục cháu, sống mẫu mực và nêu gương tốt cho con cháu; cháu có nghĩa vụ kính trọng, chăm sóc, phụng dưỡng ông bà.

2/ Trong trường hợp 2 và 3, chủ thể đã vi phạm quy định của pháp luật về quyền, nghĩa vụ giữa cha mẹ và con, giữa các thành viên khác trong gia đình là ông A và bà G trong trường hợp 2 và anh K trong trường hợp 3. Hậu quả của hành vi này có thể là:

+ Trường hợp 2: Ông A và bà G vi phạm nguyên tắc bình đẳng và quyền lợi của con cái trong gia đình. Hậu quả có thể là tạo ra sự không hài lòng, không công bằng, và có thể ảnh hưởng đến tâm lý và phát triển của con cái. Nếu con cái cảm thấy bị đối xử không công bằng, họ có thể trở nên tự ti, thiếu tự tin, và có thể gây ra xung đột trong gia đình.

+ Trường hợp 3: Anh K vi phạm trách nhiệm và nghĩa vụ của con cái trong gia đình. Hậu quả có thể là tạo ra sự hiểu lầm và xung đột trong gia đình. Sự phản đối của anh K có thể làm giảm sự tin tưởng và giao tiếp trong gia đình, gây ra căng thẳng và ảnh hưởng đến mối quan hệ gia đình. 

LUYỆN TẬP 

Câu 1: Các chủ thể trong những trường hợp dưới đây có thể thực hiện quyền kết hôn hay ly hôn không? Vì sao?

a. Anh N - con trai ông bà B đã 25 tuổi nhưng bị tâm thần bẩm sinh. Mỗi khi phát bệnh, anh N không nhận thức và không làm chủ được hành vi của mình. Ông bà B lo ngại lúc hai người mất, anh N sẽ không còn chỗ dựa nên rất muốn tìm đối tượng cho anh N kết hôn, lập gia đình.

b. Trong thời gian chị O mang thai con đầu lòng, chồng chị là anh P thường xuyên bỏ mặc không quan tâm, chăm sóc vợ. Khi chị O góp ý thì anh P nổi giận và tuyên bố sẽ ly hôn với chị.

c. Ông bà nội của anh A sinh được 5 người con, bố A là con cả, cô G là con út. Vì hoàn cảnh khó khăn, ông bà nội của anh A đã đồng ý để vợ chồng người quen nhận cô G làm con nuôi từ khi cô còn bé. Thời gian sau đó, cô G theo bố mẹ nuôi đi nơi khác lập nghiệp nên mất liên lạc với gia đình ông bà nội của anh A. Gần đây, anh A dẫn người yêu là chị M về ra mắt gia đình và xin phép tổ chức đám cưới. Sau khi tìm hiểu, bố mẹ anh A phát hiện chị M là con đẻ cô G nên đã giải thích để anh A với chị M hiểu mối quan hệ huyết thống của mình và yêu cầu hai người chấm dứt mối quan hệ yêu đương. Tuy nhiên, vì tình cảm quá sâu nặng, anh A và chị M không muốn chấm dứt mối quan hệ. Hai người quyết định sẽ về quê chị M đăng ký kết hôn và chung sống với nhau.

Đáp án chuẩn:

a. Trong trường hợp này, Anh N, do bị tâm thần bẩm sinh và không nhận thức được hành vi của mình khi phát bệnh, không thể tự chủ hoặc làm quyết định có ly hôn hoặc kết hôn được. Trong trường hợp như vậy, quyền kết hôn hoặc ly hôn sẽ được đại diện hợp pháp của anh N, có thể là ông bà hoặc người giám hộ, quyết định dựa trên lợi ích và trạng thái tâm thần của Anh N.

b. Trong trường hợp này, chị O có quyền ly hôn với anh P nếu anh P không chăm sóc, không quan tâm đến vợ và con. Quyền ly hôn là quyền của cả hai bên trong một mối quan hệ hôn nhân khi một bên không thể chấp nhận hoặc chịu đựng được hành vi của bên kia.

c. Trong trường hợp này, anh A và chị M có quyền kết hôn nếu họ muốn, dù bố mẹ anh A và gia đình có phản đối. Tuy nhiên, quyết định cuối cùng vẫn phụ thuộc vào anh A và chị M, vì quyền kết hôn là quyền cá nhân của mỗi người và không thể bị can thiệp từ bên ngoài nếu họ đã đủ tuổi và có ý thức về quyết định của mình.

Câu 2: Em hãy nhận xét việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của công dân trong gia đình của các chủ thể ở những trường hợp dưới đây.

a. Chị K kết hôn với anh S và có một con chung là cháu V. Anh chị chung sống hạnh phúc được ba năm thì ly hôn, chị K nuôi con. Sau ly hôn, chị K đã thuê nhà ở riêng nhưng vẫn tạo điều kiện để anh S và ông vẫn tạo điều kiện để anh S và ông bà nội thăm nom, chăm sóc cháu V. 

b. Anh U và chị D kết hôn với nhau và cả hai đều làm việc ở thủ đô Hà Nội. Sau khi kết hôn, anh U đã tự ý dùng khoản tiền mừng cưới, tiền tiết kiệm của hai người để mua một ngôi nhà ở quê, gần nơi ở của bố mẹ anh và yêu cầu vợ phải nghỉ việc ở thành phố để cùng mình chuyển về quê sinh sống.

c. Vợ chồng anh P, chị E kết hôn được ba năm và đã có một con gái. Anh P là người vô trách nhiệm, không có việc làm ổn định, mọi việc chi tiêu, chăm sóc con cái trong gia đình đều do chị E lo liệu. Thời gian gần đây, anh P thường xuyên tụ tập uống rượu bia với bạn bè và mỗi khi say, anh lại đánh, chửi vợ con.

d. Sau khi kết hôn, anh Đ yêu cầu vợ là chị Q nghỉ việc ở công ty để ở nhà chăm con và nội trợ. Gần đây, chị Q phát hiện anh Đ có mối quan hệ tình cảm với người phụ nữ khác và có một con riêng 5 tháng tuổi. Chị Q yêu cầu li hôn và được anh Đ chấp thuận. Anh Đ đồng ý cho chị Q nuôi con và anh sẽ chu cấp cho con 5 triệu đồng mỗi tháng. Tuy nhiên, về tài sản thì anh Đ chỉ chia cho chị Q 50 triệu đồng vì anh cho rằng chị ở nhà, không làm ra tiền nên không có quyền hưởng những tài sản do anh vất vả làm ra.

Đáp án chuẩn:

Trường hợp a: Chị K và anh S đã thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ của mình trong gia đình. Sau khi ly hôn, chị K đã tạo điều kiện để anh S và ông bà nội thăm nom, chăm sóc cháu V, đảm bảo quyền lợi của cháu V và tình cảm giữa cháu V với cha và ông bà nội.

Trường hợp b: Anh U đã vi phạm quyền của chị D khi tự ý dùng tiền mừng cưới, tiền tiết kiệm của hai người để mua nhà ở quê và yêu cầu chị D phải nghỉ việc ở thành phố để cùng anh chuyển về quê sinh sống. Hành vi này vi phạm quyền của chị D trong việc tạo lập, chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung.

Trường hợp c: Anh P đã vi phạm nghĩa vụ của mình trong gia đình khi không có việc làm ổn định, không tham gia vào công việc gia đình, lao động tạo thu nhập, đóng góp công sức, tiền hoặc tài sản khác để duy trì đời sống chung của gia đình. Hơn nữa, anh P còn vi phạm nghĩa vụ tôn trọng, giữ gìn và bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín cho nhau khi thường xuyên tụ tập uống rượu bia với bạn bè và mỗi khi say, anh lại đánh, chửi vợ con.

Trường hợp d: Anh Đ đã vi phạm quyền của chị Q khi yêu cầu chị Q nghỉ việc ở công ty để ở nhà chăm con và nội trợ. Khi chị Q yêu cầu ly hôn, anh Đ đã vi phạm quyền của chị Q khi chỉ chia cho chị Q 50 triệu đồng vì anh cho rằng chị ở nhà, không làm ra tiền nên không có quyền hưởng những tài sản do anh vất vả làm ra.

Câu 3: Các chủ thể dưới đây đã thực hiện đúng hay vi phạm quyền, nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình? Vì sao? Nếu vi phạm thì có thể dẫn đến hậu quả gì?

a. Chị X chung sống như vợ chồng với một người đàn ông đã có vợ.

b. Bố mẹ qua đời đột ngột nên vợ chồng B đón em gái nhỏ về chăm sóc, nuôi dưỡng.

c. Vợ chồng hàng xóm nhà ông C nhiều lần ngược đãi con nhỏ.

d. Các con của bà H đùn đẩy trách nhiệm, không chịu phụng dưỡng khi mẹ già yếu, không đi lại được.

e. Anh P mua một chiếc xe máy tặng em gái nhưng giấu không cho vợ biết.

Đáp án chuẩn:

a. Chị X chung sống như vợ chồng với một người đàn ông đã có vợ.

+ Vi phạm: Chị X đã vi phạm quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình. Cụ thể, chị X đã vi phạm nghĩa vụ phải tôn trọng quyền kết hôn của người khác và không được xâm phạm vào hôn nhân của người khác.

+ Hậu quả: Việc này có thể dẫn đến hậu quả pháp lý như bị kiện tụng vì gây rối loạn hôn nhân, và cũng có thể gây ra xung đột và mất lòng tin trong cộng đồng.

b. Bố mẹ qua đời đột ngột nên vợ chồng B đón em gái nhỏ về chăm sóc, nuôi dưỡng.

Đúng: Vợ chồng B đã thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình. Họ đã thực hiện nghĩa vụ của anh, chị, em trong việc thương yêu, chăm sóc, giúp đỡ nhau và nuôi dưỡng nhau trong trường hợp không còn cha mẹ hoặc cha mẹ không có điều kiện để thực hiện nghĩa vụ của mình.

c. Vợ chồng hàng xóm nhà ông C nhiều lần ngược đãi con nhỏ.

+ Vi phạm: Vợ chồng hàng xóm nhà ông C đã vi phạm quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình. Họ đã vi phạm nghĩa vụ của cha mẹ trong việc yêu thương, nuôi dưỡng, chăm sóc, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con.

+ Hậu quả: Việc này có thể dẫn đến hậu quả pháp lý như bị kiện tụng vì vi phạm quyền của trẻ em, và cũng có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng về tâm lý và sức khỏe cho trẻ.

d. Các con của bà H đùn đẩy trách nhiệm, không chịu phụng dưỡng khi mẹ già yếu, không đi lại được.

+ Vi phạm: Các con của bà H đã vi phạm quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình. Họ đã vi phạm nghĩa vụ của con trong việc kính trọng, biết ơn, hiếu thảo, phụng dưỡng cha mẹ, đặc biệt khi cha mẹ mất năng lực hành vi dân sự, ốm đau, già yếu, khuyết tật.

+ Hậu quả: Việc này có thể dẫn đến hậu quả pháp lý như bị kiện tụng vì vi phạm quyền của người già, và cũng có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng về tâm lý và sức khỏe cho bà H.

e. Anh P mua một chiếc xe máy tặng em gái nhưng giấu không cho vợ biết.

Đúng: Anh P đã thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình. Anh P có quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản riêng của mình. Tuy nhiên, trong một mối quan hệ hôn nhân, việc chia sẻ thông tin về các quyết định tài chính lớn với vợ có thể là một phần của việc tạo ra một mối quan hệ hôn nhân mạnh mẽ và minh bạch. Mặc dù vậy, việc này không vi phạm pháp luật.

Câu 4: Em hãy xử lý tình huống sau:

Sau khi kết hôn, vợ chồng anh trai của M mua nhà ở riêng trên thành phố. Gần đây, M được bố mẹ yêu cầu mang thực phẩm sạch ở quê lên thăm chị dâu đang mang thai. Trong thời gian ở nhà anh chị, M thấy anh trai của mình không bao giờ làm việc nhà, mọi việc đều do chị dâu làm.

Nếu là M, em sẽ khuyên anh trai như thế nào để anh thực hiện tốt quyền, nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình?

Đáp án chuẩn:

Nếu là M, em sẽ khuyên anh trai như sau:

“Anh ơi, em thấy anh chị mình đang có một số vấn đề trong việc phân chia công việc nhà. Em biết anh rất bận rộn với công việc, nhưng em nghĩ anh cũng nên dành thời gian để giúp chị dâu. Chị ấy đang mang bầu, nên việc làm mọi việc nhà một mình sẽ rất mệt mỏi và có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của chị và em bé.

Theo Hiến pháp và pháp luật, vợ chồng bình đẳng trong quan hệ nhân thân và quan hệ tài sản; có quyền và nghĩa vụ ngang nhau về mọi mặt trong gia đình. Điều này có nghĩa là anh và chị cần phải chia sẻ công việc nhà một cách công bằng.

Anh cũng nên nhớ rằng, yêu thương chung thuỷ, tôn trọng lẫn nhau và tạo điều kiện, giúp đỡ nhau phát triển về mọi mặt là nghĩa vụ của cả hai.

VẬN DỤNG 

CH: Trong cuộc sống hằng ngày, em đã làm gì để thực hiện quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình? Những việc làm đó mang lại ý nghĩa như thế nào đối với bản thân em và những người xung quanh?

Đáp án chuẩn:

+ Tham gia vào các hoạt động gia đình: Em tham gia vào các hoạt động gia đình như việc chăm sóc các thành viên gia đình, giúp đỡ trong việc làm nhà và nấu nướng, hoặc tham gia các hoạt động vui chơi, dã ngoại cùng gia đình.

+ Tôn trọng và lắng nghe: Em tôn trọng quyền lợi và ý kiến của các thành viên trong gia đình, lắng nghe và chia sẻ cảm xúc, suy nghĩ của mình một cách mở cửa và trung thực.

+ Chia sẻ trách nhiệm và giúp đỡ: Em chia sẻ trách nhiệm trong việc chăm sóc gia đình và nhà cửa, giúp đỡ bố mẹ trong công việc hàng ngày, chăm sóc các em nhỏ hoặc hỗ trợ anh chị em trong việc học tập.

Những việc làm này mang lại ý nghĩa lớn đối với bản thân em và những người xung quanh bởi chúng giúp xây dựng mối quan hệ gia đình mạnh mẽ, tạo ra một môi trường gia đình hạnh phúc và ấm áp.