BÀI 1. ESTER – LIPID

MỞ ĐẦU

Triglyceride (chất béo) thuộc loại ester, là một loại lipid có trong cơ thể người. Nếu hàm lượng triglyceride trong máu cao hơn mức bình thường có thể dẫn đến tăng nguy cơ bị xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim, mỡ máu, gan nhiễm mỡ, đột quỵ…

Ester là gì? Lipid là gì? Chúng có những tính chất cơ bản và ứng dụng nào?

Đáp án chuẩn:

- Khi thay thế nhóm -OH ở nhóm carboxyl (-COOH) của carboxyl acid bằng nhóm -OR’ thì được ester. Trong đó R’ là gốc hydrocarbon.

- Lipid là triester của glycerol với acid béo.

1. ESTER

Thảo luận 1: Em hãy xác định gốc R’ trong các ester ở ví dụ 1

Đáp án chuẩn:

- C₂H₅.

- CH₃.

Thảo luận 2: Carboxylic acid và alcohol nào đã tạo ra ester CH₃COOC₂H₅?

Đáp án chuẩn:

Acetic acid và ethylic alcohol.

Thảo luận 3: Isopropyl formate là một ester có trong cà phê Arabica (còn gọi là cà phê chè). Viết công thức cấu tạo của isopropyl formate.

Đáp án chuẩn:

 HCOO-CH(CH₃)-CH₃.

Thảo luận 4: Viết công thức cấu tạo và gọi tên các ester có cùng công thức phân tử C₄H₈O₂.

Đáp án chuẩn:

- H-COO-CH₂-CH₂-CH₃: propyl formate.

- H-COO-CH(CH₃)-CH₃: isopropyl formate.

- CH3-COO-CH₂-CH₃: ethyl acetate.

- CH₃-CH₂-COO-CH₃: methyl propiomate.

Thảo luận 5: Sắp xếp theo chiều tăng dần nhiệt độ sôi của các chất sau: methyl formate, acetic acid và ethyl alcohol.

Đáp án chuẩn:

ethyl formate, ethyl alcohol, acetic acid.

Thảo luận 6: Hãy nêu một số đặc điểm khác nhau của phản ứng thủy phân ester trong môi trường acid và phản ứng xà phòng hóa ester.

Đáp án chuẩn:

- Môi trường acid: phản ứng thuận nghịch, carboxylic acid

- Môi trường base:  phản ứng một chiều, muối của carboxylic acid

Thảo luận 7: Em hãy cho biết vai trò của dung dịch H₂SO₄ đặc trong phản ứng ester hóa.

Đáp án chuẩn:

Chất xúc tác, dùng để hút nước và làm tăng hiệu suất phản ứng.

2. CHẤT BÉO

Thảo luận 8: Quan sát bảng 1.2, hãy nhận xét đặc điểm cấu tạo của acid béo.

Đáp án chuẩn:

Đặc điểm cấu tạo của acid béo: là một loại carboxylic acid dài, không no hoặc no, được cấu tạo từ một chuỗi hydrocarbon và gốc carboxyl (-COOH).

Thảo luận 9: Acid béo nào trong bảng 1.2 thuộc nhóm omega-6?

Đáp án chuẩn:

Acid béo thuộc nhóm omega-6: oleic acid, linoleic acid.

Thảo luận 10: Giải thích vì sao các chất béo không tan trong nước.

Đáp án chuẩn:

Ở phân tử chất béo các chuỗi hydrocarbon dài và không phân cực chiếm hầu hết thể tích phân tử.

Luyện tập: Chất hữu cơ G được dùng phổ biến trong mĩ phẩm và phụ gia thực phẩm. Khi thủy phân hoàn toàn bất kì chất béo nào đều thu được G. Xác định chất G.

Đáp án chuẩn:

glycerol

BÀI TẬP

Bài 1: Có bao nhiêu ester có công thức phân tử C₃H₆O₂?

Đáp án chuẩn:

A

Bài 2: Chất X có công thức phân tử C₄H₈O₂. Cho X tác dụng với dung dịch NaOH đun nóng, thu được chất Y có công thức phân tử C₃H₅O₂Na. X có công thức cấu tạo là:

Đáp án chuẩn:

 D.

Bài 3: Hoàn thành các phương trình phản ứng theo sơ đồ (X, Y, Z, T, W là các hợp chất hữu cơ khác nhau; T chỉ chứa một loại nhóm chức):

Đáp án chuẩn:

- Z => Y : C₂H₅OH + O₂ CH₃COOH + H₂O.

- X=> Y: CH₃COOC₂H₅ + H₂O CH₃COOH + C₂H₅OH (H⁺, t^o).

- Z=> W: C₂H₅OH + HCOOH HCOOC₂H₅ + H₂O (H₂SO₄ đặc, t^o).

- Y=> T: 3CH₃COOH + C₃H₅(OH)₃  (CH₃COO)₃C₃H₅ + 3H₂O (H₂SO₄ đặc, t^o).