BÀI 1. ESTER – LIPID

MỞ ĐẦU 

Etyl acetate là một loại ester có trong thành phần của nước hoa, giúp lưu lại mùi hương trên da lâu hơn. Hãy viết công thức cấu tạo của etyl acetate. Cho biết ester là gì, ester có tính chất và ứng dụng nào.

Đáp án chuẩn:

CTCT: CH₃COOC₂H₅.

Là hợp chất hữu cơ phức tạp, tạo thành từ sự kết hợp giữa carboxylic acid và alcohol. 

Công dụng: Làm dung môi hữu cơ, tạo mùi hương,…

I. ESTER

Câu hỏi 1: Cho các hợp chất có công thức như sau: CH₃COOC₂H₅ (A), HCOOCH₃ (B), CH₃COOH (C), HCOOC₂H₅ (D), C₆H₅COOCH₃ (E) và HOCH₂CH₂CHO (F).

Trong các hợp chất trên, những hợp chất nào là ester? Hãy chỉ ra đặc điểm cấu tạo phân tử của các hợp chất ester.

Đáp án chuẩn:

CH₃COOC₂H₅ (A):

HCOOCH₃ (B):

HCOOC₂H₅ (D):

C₆H₅COOCH₃ (E):

Luyện tập 1: Viết công thức cấu tạo và gọi tên các ester có cùng công thức phân tử C₄H₈O₂.

Đáp án chuẩn:

HCOOCH₂ – CH₂ – CH₃ ( n – propyl formate)

HCOOCH(CH₃)CH₃ (Isopropyl formate)

CH₃COOC₂H₅ (Ethyl acetate)

CH₃ – CH₂ – COO – CH₃ (Methyl propionate)

Câu hỏi 2: Từ các dữ liệu trong Bảng 1.1, hãy cho biết nhiệt độ sôi của các ester có xu hướng biến đổi theo phân tử khối như thế nào.

Đáp án chuẩn:

Phân tử khối càng lớn thì có nhiệt độ sôi càng cao.

Luyện tập 2: Cho các chất mạch không phân nhánh có công thức sau: C₄H₉OH, C₃H₇COOH, CH₃COOC₂H₅. Hãy sắp xếp các chất trên theo chiều tăng dần nhiệt độ sôi. Giải thích.

Đáp án chuẩn:

CH₃COOC₂H₅< C₄H₉OH < C₃H₇COOH

Luyện tập 3: Cho các ester có công thức như sau: C₂H₅COOCH₃ (1), CH₃CH₂CH₂COOC₂H₅ (2), CH₃COOCH₃ (3), C₂H₅COOC₂H₅ (4). Sắp xếp các ester trên theo thứ tự tăng dần độ tan trong nước. Giải thích.

Đáp án chuẩn:

(2) < (4) < (1) <(3). Độ tan khi phân tử khối tăng.

Luyện tập 4: Viết phương trình hóa học của các phản ứng xảy ra khi thủy phân ethyl formate trong môi trường acid và môi trường kiềm. So sánh thành phần hỗn hợp sản phẩm của các phản ứng.

Đáp án chuẩn:

(1)

(2)

(1) acid và alcohol

(2) muối và alcohol 

Câu hỏi 3: Ester có những ứng dụng gì trong đời sống và sản xuất?

Đáp án chuẩn:

- Nước hoa, tinh dầu, hương liệu thực phẩm, mỹ phẩm...

- Dùng trong ngành sơn mài.

- Polyester có thể được chuyển đổi thành sợi may để may quần áo.

- Xà phòng và chất tẩy rửa.

- Sử dụng trong y học

- Điều chế thuốc trừ sâu, chất bảo quản thực phẩm, chất dẻo...

Luyện tập 5: Ethyl propionate có mùi dứa chín. Viết phương trình hóa học của phản ứng điều chế ester này từ alcohol và carboxylic acid tương ứng. Đề xuất biện pháp để nâng cao hiệu suất của phản ứng điều chế ester trên.

Đáp án chuẩn:

- Cất ethyl propionate ra khỏi hỗn hợp sản phẩm .

- Tăng lượng ethyl alcohol và propionic acid.

II. LIPID

Câu hỏi 4: Acetic acid có thuộc loại acid béo hay không? Hợp chất (CH₃COO)₃C₃H₅ có thuộc loại chất béo không?

Đáp án chuẩn:

Acetic acid không phải là acid béo. 

 (CH₃COO)₃C₃H₅ không thuộc loại chất béo.

Câu hỏi 5: Hãy cho biết sự khác nhau về đặc điểm cấu tạo của các triglyceride chủ yếu có trong mỡ động vật và dầu thực vật.

Đáp án chuẩn:

Luyện tập 6: Khi cho dầu, mỡ vào nước sẽ có hiện tượng gì xảy ra? Giải thích?

Đáp án chuẩn:

Chúng nổi lên trên mặt nước.Vì chất béo không tan trong nước và nhẹ hơn nước.

Luyện tập 7: Viết phương trình hóa học của phản ứng thủy phân tristearin trong môi trường acid và môi trường kiềm.

Đáp án chuẩn:

Câu hỏi 6: Vì sao phản ứng hydrogen hóa lại chuyển hóa được các chất béo lỏng thành chất béo rắn?

Đáp án chuẩn:

Vì các chất béo lỏng có chứa các gốc acid không no

Câu hỏi 7: Nêu các ứng dụng của chất béo? 

Đáp án chuẩn:

- Điều chế xà phòng và glycerol.

- Nhiên liệu cho động cơ diesel.

- Sản xuất một số loại thực phẩm và nhu yếu phẩm của con người.

- Glycerol được dùng để sản xuất chất dẻo, mỹ phẩm, thuốc nổ...

- Dùng để tổng hợp các chất khác và làm dung môi hòa tan cho một số chất.

- Là nguồn cung cấp omega-3 và omega-6 cho cơ thể.

VẬN DỤNG

Câu 1: Cho biết vai trò của acid béo omega-3 và omega-6 đối với cơ thể người. Tìm hiểu và cho biết làm thế nào để bổ sung các loại omega-3 và omega-6 cho cơ thể.

Đáp án chuẩn:

Vai trò omega-3:

- Cải thiện sức khỏe của tim, giúp giảm huyết áp.

- Làm giảm các triệu chứng trầm cảm, tâm thần phân liệt và những người có nguy cơ bị rối loạn tâm thần.

- Giúp kiểm soát cân nặng, giảm kích thước vòng eo và chất béo trong gan.

- Chống viêm, ngăn ngừa chứng mất trí nhớ và giúp chắc xương.

- Giảm các triệu chứng hen suyễn.

Vai trò omega-6 đối:

- Giúp cơ thể kháng và giảm quá trình viêm.

- Giảm khối lượng mỡ một cách hiệu quả.

- Giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.

Bổ sung omega-3: các loại cá có dầu, các loại hạt khô...

Bổ sung omega-6 :hạt hướng dương, hạnh nhân, hạt điều..., mayonnaise, trứng...

Câu 2: Tìm hiểu về DHA và cho biết vì sao DHA thường được bổ sung vào sữa bột dành cho trẻ em.

Đáp án chuẩn:

Cần thiết cho sự phát triển não bộ trong thời kỳ mang thai và giai đoạn trẻ sơ sinh. Và cho trẻ em trong quá trình phát triển thị giác, não bộ, thể chất và giúp tăng khả năng miễn dịch ở trẻ.

BÀI TẬP

Bài 1: Hợp chất nào dưới đây thuộc loại ester?

Đáp án chuẩn:

Đáp án D. 

Bài 2: Cho salicylic acid (hay 2-hydroxybenzoic acid) phản ứng với methyl alcohol có mặt sulfuric acid làm chất xúc tác, thu được methyl salicylate (C₈H₈O₃) dùng làm chất giảm đau (có trong miếng dán giảm đau khi vận động hoặc chơi thể thao).

Viết phương trình hóa học của phản ứng trên.

Đáp án chuẩn:

Bài 3: Cho một loại chất béo có công thức hóa học sau: 

Viết phương trình hóa học của phản ứng giữa chất béo trên với hydrogen dư (xt, t^o, p) và với dung dịch potassium hydroxide.

Đáp án chuẩn: