BÀI 5: BIỆN PHÁP CẢI TẠO, SỬ DỤNG VÀ BẢO VỆ ĐẤT TRỒNG

MỞ ĐẦU

Câu hỏi: Theo em, giữa đất phù sa và đất phèn, loại đất nào sử dụng tốt hơn trong trồng trọt? Vì sao?

Đáp án chuẩn:

Đất phù sa, được bồi đắp từ các dòng sông, rất giàu dinh dưỡng và có khả năng giữ ẩm tốt, nhờ đó giúp tăng cường sự phát triển và năng suất của cây trồng.

1. CẢI TẠO, SỬ DỤNG ĐẤT XÁM BẠC MÀU

1.2. Đặc điểm của đất xám bạc màu

Hình thành kiến thức: Quan sát Hình 5.1 và cho biết đặc điểm của đất xám bạc màu trên đá cát và trên phù sa cổ.

Đáp án chuẩn:

- Hình A: đất nâu chua, nghèo dinh dưỡng và dễ bị khô hạn.

- Hình B: mịn, có màu loang đỏ, độ phì tự nhiên không cao.

1.3. Biện pháp cải tạo và hướng sử dụng

Luyện tập:

1. Em hãy cho biết tác dụng cụ thể của các biện pháp cải tạo đất xám bạc màu là gì?

2. Vì sao đất xám bạc màu thích hợp với nhiều loại cây trồng cạn?

Đáp án chuẩn:

1. Tăng cường độ phì nhiêu của đất thông qua các biện pháp kỹ thuật như làm đất, thủy lợi, bón phân hữu cơ.

2.  Địa hình dốc thoải và thành phần cơ giới nhẹ là những ưu điểm của đất xám bạc màu, thuận lợi cho việc canh tác.

Vận dụng: Theo em, cần làm gì để hạn chế sự thoái hóa của đất?

Đáp án chuẩn:

- Bảo vệ và trồng rừng.

- Tưới tiêu hợp lý.

- Trồng cây che phủ bề mặt và cải tạo đất.

- Luân canh cây trồng quanh năm.

- Bổ sung các chất hữu cơ và hệ vi sinh cho đất trồng.

2. CẢI TẠO, SỬ DỤNG ĐẤT XÓI MÒN MẠNH TRƠ SỎI ĐÁ

2.2. Đặc điểm của đất xói mòn mạnh trơ sỏi đá.

Hình thành kiến thức: Em hãy mô tả đặc điểm của đất xói mòn mạnh trơ sỏi đá trong Hình 5.2

Đáp án chuẩn:

Đặc điểm: tầng đất mặt mỏng; đá, cát, sỏi chiếm ưu thế; nghèo mùn, vi sinh vật ít.

2.3. Biện pháp cải tạo và hướng sử dụng.

Vận dụng:

1. Xói mòn đất thường xảy ra ở vùng nào của nước ta?

2. Đất nông nghiệp và đất lâm nghiệp, đất nào chịu tác động của quá trình xói mòn nhiều hơn? Vì sao

Đáp án chuẩn:

1. Xảy ra ở vùng đồi núi.

2. Đất lâm nghiệm do loại đất này có đa số ở vùng có độ dốc lớn.

Hình thành kiến thức:

1. Quan sát Hình 5.3 và 5.4 cho biết vì sao làm ruộng bậc thang và thềm cây ăn quả lại có tác dụng cải tạo đất xói mòn mạnh trơ sỏi đá.

2. Tác dụng của các biện pháp cải tạo đất xói mòn mạnh trơ sỏi đá là gì?

Đáp án chuẩn:

1. Vì làm ruộng bậc thang giúp hạn chế dòng chảy rửa trôi còn trồng cây ăn quả để nâng độ che phủ, hạn chế dòng chảy.

2. 

- Trồng cây theo luống: chống xói mòn.

- Trồng cây có bộ rễ khỏe: phá lớp đất rắn bề mặt.

- Trồng cây che phủ đất: đảm bảo đất luôn được che phủ bằng cây trồng.

- Luân canh cây trồng: tăng độ che phủ đất, hạn chế xói mòn, rửa trôi

- Trồng cây theo đường đồng mức: tăng độ che phủ, hạn chế sức phá của mưa

- Bón vôi, bón phân hữu cơ kết hợp với phân hóa học: giảm độ chua.

3. CẢI TẠO, SỬ DỤNG ĐẤT MẶN

3.1. Nguyên nhân hình thành

Hình thành kiến thức: Quan sát Hình 5.5 và giải thích nguyên nhân hình thành đất mặn

Đáp án chuẩn:

Do mạch nước ngầm nhiễm mặn, ngấm lên đất tạo thành đất nhiễm mặn.

3.2. Đặc điểm của đất mặn

Hình thành kiến thức: Đất bị nhiễm mặn ảnh hưởng như thế nào đến cây trồng trong Hình 5.6?

Đáp án chuẩn:

Ảnh hưởng: cản trở sự hấp thu nước của cây và có thể gây nên hạn sinh lý làm cho cây bị héo khô héo.

3.3. Biện pháp cải tạo và hướng sử dụng:

Hình thành kiến thức:

1. Em hãy cho biết mục đích của biện pháp thủy lợi là gì?

2.  Vì sao bón vôi lại cải tạo được đất mặn?

3. Trong các biện pháp đã nêu, biện pháp nào là quan trọng nhất? Vì sao?

Đáp án chuẩn:

1. - Xây dựng hệ thống tưới tiêu hợp lí.

- Dẫn nước ngọt vào ruộng, cày, bừa, sục bùn để các muối hòa tan.

2. Vì vôi có tác dụng đẩy Na⁺ ra khỏi keo đất. Sau khi bón vôi tháo nước rửa mặn, bón bổ sung chất hữu cơ để nang cao độ phì nhiêu cho đất.

3. Biện pháp thủy lợi vì nó mang tính phòng tránh, có hiệu quả nhất, nếu không có biện pháp này các biện pháp sau xử lí sẽ mất công rất nhiều và không hiệu quả do nước biển liên tục xâm nhập.

Luyện tập: Ngoài các biện pháp chính sử dụng để cải tạo đất mặn kể trên, hiện nay người ta còn sử dụng các biện pháp nào khác? Mô tả các biện pháp đó.

Đáp án chuẩn:

Biện pháp luân canh: có thể giảm diện tích lúa 2-3 vụ/năm sang trồng lúa 1 vụ luân canh với nuôi tôm hoặc nuôi trồng thủy sản trong thời gian nhiễm mặn để đem lại hiệu quả cao và thu nhập ổn định cho nông dân.

Vận dụng: Tìm hiểu đất trồng của một số địa phương thường hay nhiễm mặn. Đề xuất một mô hình sử dụng đất mặn hiệu quả. Giải thích vì sao lựa chọn mô hình đó.

Đáp án chuẩn:

Sử dụng mô hình sản xuất thủy sản - nông nghiệp kết hợp.

4. CẢI TẠO, SỬ DỤNG ĐẤT PHÈN

4.1. Nguyên nhân hình thành:

Hình thành kiến thức: Quan sát Hình 5.8 và cho biết đất phèn có đặc điểm gì?

Đáp án chuẩn:

Đặc điểm: màu nâu ở tầng đất mặt, tầng đất mặt cứng, nhiều vết nứt nẻ.

Luyện tập: So sánh sự giống và khác nhau về đặc điểm, tính chất giữa đất mặn và đất phèn.

Đáp án chuẩn:

4.3. Biện pháp cải tạo và hướng sử dụng đất phèn.

Hình thành kiến thức: Vì sao bón vôi lại cải tạo được đất phèn?

Đáp án chuẩn:

Khi bón vôi vào đất mặn Ca²⁺ sẽ giải phóng Na+ tác nhân gây mặn ra khỏi đất giúp đất bớt mặn. Đồng thời ion H+ gây chua của đất cũng được trung hòa bằng ion OH- của vôi tạo thành nước, giảm độ chua đất.

Luyện tập: Em hãy cho biết tác dụng cụ thể của các biện pháp cải tạo đất phèn là gì?

Đáp án chuẩn:

- Thủy lợi: giúp thau chua rửa mặn; hạ thấp mực nước ngầm mặn.

- Bón vôi: khử chua và hạn chế tác hại của nhôm di động.

- Bón phân: nâng cao độ phì nhiêu của đất.

5. MỘT SỐ BIỆN PHÁP BẢO VỆ ĐẤT TRỒNG

Hình thành kiến thức:

1. Vì sao phải bảo vệ đất trồng?

2. Che phủ đất có tác dụng gì?

Đáp án chuẩn:

1. Đất là tài nguyên quý giá, là cơ sở cho sản xuất nông nghiệp và lâm nghiệp.

2. Cải thiện chất lượng đất: Tăng độ phì nhiêu, chống xói mòn, tạo môi trường sống cho sinh vật.

Vận dụng: Đề xuất một số biện pháp bảo vệ đất trồng ở địa phương. Giải thích tại sao lại lựa chọn các biện pháp đó.

Đáp án chuẩn:

- Luân canh, xen canh cây trồng

- Thủy lợi: tưới tiêu hợp lí.

- Cày sâu bừa kĩ kết hợp bón phân hữu cơ.

- Bón vôi.