BÀI 1 - GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT MÔN SINH HỌC

PHẦN I. HỆ THỐNG CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

Câu 1: Không chỉ đồ ăn thức uống, quần áo và nhiều vật dụng chúng ta sử dụng hằng ngày là sản phẩm trực tiếp có liên quan đến sinh học, mà ngay cả một trí nhớ tuyệt vời, một giọng ca để đời hay một khả năng hội họa xuất chúng bạn có được cũng do tổ hợp gen đặc biệt của bạn tương tác với một môi trường học tập phù hợp. Vậy sinh học nghiên cứu những gì và có vai trò như thế nào với đời sống xã hội?

I. SINH HỌC VÀ CÁC LĨNH VỰC CỦA SINH HỌC

II. CÁC NGÀNH NGHỀ LIÊN QUAN ĐẾN SINH HỌC

Câu 1: Hãy nêu các lĩnh vực nghiên cứu sinh học được tìm hiểu trong cấp Trung học phổ thông.

Câu 2: Hãy nêu một số thành tựu ứng dụng sinh học trong đời sống.

Câu 3: Lĩnh vực và ngành nghề nào của sinh học mà em muốn theo đuổi? Theo em, triển vọng tương lai của ngành nghề đó như thế nào?

III. SINH HỌC VỚI SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ XÃ HỘI

Câu 1: Thế nào là phát triển bền vững?

Câu 2: Liệt kê một số hoạt động hằng ngày của chúng ta có thể ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững.

Câu 3: Xét ở góc độ nhà sinh học, em hãy giải thích xem sinh học đóng vai trò như thế nào trong sự phát triển bền vững môi trường sống và những vấn đề toàn cầu.

Câu 4: Hãy giải thích mối quan hệ của sinh học với kinh tế, công nghệ và vấn đề đạo đức xã hội.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Nếu trở thành một nhà sinh học, em chọn đối tượng và mục tiêu nghiên cứu là gì?

Câu 2: Hãy cho biết một vài vật dụng mà em dùng hằng ngày là sản phẩm có liên quan trực tiếp đến các ứng dụng sinh học.

Câu 3: Em cùng gia đình nên sử dụng những loại vật dụng gì để có thể góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường? Tại sao chúng ta cần phân loại rác thải và hạn chế sử dụng sản phẩm làm phát sinh rác thải nhựa?

Câu 4: Nêu một ví dụ về nghiên cứu sinh học có thể gây nên mối lo ngại của xã hội về đạo đức sinh học.

PHẦN II. 5 PHÚT TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

Câu 1: 

* Đối tượng nghiên cứu của sinh học:

- Sinh học nghiên cứu về sự sống ở tất cả các cấp độ từ phân tử, tế bào, cơ thể đa bào, quần thể, quần xã và hệ sinh thái.

- Lĩnh vực nghiên cứu sinh học có thể chia thành 2 loại chính:

  - Nghiên cứu cơ bản: Tìm hiểu cấu trúc các cấp độ tổ chức sống, phân loại, cách thức vận hành và tiến hóa của thế giới sống.

  - Nghiên cứu ứng dụng: Khám phá thế giới sống và tìm cách ứng dụng những phát kiến mới về sinh học vào thực tiễn đời sống.

* Vai trò của nghiên cứu sinh học:

- Ứng dụng trong đời sống: Sinh học đem lại nhiều ứng dụng trong y dược học, công nghệ thực phẩm, bảo vệ môi trường, nông – lâm – ngư nghiệp, v.v.

  - Y tế: Hiểu biết về sinh học, đặc biệt là thế giới vi sinh vật, đã giúp giảm tỉ lệ bệnh tật và gia tăng tuổi thọ con người nhờ cải thiện điều kiện vệ sinh, chăm sóc sức khỏe và điều trị bệnh tật.

  - Dinh dưỡng: Phát hiện về giá trị dinh dưỡng của các loại thực phẩm và các hoạt chất chữa bệnh từ tự nhiên không chỉ giúp con người sống khỏe mạnh hơn mà còn tăng cường sự tôn trọng và bảo vệ đa dạng sinh học.

  - Giáo dục: Hiểu biết về sinh học của trí nhớ có thể cải thiện kết quả học tập.

  - Kinh tế và xã hội: Sinh học góp phần phát triển kinh tế, xã hội (nông – lâm – ngư nghiệp), đảm bảo an ninh xã hội (pháp y), và nâng cao đời sống của nhân dân.

I. SINH HỌC VÀ CÁC LĨNH VỰC CỦA SINH HỌC

II. CÁC NGÀNH NGHỀ LIÊN QUAN ĐẾN SINH HỌC

Câu 1: 

* Các lĩnh vực nghiên cứu sinh học trong cấp Trung học phổ thông:

- Nghiên cứu cơ bản: Tìm hiểu cấu trúc, phân loại, vận hành và tiến hóa của thế giới sống.

- Nghiên cứu ứng dụng: Đưa những phát kiến sinh học vào thực tiễn đời sống.

* Chương trình học:

- Lớp 10: Sinh học tế bào và vi sinh vật.

- Lớp 11: Sinh học cơ thể.

- Lớp 12: Di truyền học, tiến hóa và sinh thái học.

Câu 2: 

*  Một số thành tựu ứng dụng sinh học trong đời sống:

- Giải trình tự gene giúp sản xuất thuốc chữa bệnh hiểm nghèo như ung thư.

- Giải trình tự DNA để xác định thân nhân và quan hệ huyết thống.

- Tạo ra giống vật nuôi, cây trồng năng suất và chất lượng cao.

- Công nghệ chế biến thực phẩm, sản xuất thức ăn và nước uống dinh dưỡng cao như sữa chua và các sản phẩm lên men.

Câu 3: 

- Ngành này ứng dụng công nghệ sinh học vào sức khỏe, là chìa khóa trong phòng ngừa, chẩn đoán và điều trị bệnh, và là nền tảng của công nghệ chăm sóc sức khỏe, bao gồm y, dược, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng.

- Tại Việt Nam, nâng cao chất lượng cuộc sống và sức khỏe con người là ưu tiên hàng đầu, đặc biệt sau đại dịch SARS-CoV-2.

- Nhu cầu về thực phẩm chức năng và mỹ phẩm an toàn để bảo vệ sức khỏe và sắc đẹp ngày càng tăng.

Do đó, tiềm năng phát triển của ngành y - dược học là rất lớn.

III. SINH HỌC VỚI SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ XÃ HỘI

Câu 1: 

Theo Ủy ban Môi trường và Phát triển Thế giới (WCED) của Liên Hợp Quốc (1987), phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai.

Câu 2: 

- Chặt phá rừng, thải khí vào bầu khí quyển.

- Săn bắn động vật hoang dã.

- Sử dụng năng lượng tái tạo thay cho năng lượng hóa thạch.

- Tái chế rác thải.

- Phân loại rác, vứt đúng nơi quy định.

- Trồng cây, phủ xanh đất trống, đồi trọc.

Câu 3: 

Sinh học đóng vai trò quan trọng trong phát triển bền vững môi trường sống và các vấn đề toàn cầu như sau:

- Nghiên cứu sinh học cung cấp cơ sở khoa học cho chính phủ để phát triển chiến lược kinh tế bền vững.

- Nghiên cứu về hệ sinh thái và biến đổi khí hậu hỗ trợ quy hoạch xây dựng hạ tầng như đập thủy điện, đường sá và nhà máy.

- Nghiên cứu sinh học đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ môi trường, từ xử lý nước thải, khí thải đến tái tạo hệ sinh thái và vùng đất ô nhiễm.

- Nghiên cứu sinh học hỗ trợ sản xuất các sản phẩm và chế phẩm thân thiện với môi trường, cải tiến giống cây trồng và vật nuôi để nâng cao năng suất kinh tế.

- Nghiên cứu sinh học đóng góp vào sản xuất thực phẩm và y tế, từ các loại thuốc đến vắc xin phòng bệnh.

- Nghiên cứu sinh học hỗ trợ bảo tồn các nguồn tài nguyên di truyền động vật một cách hiệu quả và bền vững.

Việc giáo dục kiến thức cơ bản về sinh học đóng vai trò quan trọng trong xây dựng một xã hội phát triển bền vững cho các thế hệ tương lai.

Câu 4: 

1. Mối quan hệ của sinh học với kinh tế: Sinh học mang lại giá trị kinh tế lớn qua các ứng dụng như giống cây trồng và vật nuôi được cải tiến, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức như rủi ro mất mùa.

2. Mối quan hệ của sinh học với công nghệ: Nghiên cứu sinh học cơ bản phát triển công nghệ sinh học, như sử dụng tập tính côn trùng để phát triển robot hoạt động độc lập.

3. Mối quan hệ của sinh học với vấn đề đạo đức xã hội: Nghiên cứu sinh học cần cân nhắc vấn đề đạo đức xã hội, như quyền riêng tư và đạo đức trong việc sử dụng thông tin gene của con người và công nghệ chỉnh sửa gene.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: 

* Nếu là một nhà sinh học, em sẽ:

- Đối tượng nghiên cứu: kháng thể đơn dòng

- Mục tiêu nghiên cứu:

  - Phân tích miễn dịch

  - Định vị các khối u

  - Phát hiện protein có liên quan đến sự hình thành khối u

  - Xác định sự có mặt của các loại vi khuẩn khác nhau

* Những nghiên cứu này giúp cho các bác sĩ xác định bệnh một cách nhanh chóng và chính xác.

Câu 2: 

Vật dụng em dùng hằng ngày bao gồm sản phẩm như bàn ghế gỗ, giường gỗ, đũa tre, và màng giữ hoa quả tươi lâu làm từ chất dẻo phân huỷ sinh học.

Câu 3: 

- Em và gia đình nên sử dụng vật liệu có thể phân hủy tự nhiên hoặc tái chế để bảo vệ môi trường.

- Cần phân loại rác thải và giảm sử dụng sản phẩm gây ra rác thải nhựa, vì những vật liệu này khó phân hủy và tái chế. Chúng có thể tồn tại trong môi trường trong thời gian dài, gây ảnh hưởng tiêu cực lâu dài đến các sinh vật sống và con người.

- Ví dụ, khi chôn lấp, rác thải nhựa làm đất không giữ được nước và dinh dưỡng, cản trở sự lưu thông của khí oxy, ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây trồng. Ngoài ra, nhựa có thể ô nhiễm nguồn nước và gây chết các vi sinh vật có lợi cho cây trong lòng đất.

Câu 4: 

Ví dụ về nghiên cứu sinh học gây lo ngại đạo đức trong xã hội: Áp dụng kỹ thuật chỉnh sửa dòng gen trong y khoa có thể dẫn đến biến đổi sâu sắc về lợi ích con người, ảnh hưởng đến tuổi thọ, bản sắc và năng suất của từng cá thể.