BÀI 25 - MỘT SỐ BỆNH DO VIRUS VÀ CÁC THÀNH TỰU NGHIÊN CỨU ỨNG DỤNG VIRUS

PHẦN I. HỆ THỐNG CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

Câu 1: Năm 2019, một dịch bệnh mới gây bệnh viêm phổi cấp xuất hiện do một loại virus hoàn toàn mới lạ và được đặt tên là SARS-CoV-2 (hình bên). Virus gây bệnh theo cơ chế nào và có các biện pháp nào để phòng chống virus?

I. CƠ CHẾ GÂY BỆNH CHUNG CỦA VIRUS

Câu 1: Virus gây bệnh theo các cơ chế nào?

Câu 2: Loại virus có vật chất di truyền là DNA hay RNA sẽ dễ phát sinh các chủng đột biến mới? Giải thích.

II. MỘT SỐ BỆNH DO VIRUS

1. Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải (AIDS) ở người

Câu 1: Tại sao HIV chỉ xâm nhập vào được một số loại tế bào miễn dịch ở người?

Câu 2: Hiện nay, người ta đã sản xuất ra các loại thuốc là những chất ức chế các enzyme và protein của HIV. Quan sát hình 25.3, hãy cho biết các loại thuốc này có thể ức chế những giai đoạn nào trong quá trình nhân lên của HIV.

Câu 3: HIV có thể lây truyền từ người này sang người khác bằng những con đường nào?

2. Bệnh cúm ở người và động vật

Câu 1: Quan sát hình 25.2 và hình 25.4, cho biết điểm giống và khác nhau giữa virus cúm và HIV.

Câu 2: Một số virus cúm bị đột biến không còn khả năng tiếp cận tế bào đường hô hấp của người. Hãy cho biết bộ phận nào của virus đột biến này bị hỏng.

Câu 3: Dựa vào hình 25.3, hãy vẽ sơ đồ mô tả quá trình nhân lên của virus cúm trong tế bào người (lưu ý virus cúm không tích hợp vào hệ gene của tế bào người như HIV).

3. Bệnh ở thực vật do virus

Câu 1: Virus gây bệnh ở các loài thực vật có thể truyền từ cây này sang cây khác và từ tế bào này sang tế bào khác bằng những cách nào?

Câu 2: Các cây trên đường phố hoặc trong công viên cũng như những cây trồng lâu năm thường hay được quét vôi ở gốc (khoảng một trét từ mặt đất lên). Việc quét vôi như vậy nhằm mục đích trang trí hay mục đích gì khác? Giải thích.

III. MỘT SỐ THÀNH TỰU ỨNG DỤNG VIRUS 

Câu 1: Việc sử dụng virus làm thuốc trừ sâu có ưu việt gì hơn so với việc dùng thuốc trừ sâu hoá học?

Câu 2: Tại sao việc tạo ra vaccine chống lại một số virus gây bệnh thường gặp rất nhiều khó khăn?

Câu 3: Ở người cần tiêm chủng vaccine phòng chống bệnh cúm mùa mỗi năm trong khi chỉ cần tiêm vaccine phòng bệnh quai bị hoặc một số bệnh khác chỉ một lần trong đời. Tại sao?

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Dưới góc độ phòng bệnh, tại sao nên tránh tiếp xúc với các động vật hoang dã?

Câu 2: Tại sao khi điều trị AIDS, các bác sĩ thường cho bệnh nhân sử dụng cùng lúc nhiều loại thuốc khác nhau?

Câu 3: Có thể sử dụng các loại thuốc kháng sinh để chữa trị bệnh cúm hay không? Giải thích.

Câu 4: Các nhà khoa học cho biết họ đã phân lập được virus khảm thuốc lá từ tất cả các loại thuốc lá thương phẩm. Hãy cho biết những người hút thuốc lá có nguy cơ bị nhiễm virus này không. Giải thích.

Câu 5: Em đã được tiêm vaccine phòng những bệnh virus nào?

PHẦN II. 5 PHÚT TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

Câu 1: 

Các cơ chế gây bệnh của virus:

- Virus gây bệnh bằng cách nhân lên kiểu sinh tan, phá hủy các tế bào cơ thể và các mô. Mức độ nặng nhẹ của bệnh phụ thuộc vào số lượng tế bào bị phá hủy và khả năng tái sinh của các tế bào.

- Một số loại virus khi xâm nhập vào tế bào có thể sản sinh ra các độc tố, làm biểu hiện triệu chứng bệnh.

- Virus nhân lên theo kiểu tiềm tàn có thể gây đột biến gen trong tế bào, dẫn đến nguy cơ ung thư.

Biện pháp phòng chống virus SARS-CoV-2 bao gồm tiêm vaccine để kích thích hệ miễn dịch sản xuất kháng thể chống lại virus và thực hiện các biện pháp 5K để đảm bảo an toàn sức khỏe.

I. CƠ CHẾ GÂY BỆNH CHUNG CỦA VIRUS

Câu 1: 

- Phá huỷ tế bào và mô cơ thể thông qua cơ chế nhân lên kiểu sinh tan, làm biểu hiện triệu chứng bệnh tùy thuộc vào mức độ phá huỷ và khả năng tái sinh của tế bào.

- Sản sinh các độc tố khi xâm nhập vào tế bào, hoặc các thành phần cấu trúc như protein vỏ ngoài virus cũng có thể góp phần vào cơ chế gây bệnh.

- Nhân lên theo kiểu tiềm tàn, virus có thể gây đột biến gen ở tế bào, dẫn đến nguy cơ ung thư hoặc biến đổi chủng vi khuẩn từ vô hại thành gây bệnh.

Câu 2: 

Loại virus có vật chất di truyền là DNA hay RNA dễ phát sinh các chủng đột biến mới do các enzyme nhân bản RNA hay DNA thường sao chép không chính xác và ít hoặc không có khả năng sửa chữa các sai sót, dẫn đến nhiều đột biến và phát sinh các chủng virus mới. Mặc dù hiếm khi hai virus khác nhau xâm nhập cùng một tế bào vật chủ, nhưng khi xảy ra, vật chất di truyền của chúng có thể tái tổ hợp tạo ra virus mới có khả năng chuyển từ vật chủ này sang vật chủ khác hoặc thay đổi độc lực của virus.

II. MỘT SỐ BỆNH DO VIRUS

1. Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải (AIDS) ở người

Câu 1: 

HIV xâm nhập vào một số loại tế bào miễn dịch ở người do vật chất di truyền của nó là RNA. Bên trong vỏ capsid của HIV chứa hai phân tử RNA, hai enzyme phiên mã ngược, enzyme intergrase và enzyme phân giải protein. Vỏ ngoài của HIV là một lớp phospholipid kép có các gai glycoprotein giúp virus liên kết với các thụ thể đặc hiệu trên tế bào bạch cầu của hệ miễn dịch, từ đó xâm nhập vào các tế bào này.

Câu 2: 

Các loại thuốc đó có thể ức chế giai đoạn cởi vỏ, phiên mã ngược, tổng hợp và tích hợp trong quá trình nhân lên của HIV.

Câu 3: 

3 con đường: đường máu, đường từ mẹ sang con, đường tình dục.

2. Bệnh cúm ở người và động vật

Câu 1: 

Điểm giống và khác nhau giữa cấu tạo của virus cúm và HIV:

Câu 2: 

Một số virus cúm bị đột biến mất khả năng tiếp cận tế bào đường hô hấp của người do gai glycoprotein của chúng bị hỏng.

Câu 3: 

Sơ đồ mô tả quá trình nhân lên của virus cúm trong tế bào người:

3. Bệnh ở thực vật do virus

Câu 1: 

Virus gây bệnh ở các loài thực vật có thể truyền từ cây này sang cây khác và từ tế bào này sang tế bào khác bằng cách truyền bệnh theo hàng ngang và hàng dọc:

- Truyền bệnh theo hàng ngang: Virus lây nhiễm từ cây này sang cây khác khi tế bào thực vật bị tổn thương. Virus nhân lên và lây nhiễm sang các tế bào khác qua cầu sinh chất.

- Truyền bệnh theo hàng dọc: Virus được truyền từ cây mẹ sang cây con qua sinh sản vô tính hoặc sinh sản hữu tính.

Câu 2: 

Vôi chủ yếu là canxi, có tác dụng cải tạo đất và ngăn chặn suy thoái đất, giảm sự phát triển của bào tử nấm trên cây. Đây là biện pháp phổ biến để bảo vệ cây trồng thân gỗ, cây ăn trái và cây công nghiệp khỏi sự tấn công của nấm bệnh và sâu bọ, như sâu đục thân thường tấn công vào các kẽ nứt của cây để đẻ trứng.

III. MỘT SỐ THÀNH TỰU ỨNG DỤNG VIRUS 

Câu 1: 

Thuốc trừ sâu virus tác dụng đặc hiệu lên loài côn trùng gây hại mà không tiêu diệt các loài côn trùng có lợi nên ưu việt hơn thuốc trừ sâu hoá học.

Câu 2: 

Việc tạo vaccine chống lại virus gặp nhiều khó khăn vì:

- Virus rất đa dạng và phát triển nhanh. Chúng phụ thuộc vào vật chủ để tồn tại và chỉ là vật chất di truyền bao bọc trong protein, không thực sự có tính sống hay chết. Virus hoạt động bằng cách xâm nhập vào tế bào vật chủ để nhân lên và lây nhiễm.

- Virus ít có thành phần tế bào, làm cho việc phát triển vaccine kháng virus khó khăn hơn.

- Virus có khả năng thích nghi cao và có thể đột biến nhanh chóng, tạo ra các biến thể kháng thuốc hoặc vaccine mới sau mỗi thế hệ.

Câu 3: 

Việc tiêm lại một số loại vaccine như cúm mùa là để đảm bảo đủ liều kích thích cơ thể sản sinh miễn dịch mạnh mẽ hơn, đặt nền móng cho hiệu quả miễn dịch bền vững. Virus cúm thường biến đổi nên vaccine cúm hàng năm cần cập nhật chủng virus phù hợp với virus đang lưu hành để đảm bảo hiệu quả. Độ bền của kháng thể còn phụ thuộc vào loại vắc-xin, công nghệ sản xuất và đáp ứng của cơ thể.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: 

Trong tự nhiên, động vật hoang dã tồn tại nhiều loại virus, chúng tiến hóa liên tục. Khi xâm nhập vào cơ thể người, virus tiếp tục biến đổi để vượt qua hệ miễn dịch, tiềm ẩn nguy cơ gây ra các bệnh lạ.

Câu 2: 

Khi điều trị AIDS, bác sĩ thường kết hợp nhiều loại thuốc khác nhau vì các thuốc điều trị HIV ảnh hưởng đến vi rút tại các giai đoạn khác nhau trong chu kỳ sống của nó. Kết hợp này giúp ngăn chặn vi rút HIV, làm giảm khả năng sinh sản và lây nhiễm, từ đó kiểm soát lượng vi rút HIV ở mức thấp nhất khi bệnh nhân tuân thủ điều trị.

Câu 3: 

Kháng sinh chỉ tác động đến vi khuẩn và nấm, do đó không thể điều trị cúm, một bệnh do nhiễm virus influenza gây ra.

Câu 4: 

Virus khóm thuốc lá có thể lây lan qua hạt giống, cây con, cỏ dại, và các bộ phận của cây nhiễm bệnh. Gió, mưa, châu chấu, các loài động vật nhỏ và chim cũng đóng vai trò trong việc truyền virus từ cây này sang cây khác. Các hoạt động canh tác không phù hợp cũng có thể giúp virus phát tán. Người có nguy cơ bị nhiễm virus khóm thuốc lá nếu tiếp xúc với cây bị nhiễm bệnh hoặc hút phải thuốc từ chúng.

Câu 5: 

Em đã được tiêm vaccine phòng sởi, quai bị, covid-19, lao, viêm gan siêu vi B,…