BÀI 17. BA LẦN KHÁNG CHIẾN CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC MÔNG NGUYÊN CỦA NHÀ TRẦN (THẾ KỈ XIII)

PHẦN I. CÁC CÂU HỎI TRONG SGK

1. Cuộc kháng chiến lần thứ nhất, chống quân xâm lược Mông Cổ (1258)

CH1: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát lược đồ 17.1, sơ đồ 17, hãy:

- Tóm tắt diễn biến chính của cuộc kháng chiến lần thứ nhất, chống quân xâm lược Mông Cổ (1258).

– Nêu vai trò của vua Trần Thái Tông và Thái sư Thần Thủ Đô trong cuộc kháng chiến.

2. Cuộc kháng chiến lần thứ hai, chống quân xâm lược Nguyên (1285)

CH1: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát lược để 17,2, bảng 17, hãy:

- Tóm tất diễn biến chính của cuộc kháng chiến lần thứ hai, chống quân xâm lược Nguyên (1285)

- Nêu vai trò của vua Trần Nhân Tông và Trần Quốc Tuấn trong cuộc kháng chiến.

3. Cuộc kháng chiến lần thứ ba, chống quân xâm lược Nguyên (1287 - 1288)

CH1: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát lược đồ 17.3, hãy:

- Tóm tắt diễn biến chính của cuộc kháng chiến lần thứ ba chống quân xâm lược Nguyên (1287 – 1288).

- Nêu vai trò của vua Trần Nhân Tông và Trần Quốc Tuấn trong cuộc kháng chiến.

4. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử

CH1: Đọc thông tin, tư liệu và kết hợp quan sát, hình 17, hãy:

- Phân tích những nguyên nhân dẫn đến thắng lợi của quân dân nhà Trần trong ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông – Nguyên (thế kỉ XIII).

- Nêu ý nghĩa lịch sử của ba lần nhà Trần kháng chiến chống quân xâm lược Mông Nguyên.

LUYỆN TẬP – VẬN DỤNG

CH1: Trình bày khái quát diễn biến, kết quả và ý nghĩa của ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông – Nguyên của nhà Trần (thế kỉ XIII).

CH2: Hãy tìm hiểu và giới thiệu danh nhân tiêu biểu của thời Trần có công trong các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông – Nguyên (thế kỉ XIII)

CH3: Tinh thần yêu nước, đoàn kết của quân dân Đại Việt thời Trần được phát huy như thế nào trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ngày nay?

PHẦN II. 5 PHÚT GIẢI BÀI

1. Cuộc kháng chiến lần thứ nhất, chống quân xâm lược Mông Cổ (1258)

CH1: - Diễn biến chính:

+ Năm 1257, Mông Cổ lên kế hoạch đánh chiếm Nam Tống theo hai hướng: từ phía bắc đánh xuống và từ phía nam đánh lên 

+ Mông Cổ cử sứ giả đưa thư dụ hàng và đe doạ triều đình nhà Trần.

+ Trước tình hình đó, vua Trần Thái Tông xuống chiếu cho Trần Quốc Tuấn chỉ huy các tướng lĩnh đem quân thuỷ, bộ lên phòng ngự ở biên giới; truyền lệnh cả nước sắm sửa vũ khí, sẵn sàng chiến đấu.

+ Ngày 17/1/1258: Ngột Lương Hợp Thai dẫn 3 vạn quân tiến vào Binh Là Nguyên 

+ Vua Trần Thái Tông ra trận, trực tiếp chỉ huy chiến đấu, sau đó chủ động rút lui.

+ Quân Mông Cổ tiến vào kinh thành Thăng Long gặp cảnh trống vắng, bị làm vào tình cảnh không có lương thực và gặp nhiều khó khăn.

+ Ngày 29/1/1258, Nhà Trần tổ chức phân công ở Đông Bộ Đầu ;chiến kết thúc thắng lợi.

- Vai trò của vua Trần Thái Tông và Thái sư Thần Thủ Đô trong cuộc kháng chiến:  chỉ huy các tướng lĩnh đem quân thuỷ, bộ lên phòng ngự ở biên giới; truyền lệnh cả nước sắm sửa vũ khí, sẵn sàng chiến đấu

2. Cuộc kháng chiến lần thứ hai, chống quân xâm lược Nguyên (1285)

CH1: - Diễn biến chính 

+ Từ cuối tháng 1/1285, quân Nguyên do Thoát Hoan tổng chỉ huy 50 vạn quân tràn vào xâm lược Đại Việt; Toa Đô nhận lệnh dẫn 10 vạn quân từ Chăm-pa

- 2/1285, trước thế giặc mạnh, quân nhà Trần rút lui về Vạn Kiếp, sau đó về Thăng Long rồi lui về Thiên Trường để củng cố lực lượng, chờ thời cơ phản công.

- 3,4/1285, nhân dân thực hiện kế "thanh đá", phối hợp với triều đình chống giặc ở khắp nơi. Quân Nguyên lâm vào tình thế khó khăn.

- 5,6/1285, quân nhà Trần tổ chức phản công, thắng lợi lớn ở Tây Kết (2 lần), Hàm Tử (Hưng Yên), Chương Dương, Thăng Long (Hà Nội), Toa Đô tử trận, Thoát Hoan bỏ chạy. Đất nước sạch bóng quân xâm lược.

- Vai trò của vua Trần Nhân Tông trong cuộc kháng chiến:

+ Là vị chỉ huy quân đội, lãnh đạo tối cao cùng với các vua Trần.

+ Đưa ra những chủ trương kế sách đúng đắn

+ Là người huấn luyện quân đội, khích lệ tinh thần các chiến sĩ thông qua việc soạn thảo “Hịch tướng sĩ”.

- Vai trò của vua Trần Nhân Tông trong cuộc kháng chiến: đã trở thành ngọn cờ "kết chặt lòng dân", lãnh đạo quân dân Đại Việt vượt qua bao khó khăn, đưa cuộc chiến đấu tới thắng lợi huy hoàng. 

3. Cuộc kháng chiến lần thứ ba, chống quân xâm lược Nguyên (1287 - 1288)

CH1: - Diễn biến chính:

+ Chuẩn bị kháng chiến: vua Trần Nhân Tông ra lệnh cho các vương hầu, tôn thất mộ thêm binh lính, chấn chính lực lượng; Trần Quốc Tuấn tiếp tục được trao cho quyền tống chỉ huy; nhà Trần tổ chức cuộc diễn tập lớn....

+ 12-1287, Thoát Hoan làm tổng chỉ huy, dẫn 30 vạn quân vượt biển giới đành vào Đại Việt. Ô Mã Nhị chỉ huy hơn 600 chiến thuyền theo đường thuỷ tiến vào vùng biển Đông Bắc. Tiếp theo sau là đoàn thuyền lương do Trương Văn Hồ chỉ huy,

+ 1-1288, Thoát Hoan cùng đại quân kéo vào Thăng Long, ráp cảnh "vườn không nhà trống”. 

+ Từ tháng 3-1288, nhà Trần tổ chức phán công ở nhiều nơi, giành thắng lợi quyết định ở trận Bạch Đảng. Cuộc kháng chiến kết thúc thắng lợi.

4. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử

CH1: - Những nguyên nhân dẫn:

+ Do truyền thống yêu nước và tinh thần chiến đấu dũng cảm; tinh thần đoàn kết của quý tộc, tướng lĩnh nhà Trần và các tầng lớp nhân dân.

+ Vai trò lãnh đạo, tài chỉ huy của các vua Trần, cùng các tướng lĩnh 

- Ý nghĩa lịch sử:

+ Thắng lợi của cuộc kháng chiến đã đập tan tham vọng, ý chí xâm lược Đại Việt của quân Mông – Nguyên, bảo vệ vững chắc nền độc lập, chủ quyền của dân tộc, nâng cao vị thế của Đại Việt; khẳng định quyết tâm, sức mạnh và tinh thần quật cường của dân tộc Việt Nam trong lịch sử chống ngoại xâm.

+ Thắng lợi này cũng góp phần làm suy yếu đế quốc Mông – Nguyên; để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu 

LUYỆN TẬP – VẬN DỤNG

CH1: 1. Diễn biến của ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông – Nguyên của nhà Trần (thế kỉ XIII):

- lần 1 (năm 1258):

+ Năm 1257, Mông Cổ lên kế hoạch đánh chiếm Nam Tống theo hai hướng: từ phía bắc đánh xuống và từ phía nam đánh lên 

+ Mông Cổ cử sứ giả đưa thư dụ hàng và đe doạ triều đình nhà Trần.

+ Trước tình hình đó, vua Trần Thái Tông xuống chiếu cho Trần Quốc Tuấn chỉ huy các tướng lĩnh đem quân thuỷ, bộ lên phòng ngự ở biên giới; truyền lệnh cả nước sắm sửa vũ khí, sẵn sàng chiến đấu.

+ Ngày 17/1/1258: Ngột Lương Hợp Thai dẫn 3 vạn quân tiến vào Binh Là Nguyên 

+ Vua Trần Thái Tông ra trận, trực tiếp chỉ huy chiến đấu, sau đó chủ động rút lui.

+ Quân Mông Cổ tiến vào kinh thành Thăng Long gặp cảnh trống vắng, bị làm vào tình cảnh không có lương thực và gặp nhiều khó khăn.

+ Ngày 29/1/1258, Nhà Trần tổ chức phân công ở Đông Bộ Đầu ;chiến kết thúc thắng lợi.

- lần 2:

+ Từ cuối tháng 1/1285, quân Nguyên do Thoát Hoan tổng chỉ huy 50 vạn quân tràn vào xâm lược Đại Việt; Toa Đô nhận lệnh dẫn 10 vạn quân từ Chăm-pa

- 2/1285, trước thế giặc mạnh, quân nhà Trần rút lui về Vạn Kiếp, sau đó về Thăng Long rồi lui về Thiên Trường để củng cố lực lượng, chờ thời cơ phản công.

- 3,4/1285, nhân dân thực hiện kế "thanh đá", phối hợp với triều đình chống giặc ở khắp nơi. Quân Nguyên lâm vào tình thế khó khăn.

- 5,6/1285, quân nhà Trần tổ chức phản công, thắng lợi lớn ở Tây Kết (2 lần), Hàm Tử (Hưng Yên), Chương Dương, Thăng Long (Hà Nội), Toa Đô tử trận, Thoát Hoan bỏ chạy. Đất nước sạch bóng quân xâm lược.

- lần 3:

+ Tháng 12/1287, quân Nguyên tấn công Đại Việt. Cánh quân thứ nhất do Thoát Hoan chỉ huy tiến vào Lạng Sơn, Bắc Giang và chiếm đóng Vạn Kiếp

+ Cánh quân thứ 2 là thủy quân do Ô Mã Nhi chỉ huy tiến vào nước ta, ngược lên sông Bạch Đằng để phối hợp cùng Thoát Hoan

2. Nguyên nhân thắng lợi không chỉ ở lãnh đạo mà tạo nên bởi một tập thể đoàn kết:

- Sự đồng lòng của vua tôi nhà Trần, được tất cả các tầng lớp nhân dân ủng hộ và tham gia kháng chiến.

- Sự chuẩn bị chu đáo, tinh thần quyết chí hy sinh của toàn dân, toàn quân ta.

- Đường lối chiến lược đúng đắn, sáng tạ.

- Sự lãnh đạo tài tài của các vị tướng nhà Trần, đặc biệt là Trần Quốc Tuấn.

3. Ý nghĩa lịch sử ba lần kháng chiến chống quân Mông Nguyên:

- Đập tan tham vọng và ý chí xâm lược Đại Việt của đế chế Mông - Nguyên, bảo vệ được độc lập, toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền quốc gia dân tộc.

- Khẳng định sức mạnh của dân tộc Việt Nam

- Góp phần xây đắp nên truyền thống quân sự Việt Nam, truyền thống chiến đấu của một nước nhỏ 

- Để lại nhiều bài học quý báu về củng cố khối đoàn kết toàn dân trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc

CH2: Trần Quốc Tuấn là anh hùng dân tộc, nhà văn hóa vĩ đại trong lịch sử Việt Nam. Làm tướng, ông biết dẹp bỏ "thù nhà" dốc lòng báo đền "nợ nước" góp công lớn ba lần đánh bại quân Nguyên. Ông còn là tác giả của hai bộ binh thư và đặc biệt bài "Hịch tướng sĩ" nổi tiếng còn lưu truyền đến ngày nay. Sau khi ông mất, vua phong ông tước Hưng Đạo đại vương. Nhân dân lập đền thờ ông ở khắp nơi trên mọi miền đất nước.

CH3: Phát huy cao độ trong tình hình hiện nay, nhất là phòng, chống dịch COVID-19.