Soạn giáo án dạy thêm Ngữ văn 9 CTST bài 1: Ôn tập thực hành tiếng Việt

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ 1: Củng cố kiến thức về biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, dựa vào kiến thức đã học về biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần và trả lời câu hỏi:

- Trình bày đặc điểm và tác dụng của biện pháp tu từ chơi chữ.

- Trình bày đặc điểm và tác dụng của biện pháp tu từ điệp thanh, điệp vần.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi. 

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 – 2 HS trình bày các nội dung:

+ Trình bày đặc điểm và tác dụng của biện pháp tu từ chơi chữ.

+ Trình bày đặc điểm và tác dụng của biện pháp tu từ điệp thanh, điệp vần.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới. 

Nhiệm vụ 2: Lưu ý khi sử dụng biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, tổng kết, rút ra lưu ý khi sử dụng biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhân, rút ra lưu ý khi sử dụng biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần. 

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại 1 – 2 HS trình bày lưu ý khi sử dụng biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần. 

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có). 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

1. Củng cố kiến thức về biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần
2. Đặc điểm và tác dụng của biện pháp tu từ chơi chữ

• Chơi chữ là biện pháp tu từ sử dụng âm thanh, từ ngữ để tạo ra ý nghĩa bất ngờ, thú vị, làm tăng sức hấp dẫn cho văn bản. 
• Chơi chữ có thể dựa trên hiện tượng đồng âm, lối nói gần âm, cách điệp âm, lối nói lái, lối tách từ… 
• Biện pháp tu từ này thường được sử dụng trong sáng tác văn chương (đặc biệt là trong thơ văn trào phúng) và trong cuộc sống hằng ngày.

Ví dụ:

Bà già đi chợ Cầu Đông

Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?

Thầy bói xem quẻ nói rằng:

Lợi thì có lợi, nhưng răng không còn.

(Ca dao)

Sử dụng biện pháp tu từ chơi chữ dựa trên hiện tượng đồng âm (lợi₁ – “lợi ích” và lợi₂ – “phần thịt bao quanh chân răng”) với mục đích tạo ra sắc thái hài hước, dí dỏm, làm tăng sức hấp dẫn cho bài ca dao.

1. Đặc điểm và tác dụng của biện pháp tu từ điệp thanh, điệp vần

• Biện pháp tu từ điệp thanh
• Là biện pháp tu từ lặp lại thanh điệu (thường là cùng thuộc thanh bằng hay thanh trắc).
• Nhằm mục đích tạo nên nhạc tính, tăng tính tạo hình và sức biểu cảm cho văn bản.

Ví dụ: 

Khí trời quanh tôi làm bằng tơ.

Khí trời quanh tôi làm bằng thơ.

(Xuân Diệu, Nhị hồ)

Việc sử dụng sáu thanh bằng liên tiếp trong mỗi dòng thơ gợi ra một không gian rất nhẹ và rất thơ. Trong trường hợp này, biện pháp điệp thanh giúp tăng tính tạo hình và sức biểu cảm cho sự diễn đạt, đồng thời góp phần làm nên nhạc tính cho đoạn thơ.

• Biện pháp tu từ điệp vần
• Là biện pháp tu từ lặp lại những âm tiết có phần vần giống nhau.
• Nhằm mục đích làm tăng sức biểu cảm và nhạc tính cho văn bản.

Ví dụ:

Lá bàng đang đỏ ngọn cây

Sếu giang mang lạnh đang bay ngang trời

(Tố Hữu, Tiếng hát sang xuân)

+ Việc lặp lại các âm tiết có vần “ang” góp phần quan trọng làm nên nhạc tính cho hai dòng thơ.

+ Gợi cho người đọc hình dung về một không gian rộng lớn, khoáng đạt.

1. Lưu ý

a. Biện pháp tu từ chơi chữ

- Các lối chơi chữ thường gặp:

+ Dùng từ ngữ đồng âm

+ Dùng lối nói trại âm (gần âm)

+ Dùng cách điệp âm

+ Dùng lối nói lái.

+ Dùng từ ngữ trái nghĩa, đồng nghĩa, gần nghĩa.

- Chơi chữ được sử dụng trong cuộc sống hàng ngày, thường trong văn thơ, đặc biệt là trong văn thơ trào phúng, trong câu đối, câu đố…

b. Biện pháp điệp thanh, điệp vần

- Mỗi một sự diễn đạt thông thường không phải chỉ có một biện pháp tu từ được vận dụng, mà có thể được phối hợp nhiều biện pháp tu từ với nhau (có thể vừa điệp âm, điệp vần và điệp thanh). 

- Khi khai thác hiệu quả gợi cảm của các quy tắc diễn đạt cần phải luôn luôn gắn với một văn cảnh cụ thể.