A.Câu hỏi củng cố kiến thức, kĩ năng theo sách giáo khoa

Câu 1: Phương án nào sau đây nêu đúng nhất đặc điểm chung của truyện kí

a. Là thể loại mang một số yếu tố của truyện

b. Là thể loại mang một số yếu tố của kí

c. Là thể loại kết hợp phi hư cấu và hư cấu. 

d. Là thể loại được viết bằng văn xuôi

Trả lời:

Đáp án đúng: c

Câu 2: Điền vào bảng sau một số chi tiết thuộc thành phân xác định (có thể kiểm chứng) và thành phần không xác định (không thể kiểm chứng) trong một số văn bản truyện kí đã học:

Trả lời:

Câu 3: Tóm tắt nội dung câu chuyện được kể trong văn bản Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự (trích Tuấn - chàng trai nước Việt - Nguyễn Vỹ). 

Trả lời:

Câu chuyện được bắt đầu từ việc Tuấn với bạn của mình là Quỳnh đến thăm cụ Phan Bội Châu tại ngôi nhà tranh của cụ ở Bến Ngự vào một ngày Chủ nhật, năm 1927. Qua đó mà Tuấn hiểu thêm về cuộc sống, con người Phan Bội Châu; tình cảm của thanh niên, học sinh và các tầng lớp nhân dân với cụ và càng thêm ngưỡng mộ cụ.

Câu 4: Có thể xem nhân vật Phan Bội Châu và Ngôi nhà tranh của cụ ở Bến Ngự được miêu tả trong văn bản Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự (trích Tuấn - chàng trai nước Việt - Nguyễn Vỹ) là “chứng tích thời đại đầu thế kỉ XX”

Trả lời:

Có thể xem nhân vật Phan Bội Châu và Ngôi nhà tranh của cụ ở Bến Ngự được miêu tả trong văn bản Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự là “chứng tích thời đại đầu thế kỉ XX” vì:

• Phan Bội Châu là nhân vật có thật, gắn với bối cảnh sự vật có thật mang tính xác thực cao (có thể dễ dàng kiểm chứng); cuộc đời cụ là biên niên sử đáng tin cậy.

• Văn bản gợi nhắc đời sống nhân cách của một nhân vật lịch sử, một giai đoạn lịch sử qua các giai đoạn lịch sử của đất nước.

• Phan Bội Châu được miêu tả qua cái nhìn chân thực của hai thanh niên đương thời: Tuấn và Quỳnh.

• Việc miêu tả cụ Phan Bội Châu và ngôi nhà của cụ như “những chứng tích lịch sử” chính là ý đồ của tác giả đã được nói rõ trong lời mở đầu của tác phẩm.

Câu 5: Phân tích một số chi tiết trong văn bản Tôi đã học tập như thế nào? (M. Go - rơ - ki) cho thấy nhận thức của tác giả tại thời điểm viết tác phẩm và nhận thức của nhân vật chính trong quá khứ có những điểm khác biệt. Giải thích lí do của sự khác biệt ấy.

Trả lời: 

Có một khoảng cách khá xa giữa thời điểm xảy ra các sự việc, câu chuyện về nhân vật Pê-xcốp trong các tác phẩm Tôi đã học tập như thế nào? và thời điểm tác giả viết tác phẩm này.

• Các câu chuyện được kể lại là hồi ức - những sự việc, mẩu chuyện xảy ra đã lâu vào khoảng từ những năm Pê-xcốp lên 6-7 tuổi cho đến khi cậu trở thành một người lao động chín chắn, trưởng thành (ngoài 20 tuổi).

• Thời điểm tác giả M. Go-rơ-ki viết Tôi đã học tập như thế nào? là khoảng vào năm 1917-1918 (trước đó, ông đã viết Thời thơ ấu vào năm 1913-1914, Kiếm sống vào năm 1915-1916). Tức là truyện Tôi đã học tập như thế nào? được viết khi nhà văn đã ở tuổi 45-50 tuổi (ông sinh năm 1868).  Khoảng cách giữa thời điểm xảy ra các sự việc Pê-xcốp ở ngôi nhà thờ (năm 6-7 tuổi) và thời điểm nhà văn viết truyện ngắn là gần nửa thế kỷ.

Nhận thức của tác giả ở thời điểm viết tác phẩm tất nhiên sẽ khác nhiều với nhận thức của nhân vật chính (tác giả hồi bé, thời trẻ). Muốn hiểu đúng cảm hứng và chủ đề, tư tưởng và thông điệp của tác phẩm Tôi đã học tập như thế nào? không thể không lưu ý đến đến điều này. Quả vậy, trong văn bản có không ít chi tiết cho thấy khoảng cách thời gian, tuổi tác và nhận thức giữa người viết và nhân vật. Chẳng hạn, ở phần đầu, từ thời điểm viết tác phẩm nhìn nhận lại sự việc và cách hành xử của cậu bé, tác giả đã thể hiện rõ cái nhìn và giọng điệu của tự phê phán, tự giễu mình trong nhiều câu văn:

• Tôi trả thù ông ta bằng một trò nghịch ngợm man rợ…

• Những đứa hát sai, bị gã giọt thước kẻ vào đầu, giọt kêu khá đặc biệt và buồn cười. Nhưng không đau.

• Tôi rất xúc động, một tình cảm đặc biệt rộn rực trong ngực tôi, và ngay cả khi thầy giáo đã cho cả lớp về nhưng giữ tôi lại và nói rằng bây giờ tôi phải lặng hơn nước, thấp hơn cỏ thì tôi vui lòng, chăm chú nghe từ đầu đến cuối.

Ở phần sau, nhận thức của tác giả về sách, cuộc đời, con người càng lúc càng rõ hơn, chín hơn, gần chân lý hơn và cùng gần với nhận thức của tác giả tại thời điểm viết tác phẩm hơn. Ví dụ: 

• [...] tôi đã bắt đầu hiểu được vẻ đẹp của những đoạn văn miêu tả, bắt đầu suy nghĩ về tính cách các nhân vật, lờ mờ đoán được mục đích của tác giả cuốn sách và lo ngại cảm thấy sự khác nhau giữa các mà sách nói đến với cái mà cuộc sống khuyên bảo. 

• Và chính trong hoàn cảnh đáng nguyền rủa như thế, lần đầu tiên tôi bắt đầu đọc sách hay, nghiêm túc của văn học nước ngoài. 

• Thậm chí tôi còn có cảm giác rằng cuộc đời xung quanh tôi, tất cả những gì khắc nghiệt, bẩn thỉu và tàn bạo hàng ngày diễn ra trước mắt tôi đều không phải là cái có thực, đều là thừa. Cái có thực và cần thiết chỉ ở trong sách, nơi mà mọi cái đều hợp lí hơn, đẹp hơn, nhân đạo hơn.

• Thời gian đầu, say sưa vì cái mới và vì giá trị tinh thần lớn lao của cái thế giới mà sách đã mở ra trước mắt tôi, tôi bắt đầu coi sách tốt đẹp hơn, lí thú hơn, gần gũi hơn với mọi người, và dường như hơi bị loà, tôi nhìn cuộc đời thực qua sách. Nhưng cuộc sống khôn ngoan khắc nghiệt đã quan tâm chữa cho tôi cái bệnh mù dễ chịu ấy.

• Tôi càng đọc nhiều thì sách càng làm cho tôi gắn bó với thế giới, cuộc đời cũng càng trở nên rực rỡ, có ý nghĩa đối với tôi…

Sự phân biệt này giúp người đọc hiểu dùng và đầy đủ hơn về quá trình học tập, trưởng thành hay quá trình phát triển nhân cách của nhân vật chính; từ đó, hiểu đúng thông điệp từ tác phẩm.

Câu 6: Từ các văn bản truyện kí đã học, nêu một số lưu ý về cách đọc một văn bản thuộc thể loại truyện kí.

Trả lời: 

Từ các văn bản truyện kí đã học, theo nhận thức, kinh nghiệm của mình, ta có thể rút ra một số lưu ý khi đọc văn bản như sau:

• Khi đọc một tác phẩm truyện kí, ta cần nhận biết, phân tích, đánh giá được giá trị nội dung, cũng như các yếu tố thuộc hình thức nghệ thuật trong tính chỉnh thể của tác phẩm.

• Nhưng với thể loại này, một điều rất quan trọng là cần xác định được các yếu tố phi hư cấu (thành phần xác định, có thể kiểm chứng), yếu tố hư cấu (thành phần không xác định, không thể/ không cần kiểm chứng) và đánh giá được tác dụng của sự kết hợp giữa hai loại yếu tố này.