BÀI 11. VÙNG TRUNG DU VÀ MIỀN NÚI BẮC BỘ

MỞ ĐẦU

Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ (Trung du và miền núi phía Bắc) là vùng lãnh thổ rộng lớn phía bắc nước ta, có nhiều thế mạnh về vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên để phát triển các ngành kinh tế. Điều kiện tự nhiên có ảnh hưởng như thế nào đến phát triển kinh tế – xã hội của vùng? Các ngành kinh tế trong vùng phát triển và phân bố ra sao?

Giải rút gọn:

- Điều kiện tự nhiên có ảnh hưởng đến phát triển kinh tế – xã hội của vùng

- Sự phát triển và phân bố các ngành kinh tế trong vùng: 4 trung tâm kinh tế quan trọng: Thái Nguyên, Việt Trì, Hạ Long, Lạng Sơn.

+ Công nghiệp: có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển trong đó có công nghiệp khai thác khoáng sản và năng lượng; luyện kim, cơ khí, hóa chất,…

+ Nông nghiệp: trồng trọt với khí hậu nhiệt đới ẩm có mùa đông lạnh thích hợp cho nhiều loại cây trồng; chăn nuôi; thủy sản.

+ Dịch vụ: có nhiều tiềm năng phát triển về du lịch tự nhiên và du lịch nhân văn 

1. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ PHẠM VI LÃNH THỔ

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 1 và hình 11.1, hãy xác định trên bản đồ vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Giải rút gọn:

- Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ có diện tích hơn 95 nghìn km, chiếm 28,7% diện tích cả nước 

- Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ tiếp giáp với Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung

- Vùng tiếp giáp với các nước láng giềng Trung Quốc và Lào

2. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục a và hình 11.1, hãy trình bày đặc điểm phân hoá thiên nhiên giữa Đông Bắc và Tây Bắc.

Giải rút gọn:

- Đông Bắc:

+ Địa hình: Núi trung bình và núi thấp chiếm diện tích lớn, hướng cánh cung là chủ yếu. Địa hình các-xtơ phổ biến 

+ Khí hậu: Nhiệt đới ẩm gió mùa 

+ Thuỷ văn: Sông ngòi dày đặc

+ Khoáng sản: Phong phú chủng loại: a-pa-tít, sắt, chì – kẽm, đá vôi, than,...

+ Sinh vật: Phong phú

- Tây Bắc:

+ Địa hình: Địa hình cao, hướng nghiêng chung của địa hình là hướng tây bắc – đông nam; địa hình chia cắt và hiểm trở; xen kẽ là các cao nguyên

+ Khí hậu: Nhiệt đới ẩm gió mùa 

+ Thuỷ văn: Sông ngòi có độ dốc lớn, lưu lượng nước dồi dào

+ Khoáng sản: Có một số loại trữ lượng lớn như: đất hiếm, đồng,...

+ Sinh vật: Nhiều loài sinh vật nhiệt đới, cận nhiệt đới và ôn đới núi cao

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 2 và hình 11.1, hãy nêu thế mạnh để phát triển công nghiệp, lâm nghiệp, nông nghiệp, thuỷ sản và du lịch của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Giải rút gọn:

- Địa hình:

+ Chủ yếu là đồi núi 

+ Một số cao nguyên xen các đồi núi thấp với đất feralit

+ Một số cánh đồng có đất phù sa 

+ Địa hình núi cao với nhiều hang động các-xtơ và thắng 

- Khí hậu: Mùa đông lạnh, phân hoá theo độ cao 

- Nguồn nước: 

+ Hệ thống sông ngòi dày đặc kết hợp địa hình chia cắt mạnh 

+ Các hồ tự nhiên và nhân tạo 

+ Nguồn nước khoáng phong phú

- Tài nguyên khoáng sản đa dạng

- Tài nguyên rừng dồi dào 

3. DÂN CƯ, XÃ HỘI

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục a, hãy nhận xét đặc điểm nổi bật về thành phần dân tộc ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Giải rút gọn:

- Thành phần dân tộc đa dạng 

- Dân tộc thiểu số chiếm hơn 50% tổng số dân toàn vùng

- Sự phân bố dân tộc thay đổi theo hướng đan xen nhưng vẫn có khu vực cư trú đặc trưng

- Có văn hoá, phong tục tập quán đa dạng. 

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục b, hãy nhận xét đặc điểm phân bố dân cư ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Giải rút gọn:

- Mật độ dân số toàn vùng thấp hơn so với trung bình cả nước 

- Dân cư có sự phân bố khác nhau giữa các khu vực 

- Dân cư chủ yếu sinh sống ở nông thôn, số dân nông thôn chiếm 79,5% số dân toàn vùng. Các đô thị có mật độ dân số tương đối cao

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục c và bảng 11.2, hãy nhận xét về chất lượng cuộc sống dân cư vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Giải rút gọn:

- Đời sống của người dân được cải thiện, trình độ dân trí được nâng lên

- Từ năm 2010 – 2021, tỉ lệ hộ nghèo đã giảm hơn một nửa; thu nhập bình quân đầu người/tháng, tuổi thọ trung bình và tỉ lệ người lớn biết chữ đã có sự tăng trưởng rõ rệt

3. SỰ PHÁT TRIỂN VÀ PHÂN BỐ KINH TẾ

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục a và hình 11.2, hãy trình bày sự phát triển và phân bố của ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và thuỷ sản vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Giải rút gọn:

a. Nông nghiệp:

- Đang phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa, áp dụng khoa học công nghệ, ưu tiên phát triển nông nghiệp an toàn và nông nghiệp hữu cơ

- Trồng trọt: 

+ Lúa và ngô là các cây lương thực chính của vùng

+Lúa được trồng nhiều ở các cánh đồng thung lũng như: Mường Thanh (Điện Biên), Mường Lò (Yên Bái),... 

+ Ngô được trồng nhiều ở Sơn La, Hà Giang, Cao Bằng,...

+ Cây công nghiệp, cây ăn quả và cây dược liệu sản xuất tập trung tại: chè (Thái Nguyên, Phú Thọ, Hà Giang, Tuyên Quang), hồi (Lạng Sơn), quế (Yên Bái), thảo quả (Hà Giang, Lào Cai,...), cây ăn quả (Bắc Giang, Sơn La, Hoà Bình, Lạng Sơn)

- Chăn nuôi: Số lượng trâu, lợn của vùng lớn nhất cả nước 

+ Đàn bò sữa được chú trọng phát triển ở Sơn La, Bắc Giang,...

b. Lâm nghiệp:

- Là ngành có thể mạnh ở vùng với tổng diện tích rừng khoảng 5,4 triệu ha (chiếm hơn 36% diện tích rừng cả nước).

- Khai thác, chế biến lâm sản:

+ Sản lượng gỗ khai thác ngày càng tăng, gỗ được khai thác từ diện tích rừng trồng

+ Các lâm sản khác như măng, mộc nhĩ, dược liệu,... cũng được khai thác nhiều 

- Trồng rừng, khoanh nuôi và bảo vệ rừng: 

+ Công tác khoanh nuôi, bảo vệ rừng được chú trọng, đặc biệt ở các vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên như: Hoàng Liên, Du Già, Xuân Sơn, Phia Oắc – Phia Đén,...

c. Thuỷ sản:

- Hoạt động khai thác thuỷ sản trên hệ thống sông, hồ đem lại nguồn thu nhập đáng kể 

- Nhiều trang trại nuôi thuỷ sản được đầu tư công nghệ cao với quy mô lớn ở một số địa phương như: Lào Cai, Hòa Bình, Cao Bằng,…

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục b và hình 11.2, hãy:

- Trình bày sự phát triển và phân bố ngành công nghiệp ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ

- Kể tên một số trung tâm công nghiệp và tên ngành công nghiệp của các trung tâm đó ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Giải rút gọn:

- Cơ cấu ngành công nghiệp khá đa dạng, trong đó một số ngành nổi bật là khai khoáng; sản xuất điện; sản xuất, chế biến thực phẩm; sản xuất sản phẩm điện tử, máy vi tính,...

- Công nghiệp khai khoáng có ở hầu hết các tỉnh, các sản phẩm chủ yếu là quặng sắt, a-pa-tít, đá vôi, nước khoáng, than,...

- Sản xuất điện đóng góp quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội của vùng

+ Các nhà máy thuỷ điện lớn như Hoà Bình, Sơn La, Lai Châu, Tuyên Quang ,... 

+ Một số nhà máy nhiệt điện trong vùng là An Khánh, Sơn Động, Na Dương,...

- Công nghiệp sản xuất, chế biến thực phẩm:

+ Phát triển, gồm chế biến sữa, chế biến hoa quả, chế biến chè,... trên cơ sở sử dụng nguồn nguyên liệu dồi dào trong vùng

+ Các địa phương có ngành công nghiệp sản xuất, chế biến thực phẩm phát triển là Phú Thọ, Sơn La, Thái Nguyên,...

- Một số trung tâm công nghiệp ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ là: Thái Nguyên (khai khoáng, chế biến thực phẩm,...), Bắc Giang (hóa chất, sản phẩm điện tử, máy vi tính,...),  Hoà Bình (thuỷ điện, sản xuất và chế biến thực phẩm,...)

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục c và hình 11.2, hãy:

- Trình bày sự phát triển và phân bố ngành dịch vụ ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ

- Kể tên một số điểm du lịch nổi tiếng của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ

Giải rút gọn:

- Thương mại: 

+ Hoạt động nội thương ngày càng phát triển và đa dạng với nhiều hình thức

+ Hoạt động ngoại thương chú trọng khai thác thế mạnh kinh tế cửa khẩu, đẩy mạnh giao thương với các tỉnh Vân Nam, Quảng Tây (Trung Quốc) và các tỉnh khu vực Thượng Lào

- Du lịch: 

+ Trở thành thế mạnh kinh tế của vùng, với nhiều loại hình và điểm du lịch nổi tiếng

+ Du lịch sinh thái phát triển 

- Một số điểm du lịch nổi tiếng của vùng là: hồ Ba Bể, Sa Pa, Pác Bó, Đền Hùng, di tích Điện Biên Phủ,…

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu hỏi: Vẽ sơ đồ tư duy thể hiện các thế mạnh về tự nhiên để phát triển kinh tế - xã hội của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Giải rút gọn:

Câu hỏi: Tìm hiểu và giới thiệu với bạn về một địa điểm du lịch nổi tiếng của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Giải rút gọn:

- Sa Pa Sa Pa là một huyện vùng cao của tỉnh Lào Cai, nằm ở phía Tây Bắc của Việt Nam, thị trấn Sa Pa ở độ cao 1.600 mét so với mực nước biển

- Phong cảnh thiên nhiên của Sa Pa được kết hợp với sức sáng tạo của con người cùng với địa hình của núi đồi, màu xanh của rừng, có sự sắp xếp theo một bố cục hài hoà tạo nên một vùng có nhiều cảnh sắc thơ mộng hấp dẫn