BÀI 18. VÙNG ĐÔNG NAM BỘ

MỞ ĐẦU

Vùng Đông Nam Bộ là một trong những vùng kinh tế phát triển nhất cả nước. Đó là kết quả khai thác hiệu quả tổng hợp thế mạnh của vùng. Vậy những thế mạnh nổi bật về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của vùng là gì? Đặc điểm dân cư và đô thị hoá của vùng như thế nào? Sự phát triển và phân bố một số ngành kinh tế thế mạnh của vùng ra sao?

Giải rút gọn:

- Thế mạnh về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên vùng Đông Nam Bộ:

+ Đất xám cổ bạc màu trên phù sa cổ, đất badan màu mỡ chiếm 40% diện tích 

+ Khí hậu cận xích đạo tạo điều kiện phát triển các cây công nghiệp lâu năm, cây ăn quả và cả cây công nghiệp ngắn ngày

+ Sông ngòi: cung cấp nước cho sản xuất, sinh hoạt và có tiềm năng thủy điện

+ Sinh vật: nguồn thủy, hải sản phong phú tập trung ở các ngư trường lớn, ven biển có nhiều vùng nước lợ 

+ Tài nguyên khoáng sản giàu có 

- Đặc điểm dân cư và đô thị hoá của vùng: 

+ Số dân đông, mật độ dân số khá cao

+ Tỉ lệ dân thành thị cao nhất cả nước

+ Đô thị hóa phát triển, hiện đại, đạt tỉ lệ đô thị hoá cao nhất trong các vùng kinh tế - xã hội của cả nước

- Sự phát triển và phân bố một số ngành kinh tế thế mạnh của vùng:

+ Công nghiệp có một số ngành quan trọng: dầu khí, điện, cơ khí, điện tử, công nghệ cao,..., tập trung ở các trung tâm công nghiệp lớn như: Thành phố Hồ Chí Minh, Biên Hoà, Vũng Tàu,...

+ Nông nghiệp: Là vùng trọng điểm cây công nghiệp nhiệt đới của nước ta

1. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ PHẠM VI LÃNH THỔ

Câu hỏi: Dựa vào hình 18.1 và thông tin mục 1, hãy trình bày đặc điểm vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ của vùng Đông Nam Bộ.

Giải rút gọn:

- Vùng Đông Nam Bộ có diện tích hơn 23 nghìn km2 (chiếm 7,1% diện tích cả nước)

- Đông Nam Bộ giáp với Cam-pu-chia, giáp vùng Đồng bằng sông Cửu Long, vùng Tây Nguyên, vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung; phía đông nam có vùng biển rộng với một số đảo, quần đảo

2. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

Câu hỏi: Dựa vào hình 18.1 và thông tin mục 2, hãy phân tích các thế mạnh, hạn chế về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên đối với phát triển kinh tế – xã hội vùng Đông Nam Bộ.

Giải rút gọn:

a. Thế mạnh về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên ở Đông Nam Bộ

- Địa hình, đất:

+ Địa hình tương đối bằng phẳng

+ Đất badan và đất xám phù sa cổ là chủ yếu

+ Ngoài ra còn có đất phù sa ở ven sông

- Khí hậu: tính chất cận xích đạo với nhiệt độ cao, lượng mưa lớn, phân hai mùa mưa - khô rõ rệt

- Nguồn nước: có một số sông và hồ lớn 

- Sinh vật: tương đối đa dạng, trong vùng có các vườn quốc 

- Khoáng sản: trên đất liền có cao lanh 

- Biển, đảo: 

+ Vùng biển rộng, giàu tài nguyên

+ Tài nguyên sinh vật phong phú 

+ Nhiều bãi tắm đẹp và trên các đảo 

+ Tài nguyên dầu khí phong phú cùng địa thế ven biển 

b. Hạn chế về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên ở Duyên hải Nam Trung Bộ:

- Mùa khô kéo dài (từ 4 – 5 tháng) 

- Trên đất liền ít khoáng sản, chịu ảnh hưởng của một số thiên tại như triều cường, xâm nhập mặn

3. DÂN CƯ VÀ ĐÔ THỊ HOÁ

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục a, hãy trình bày đặc điểm dân cư ở vùng Đông Nam Bộ

Giải rút gọn:

- Vùng có quy mô dân số lớn, quy mô dân số vùng tăng nhanh, có sức hút lớn người nhập cư

- Cơ cấu dân số: cơ cấu dân số trẻ

- Thành phần dân tộc: có nhiều dân tộc cùng chung sống 

- Phân bố dân cư: mật độ dân số của vùng là 778 người/km2, cao gấp 2,6 lần cả nước. Dân cư vùng Đông Nam Bộ sinh sống ở khu vực thành thị nhiều hơn khu vực nông thôn

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục b, hãy trình bày đặc điểm đô thị hoá ở vùng Đông Nam Bộ.

Giải rút gọn:

- Quá trình đô thị hoá ở Đông Nam Bộ diễn ra nhanh do tác động của công nghiệp hoá, hiện đại hoá

- Số lượng đô thị ở Đông Nam Bộ tăng, quy mô đô thị mở rộng

- Dân cư tập trung vào các đô thị ngày càng nhiều, có số dân và tỉ lệ dân thành thị cao nhất cả nước

- Xu hướng đô thị hoá là dẫn hình thành hệ thống đô thị thông minh và hiện đại, các đô thị vệ tinh, vùng đô thị

4. SỰ PHÁT TRIỂN VÀ PHÂN BỐ MỘT SỐ NGÀNH KINH TẾ

Câu hỏi: Dựa vào hình 18.2 và thông tin mục a, hãy trình bày sự phát triển và phân bố ngành công nghiệp vùng Đông Nam Bộ.

Giải rút gọn:

- Công nghiệp phát triển bậc nhất cả nước

- Cơ cấu ngành công nghiệp rất đa dạng 

- Hoạt động công nghiệp tập trung chủ yếu ở Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu

- Công nghiệp đang có xu hướng chuyển dịch, ưu tiên phát triển một số ngành công nghệ cao. Phát triển công nghiệp xanh, năng lượng sạch

Câu hỏi: Dựa vào hình 18.2 và thông tin mục b, hãy trình bày sự phát triển và phân bố ngành dịch vụ vùng Đông Nam Bộ.

Giải rút gọn:

- Ngành dịch vụ rất phát triển, chiếm tỉ trọng ngày càng cao trong cơ cấu GRDP của vùng

- Hoạt động dịch vụ đa dạng

- Thương mại:

+ Hoạt động nội thương: Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm thương mại lớn nhất cả nước

+ Hoạt động ngoại thương: Tỉ trọng trị giá xuất khẩu của vùng chiếm khoảng 34% cả nước. Các địa phương có trị giá xuất khẩu hàng đầu trong vùng là Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai.

- Du lịch: 

+ Tài nguyên du lịch phong phú

+ Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm du lịch lớn nhất cả nước

- Giao thông vận tải:

+ Có đủ các loại hình giao thông vận tải, phát triển nhanh và hiện đại

+ Các cảng biển, sân bay, đường cao tốc, tiếp tục được nâng cấp, xây dựng mới 

+ Thành phố Hồ Chí Minh là đầu mối giao thông vận tải lớn nhất, quan trọng nhất của vùng và cả nước.

- Hoạt động tài chính ngân hàng rất phát triển

- Các lĩnh vực dịch vụ khác như công nghệ thông tin – viễn thông, logistics,... đang ngày càng mở rộng

Câu hỏi: Dựa vào hình 18.2 và thông tin mục c, hãy trình bày sự phát triển và phân bố cây công nghiệp lâu năm ở vùng Đông Nam Bộ

Giải rút gọn:

- Đông Nam Bộ là vùng trồng cây công nghiệp lâu năm lớn của cả nước

- Các cây công nghiệp lâu năm của vùng có cao su, điều, hồ tiêu, cà phê,..; trong đó, cây cao su và cây điều có diện tích lớn nhất cả nước, phân bố chủ yếu ở Bình Phước, Đồng Nai, Bình Dương và Tây Ninh

5. KẾT NỐI LIÊN VÙNG ĐỐI VỚI 

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 5, hãy phân tích ý nghĩa của việc tăng cường kết nối liên vùng đối với sự phát triển của vùng Đông Nam Bộ

Giải rút gọn:

- Kết nối liên vùng sẽ tăng cường mối liên hệ giữa các vùng. 

- Mở rộng thị trường tiêu thụ hàng hoá và cung ứng các dịch vụ thế mạnh cho các vùng 

- Dễ tiếp cận hơn với những vùng có nhiều tài nguyên thiên nhiên 

- Thu hút thêm lực lượng lao động để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế của vùng. 

6. VỊ THẾ CỦA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 

Câu hỏi: Dựa vào thông tin trong mục 6, hãy phân tích vị thế của Thành phố Hồ Chí Minh.

Giải rút gọn:

- Thành phố Hồ Chí Minh là đô thị đặc biệt, trung tâm lớn về kinh tế, tài chính, thương mại, văn hoá, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, giáo dục - đào tạo

của cả nước

- Quy mô kinh tế chiếm tỉ trọng lớn nhất so với các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trong cả nước

- Thành phố Hồ Chí Minh nằm trong số các tỉnh, thành phố đứng đầu cả nước về thu nhập bình quân đầu người

- Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm công nghiệp, dịch vụ lớn hàng đầu cả nước.

- Thành phố Hồ Chí Minh có sức lan tỏa, thúc đẩy phát triển kinh tế vùng Đông Nam Bộ và Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu hỏi: Dựa vào bảng 18.2, hãy:

- Vẽ biểu đồ kết hợp cột và đường thể hiện số dân thành thị và tỉ lệ dân thành thị ở Đông Nam Bộ giai đoạn 1999 – 2021.

- Nhận xét sự thay đổi số dân thành thị và tỉ lệ dân thành thị.

Giải rút gọn:

- Sự thay đổi số dân thành thị tăng trưởng mạnh mẽ khi năm 1999 chỉ có 5,6 triệu người nhưng đến năm 2021 đã tăng lên 12,1 triệu người. Theo đó, tỉ lệ dân thành thị cũng có sự tăng trưởng nhẹ từ 55,4% đến 66,4%

Câu hỏi: Sưu tầm thông tin, tư liệu tìm hiểu thêm về Thành phố Hồ Chí Minh

Giải rút gọn:

- Thành phố Hồ Chí Minh là thành phố lớn nhất Việt Nam và là một siêu đô thị trong tương lai gần. 

- Đây còn là trung tâm kinh tế, giải trí, một trong hai trung tâm văn hóa và giáo dục quan trọng tại, ngoài ra còn là thành phố trực thuộc trung ương thuộc loại đô thị đặc biệt của Việt Nam

- Là vùng đất hội tụ nhiều dòng chảy văn hoá, trong đó nổi bật nhất là dấu ấn văn hoá của người Việt, Hoa, Chăm, Khmer, Ấn… rồi sau này có thêm những ảnh hưởng của văn hoá Pháp, Mỹ.

- Có một số điểm du lịch nổi bật và đặc sắc như: Dinh Độc Lập, Bảo tàng chứng tích chiến tranh, Bảo tàng Biệt động Sài Gòn,…