BÀI 35: NHIỄM SẮC THỂ VÀ BỘ NHIỄM SẮC THỂ

A - MỤC TIÊU BÀI HỌC

- Nêu được khái niệm nhiễm sắc thể.

- Mô tả được hình dạng nhiễm sắc thể thông qua hình vẽ nhiễm sắc thể ở kì giữa với tâm động, có cánh.

- Dựa vào hình ảnh mô tả được cấu trúc nhiễm sắc thể có lõi là DNA và cách sắp xếp của gene trên nhiễm sắc thể.

- Nêu được khái niệm nhiễm sắc thể giới tính và nhiễm sắc thể thường.

- Lấy được ví dụ chứng minh mỗi loài có bộ nhiễm sắc thể đặc trưng.

- Phân biệt được bộ nhiễm sắc thể lưỡng bội, đơn bội. Lấy được ví dụ minh họa.

- Quan sát được tiêu bản nhiễm sắc thể dưới kính hiển vi.

B - NHỮNG KIẾN THỨC CẦN GHI NHỚ

I. NHIỄM SẮC THỂ

1. Khái niệm và đặc điểm

- Khái niệm: Nhiễm sắc thể là thể bắt màu được cấu tạo bởi DNA và protein histone.

- Hình thái nhiễm sắc thể ở sinh vật nhân thực được thể hiện rõ nhất ở kì giữa của quá trình phân bào gồm có tâm động và cánh.

- Cấu trúc: 

+ Mỗi NST kép gồm: hai nhiễm sắc tử (chromatid) liên kết với nhau tại tâm động.

+ Mỗi chromatid gồm một phân tử DNA quấn quanh các phân tử protein histone tạo nên chuỗi nucleosome.

+ Chuỗi nucleosome được xếp cuộn qua nhiều cấp độ khác nhau làm NST co ngắn cực đại thể hiện hình thái đặc trưng.

- Các sắp xếp của gene trên NST:

+ Gene nằm trên NST tại một vị trí gọi là locus của gene. 

+ Trong tế bào lưỡng bội, gene tồn tại thành từng cặp allele.

- Cặp NST tương đồng là cặp NST có cùng hình thái và tập hợp gene.

2. Nhiễm sắc thể thường và nhiễm sắc thể giới tính

- Nhiễm sắc thể thường là nhiễm sắc thể có số lượng, hình thái giống nhau ở cả giới đực và giới cái.

+ Kí hiệu: A, đánh số từng cặp.

+ Ở tế bào lưỡng bội: tồn tại thành từng cặp tương đồng, giống nhau ở hai giới.

- Nhiễm sắc thể giới tính là nhiễm sắc thể khác nhau về số lượng hoặc hình thái giữa giới đực và giới cái, tham gia việc quyết định giới tính.

+ Kí hiệu: X, Y hoặc Z, W. 

+ Ở tế bào lưỡng bội: gồm hai NST giống nhau (giới đồng giao tử) hoặc khác nhau (giới dị giao tử).

Ví dụ: 

+ Ở người 2n = 46 tồn tại 23 cặp NST. Trong đó có 22 cặp NST thường và 1 cặp NST giới tính (Nam: XY, nữ: XX).

+ Ở ruồi giấm 2n = 8 tồn tại 4 cặp NST. Trong đó có 3 cặp NST thường và 1 cặp NST giới tính (con đực: XY, con cái: XX).

II. BỘ NHIỄM SẮC THỂ

- Bộ nhiễm sắc thể là tập hợp các nhiễm sắc thể trong nhân tế bào của một loài.

Ví dụ: 

+ Các giống ngô hiện nay được trồng ở nhiều quốc gia đều có bộ NST 2n = 20;

+ Nhiều giống chó nhà được nuôi ở nhiều nơi trên thế giới đều có bộ NST 2n = 78;...

- Mỗi loài sinh vật có bộ nhiễm sắc thể đặc trưng về số lượng và hình thái.

Ví dụ: Bộ NST cây cà chua và lúa nước 2n = 24.

- Bộ nhiễm sắc thể lưỡng bội (2n) là bộ nhiễm sắc thể chứa hai nhiễm sắc thể của mỗi cặp nhiễm tương đồng. 

+ Chủ yếu có ở các tế bào sinh dưỡng.

- Bộ nhiễm sắc thể đơn bội (n) là bộ nhiễm sắc thể chứa một nhiễm sắc thể của mỗi cặp nhiễm sắc thể tương đồng.

+ Chủ yếu có ở các giao tử.

Bảng 35.2. Số lượng nhiễm sắc thể của một số loài

III. THỰC HÀNH QUAN SÁT TIÊU BẢN NHIỄM SẮC THỂ

Gợi ý: