BÀI 4. KHÁI NIỆM VĂN MINH. MỘT SỐ NỀN VĂN MINH PHƯƠNG ĐÔNG THỜI KÌ CỔ- TRUNG ĐẠI.

KHỞI ĐỘNG

Câu hỏi: Tối ngày 3/4/2021, tại Cai-rô (Ai Cập) đã diễn ra một số sự kiện quan trọng với tên gọi "Cuộc diễu hành vàng của các pha-ra-ông". Trong hoạt động này, 22 xác ướp của 18 pha-ra-ông và 4 nữ hoàng của Ai Cập cổ đại đã được đưa từ Bảo tàng Ai Cập ở Ta-ri-ơ qua Trung tâm Thủ đô Cai-rô, đến "ngôi nhà mới" là Bảo tàng Quốc gia văn minh Ai Cập ở Phu-xtat. Cuộc diễu hành được tổ chức với những nghi thức trang trọng nhất để tôn vinh nền Ai Cập cổ đại cùng với những giá trị trường tồn của nó. Vì sao, những thành tựu văn minh đã hơn 5 000 năm vẫn được nhân loại trân trọng, tôn vinh trong cuộc sống hiện tại? Em hãy chia sẻ những hiểu biết của bản thân về các nền văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại và ý nghĩa của những thành tựu văn minh ấy.

Đáp án chuẩn: 

- Văn minh Ai Cập cổ đại; Văn minh Lưỡng Hà; Văn minh Hy Lạp - La Mã.

- Đóng góp quan trọng vào kho tàng tri thức nhân loại.

I. Khái niệm văn minh. Khái quát lịch sử văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại

1. Khái niệm văn minh

Câu 1: Em hãy giải thích khái niệm văn minh, văn hóa.

Đáp án chuẩn: 

Văn minh: là sự tiến bộ về vật chất và tinh thần của xã hội loài người

Văn hóa: tổng thể giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo nên. 

Câu 2: Khái niệm văn minh, văn hóa giống nhau và khau nhau như thề nào? Nêu một ví dụ để chứng minh.

Đáp án chuẩn: 

Giống nhau: Giá trị vật chất, tinh thần do xã hội loài người sáng tạo. 

Khác nhau: Văn hóa xuất hiện cùng loài người, còn văn minh chỉ xuất hiện ở giai đoạn phát triển cao của xã hội.

2. Khái quát tiến trình lịch sử ở các nền văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại

Câu 1: Em hãy trình bày sự phát triển của một số nền văn minh thế giới thời kì cổ trung đại.

Đáp án chuẩn: 

Văn minh Hy Lạp - La Mã: cơ sở hình thành văn minh phương Tây trong thời kì cận và hiện đại. 

Câu 2: Hãy nhận xét về thời gian hình thành và lịch sử phát triển của các nền văn minh phương Đông và phương Tây thời kì cổ - trung đại.

Đáp án chuẩn: 

Ra đời từ rất sớm, phát triển rộng khắp 

II. Một số nền văn minh phương Đông thời kì cổ - trung đại

1. Văn minh Ai Cập cổ đại

a. Cơ sở hình thành

Câu 1: Khai thác Tư liệu 2, em hãy giải thích vì sao nhà sử học Hy Lạp cổ đại Hê-rô-dốt cho rằng: "Ai Cập là tặng phẩm của sông Nin".

Đáp án chuẩn: 

Sông Nin mang đến phù sa, màu mỡ cho những cánh đồng.

Câu 2: Hãy trình bày cơ sở hình thành văn minh Ai Cập cổ đại.

Đáp án chuẩn: 

Sự kết hợp hài hòa giữa các yếu tố tự nhiên và xã hội đã tạo nền tảng cho sự hình thành và phát triển rực rỡ của văn minh Ai Cập cổ đại.

b. Những thành tựu cơ bản

Câu 1: Hãy giới thiệu một số thành tựu cơ bản của văn minh Ai Cập cổ đại.

Đáp án chuẩn: 

Sáng tạo chữ tượng hình hơn 3.000 năm TCN, sử dụng hệ số thập phân, phép tính cộng và trừ, tính diện tích hình tam giác, hình chữ nhật, và số pi.

Câu 2: Các thành tựu của văn minh Ai Cập cổ đại có ý nghĩa như thế nào?

Đáp án chuẩn: 

Đặt nền móng cho sự phát triển nhiều lĩnh vực của văn minh nhân loại.

2. Văn minh Ấn Độ thời kì cổ- trung đại.

b. Những thành tựu cơ bản

Câu 1: Hãy giới thiệu một số thành tựu cơ bản của văn minh Ấn Độ thời kì cổ - trung đại.

Đáp án chuẩn: 

Cải biên chữ viết để ghi âm tiếng Phạn, sáng tạo ra 10 chữ số, có nhiều ghi chép về bệnh lí học, giải phẫu học,...

Câu 2: Hãy nêu ý nghĩa các thành tựu của văn minh Ấn Độ thời kì cổ - trung đại.

Đáp án chuẩn: 

Đóng góp quan trọng vào kho tàng tri thức nhân loại.

3. Văn minh Trung Hoa thời kì cổ - trung đại

a. Cơ sở hình thành

Câu 1: Em hãy phân tích những cơ sở hình thành của văn minh Trung Hoa.

Đáp án chuẩn: 

Điều kiện tự nhiên: Được hình thành và phát triển ở phía Đông châu Á với hệ sinh thái phong phú. 

Dân cư và xã hội: Có các dân tộc như Hán, Hồi, Mông. 

Kinh tế: Chủ yếu nông nghiệp, với thủ công nghiệp và thương nghiệp đóng vai trò quan trọng. Tơ lụa và gốm sứ là mặt hàng nổi tiếng xuất khẩu. 

Chính trị: Theo thể chế quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền.

Câu 2: Hãy chỉ ra một số nét tương đồng của văn minh Trung Hoa với các nền văn minh khác ở phương Đông.

Đáp án chuẩn: 

Điều kiện tự nhiên thuận lợi ở lưu vực của các dòng sông lớn 

b. Những thành tựu cơ bản

Câu 1: Hãy nêu một số thành tựu cơ bản của văn minh Trung Hoa thời kì cổ - trung đại và ý nghĩa của các thành tựu đó đối với lịch sử nhân loại.

Đáp án chuẩn: 

- Nho giáo, Đạo giáo, Pháp gia là nền tảng tư tưởng quan trọng; phát triển hệ số đếm thập phân, tính diện tích và thể tích. 

- Chứng tỏ sự phát triển của nền văn minh Trung Hoa.

Câu 2: Tư liệu 4 (tr.46) giúp em biết điều gì về giá trị và sức sống trường tồn của văn minh Trung Hoa. Hãy lấy ví dụ minh họa.

Đáp án chuẩn: 

- Là nền văn minh tồn tại liên tục lâu đời nhất trên thế giới.

- Học thuyết Nho gia (sau này phát triển thành Nho giáo)

LUYỆN TẬP

Câu 1: Em hãy trình bày về quá trình hình thành, phát triển của các nền văn minh phương Đông thời kì cổ - trung đại.

Đáp án chuẩn: 

• Ai Cập cổ đại: khoảng 3 200 năm - năm 30 TCN.

• Lưỡng Hà cổ đại: khoảng cuối TNK IV TCN - giữa TNK I TCN.

• Ấn Độ cổ - trung đại: giữa TNK III TCN - năm 1857.

• Trung Hoa thời kì cổ - trung đại: thể kỉ XXI TCN - năm 1911.

Câu 2: Lập bảng thể hiện các thành tựu văn minh cơ bản của Ai Cập cổ đại, Trung Hoa và Ấn Độ thời kì cổ - trung đại theo gợi ý sau?

Đáp án chuẩn: 

VẬN DỤNG

Câu 1: Liên hệ và cho biết ảnh hưởng của những thành tựu văn minh phương Đông đối với Việt Nam.

Đáp án chuẩn: 

- Ai Cập: chữ viết, hệ đếm 60, kiến trúc, âm lịch, bánh xe, cái cày.

- Ấn Độ: Phật giáo, Ấn Độ giáo, sử thi, chữ số, công trình kiến trúc.

- Trung Hoa: Phật giáo, thơ Đường, công trình kiến trúc.

Câu 2: Em hãy giải thích vì sao "Cuộc diễu hành vàng của Pha-ra-ông" được tổ chức trang trọng? Hãy đề xuất một số giải pháp để góp phần bảo tồn và tôn vinh các giá trị, thành tựu văn minh thế giới.

Đáp án chuẩn: 

- Sự vĩ đại của nền văn minh độc đáo khơi dậy niềm tự hào.

- Học tập và tìm hiểu văn hóa, lịch sử tích cực.