BÀI 9: VĂN HÓA TIÊU DÙNG

PHẦN I. CÁC CÂU HỎI TRONG SGK

MỞ ĐẦU

CH: Em hãy chia sẻ hiểu biết của em về những nét đặc sắc của văn hóa tiêu dùng trong dịp Tết ở mỗi vùng miền ở nước ta...

KHÁM PHÁ

1. Vai trò của tiêu dùng đối với sự phát triển kinh tế.

CH: Em hãy quan sát hình ảnh, đọc trường hợp và trả lời câu hỏi:

Hình ảnh, Trường hợp (Trang 59, 60 SGK)

a. Em hãy cho biết mỗi hình ảnh và trường hợp trên để cập đến hoạt động tiêu dùng sản phẩm nào?

b. Theo em, việc tiêu dùng đó có vai trò gì đối với sự phát triển kinh tế của đất nước.

2. Văn hóa tiêu dùng và vai trò của văn hóa tiêu dùng.

CH: Em hãy đọc thông tin, trường hợp và trả lời câu hỏi: 

Thông tin, Trường hợp (Trang 60, 61 SGK)

a. Em hãy cho biết những giá trị, chuẩn mực tiêu dùng của một số quốc gia Châu Á được thể hiện như thế nào ở thông tin trên.

b. Em hãy làm rõ vai trò của văn hóa tiêu dùng được thể hiện ở mỗi thông tin và trường hợp trên.

3. Một số đặc điểm trong văn hóa tiêu dùng Việt Nam và các biện pháp cây dựng văn hóa tiêu dùng.

a. Đặc điểm văn hóa tiêu dùng Việt Nam.

CH: Em hãy quan sát hình ảnh, đọc thông tin trường hợp (trang 62,63 SGK) và trả lời câu hỏi:

a. Em hãy cho biết những hình ảnh, thông tin và trường hợp trên đề cập đến đặc điểm văn hóa tiêu dùng nào?

b. Ngoài những đặc điểm trên, theo em, văn hóa tiêu dùng Việt Nam còn có những đặc điểm nào?

b. Các biện pháp xây dựng văn hóa tiêu dùng

CH: Em hãy quan sát hình ảnh, đọc thông tin trường hợp (trang 64 SGK) và trả lời câu hỏi:

a. Em hãy cho biết mỗi thông tin và trường hợp trên đề cập đến biện pháp xây dựng văn hóa tiêu dùng Việt Nam của chủ thể nào?

b. Theo em mỗi biện pháp có ý nghĩa như thế nào đối với việc xây dựng văn hóa tiêu dùng của người Việt Nam? Ngoài những biện pháp trên, em hãy kể tên một số biện pháp khác về xây dựng văn hóa tiêu dùng.

c. Em có nhận xét gì về hành vi tiêu dùng của bạn H? Nếu là bạn H em sẽ đưa ra lời khuyên tiêu dùng như thế nào?

d. Là học sinh em cần làm gì để góp phần xây dựng văn hóa tiêu dùng Việt Nam? 

LUYỆN TẬP

CH1: Theo em, hành vi tiêu dùng của chủ thể nào dưới đây là hành vi tiêu dùng có văn hóa? Với các hành vi tiêu dùng không có văn hóa, chúng ta nên ứng xử như thế nào?

a. Vào dịp Tết nhiều gia đình luôn giữ gìn và phát huy giá trị tốt đẹp của văn hóa tiêu dùng Việt Nam.....

b. Bạn X thường sử dụng các hành hóa dịch vụ thân thiện với mỗi trường.

c. Chị P thường mua nhiều hàng hoám dịch vụ vì cho rằng việc làm này sẽ thức đẩy sản xuất phát triển.

d. Anh T tích cực tuyên truyền, ủng hộ mua sắm của hàng hóa có nguồn gốc, xuất xứ Việt Nam.

e. Các thành viên trong gia đình M luôn ăn mặc giản dị, tránh xa hoa, lãng phí.

CH2:  Em hãy liệt kê một vài sản phẩm xanh, sạch mà em biết và làm rõ vai trò của văn hóa tiêu dùng thông qua hành vi tiêu dùng sản phẩm đó.

CH3: Em đồng tình hay không đồng tình với việc nào dưới đây? Vì sao?

a. Thấy nông sản của các bà con nông dân trong vùng tiêu thụ rất khó khăn, một số cá nhân đã tích cực tham gia giải cứu để chia sẻ sự vất vả với các hộ nông dân. Biết điều này, X đã vận động bạn bè trong lớp ủng hộ bà con.

b. Nhà trường vận động học sinh tham gia phong trào tiêu dùng xanh, tiêu dùng an toàn sức khỏe.

CH4: Em hãy liệt kê các hành vi tiêu dùng chưa có văn hóa của học sinh và nêu biện pháp để  khắc phục.

VẬN DỤNG

CH1: Em hãy cùng bạn xây dựng một sản phẩm để tuyên truyền, quảng bá các hàng hóa Việt Nam chất lượng cao được sản xuất ở địa phương em.

CH2: Em hãy viết bài để phê phán các biểu hiện không có văn hóa trong tiêu dùng và tuyên truyền, vận động bạn bè, người thân làm người tiêu dùng có văn hóa.

PHẦN II. 5 PHÚT GIẢI BÀI

MỞ ĐẦU

CH: Tết cổ truyền ở miền Bắc

Nhắc đến tết cổ truyền ở miền Bắc, người ta thường nghĩ ngay đến mâm cỗ truyền thống. Với người dân miền Bắc, mâm cỗ ngày tết phải có đầy đủ các món bánh chưng, gà luộc, chả giò, dưa hành và một số món phụ khác. Trong đó, bánh chưng được xem là biểu tượng của mâm cổ ngày tết trong các gia đình người dân miền Bắc. Do bánh chưng được xem là biểu tượng, là linh hồn của mâm cỗ ngày tết, nên gói bánh chưng đã trở thành phong tục không thể thiếu của người dân miền Bắc vào dịp tết. Đây cũng được xem là hoạt động truyền thống mà nhiều người trông đợi mỗi dịp tết đến, xuân về. Tết đến, người miền Bắc thường nhắc nhau câu cửa miệng: “Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ/ Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh” và đó cũng là những thứ đặc trưng phải có trong ngày tết của mỗi gia đình. Mâm cỗ ngày tết của người dân miền Bắc không chỉ thể hiện nét đẹp truyền thống, mà còn thể hiện nét văn hóa bởi sự khơi gợi, đánh thức các giác quan của người thưởng thức.

Tết cổ truyền ở miền Trung

Không giống như các gia đình ở miền Bắc, mâm cỗ ngày tết của người dân miền Trung thường có nhiều món ăn đặc sản dân dã mà hấp dẫn. Đó chính là cơm trắng, cá kho, gà luộc, chả ram, canh bún, rau sống… Đối với người dân miền Trung, ngày tết nhất định trên bàn thờ phải có đòn bánh tét cúng tổ tiên. Chính vì vậy mà bánh tét đã trở thành loại bánh đặc trưng vào ngày tết cổ truyền của người dân miền Trung. Một phong tục cần phải nhắc đến là người dân miền Trung khi nấu đồ cúng có nêm mà không nếm, bởi họ quan niệm phải để ông bà tổ tiên thưởng thức trước. Chính vì điều này mà không ít gia đình rơi vào tình trạng dở khóc, dở cười với những món ăn ngày tết đôi khi không hợp khẩu vị do các đầu bếp không chuyên đảm trách!

Tết cổ truyền ở miền Nam

Tết ở miền Nam rơi vào mùa khô. Do thời tiết nắng nóng nên mâm cỗ của các gia đình miền Nam thường đơn giản với các món nguội. Trên mâm cỗ của người miền Nam thường có 3 món chính là bánh tét, bánh tráng và thịt kho tàu. Với người miền Nam, bánh tét chính là hình ảnh tượng trưng cho sự no ấm từ đời này qua đời khác. Bánh tét tím được làm từ màu lá cẩm vừa ngon lại đẹp mắt là món ăn không thể thiếu trong ngày tết của người miền Nam. Cùng với bánh tét là thịt kho tàu. Thịt heo ngon được lựa chọn từ bắp đùi, nạc thăn hầm với nước dừa. Thịt kho tàu thường được ăn kèm với các loại rau cuốn bánh tráng. Đó cũng chính là những món ăn quen thuộc của mỗi nhà. Các món ăn nói trên chỉ để cúng hoặc ăn tới chiều mùng 2 tết. Mùng 3 tết các gia đình miền Nam thường đổi món sang gà, cá, bò… Để thay đổi khẩu vị, nhiều gia đình vùng quê ở miền Nam thường ăn cháo cá ám, cá lóc nướng vào dịp tết.

KHÁM PHÁ

1. Vai trò của tiêu dùng đối với sự phát triển kinh tế.

CH: a. Mỗi hình ảnh và trường hợp trên để cập đến hoạt động tiêu dùng sản phẩm:

- Mua sắm thực phẩm

- Pin năng lượng mặt trời.

b. Tiêu dùng có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển kinh tế của đất nước. Cụ thể:

- Tiêu dùng là đầu ra của sản xuất, tạo động lực thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế của đất nước.

- Tiêu dùng góp phần định hướng cho hoạt động sản xuất, thúc đẩy sản xuất hàng hóa ngày càng đa dạng, phong phú về số lượng và đảm bảo chất lượng, hướng tới phát triển kinh tế bền vững. 

2. Văn hóa tiêu dùng và vai trò của văn hóa tiêu dùng.

CH: a. Những giá trị, chuẩn mực tiêu dùng của một số quốc gia Châu Á được thể hiện:

- tại Nhật Bản hàng năm thường ăn trứng cá trích, rong biển, bán cám khoai lang nghiền, hạt dẻ....

- Tại Hàn Quốc: canh bánh gạo, mì khoai lang với thịt và rau củ, sườn lợn sốt,..

b. Vai trò của văn hóa tiêu dùng trong mỗi thông tin và trường hợp

- Đoạn thông tin trên phản ánh: văn hóa tiêu dùng góp phần gìn giữ và phát huy các giá trị, chuẩn mực, tập quán tiêu dùng tốt đẹp, bền vững từ thế hệ này sang thế hệ khác, đồng thời thúc đẩy sự phát triển kinh tế, nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc.

- Trường hợp 1 phản ánh: văn hóa tiêu dùng tác động đến chiến lược sản xuất kinh doanh của các chủ thể kinh tế, đặc biệt là chiến lược về sản phẩm (thông qua việc: tìm hiểu thị hiếu, tâm lí, thói quen của người tiêu dùng).

- Trường hợp 2 phản ánh: Văn hóa tiêu dùng góp phần định hướng cho sản xuất và thay đổi phong cách tiêu dùng. Cụ thể: trong bối cảnh ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng, người tiêu dùng có xu hướng ưu tiên sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường; từ đó, các doanh nghiệp cũng thay đổi định hướng, tập trung sản xuất các sản phẩm có yếu tố “xanh” và”bền vững”.

- Trường hợp 3 phản ánh: văn hóa tiêu dùng tác động đến chiến lược sản xuất kinh doanh của các chủ thể kinh tế về giá bán sản phẩm (tâm lí tiêu dùng, đối tượng khách hàng của mỗi thị trường khác nhau sẽ cho cách định giá khác nhau ở mỗi sản phẩm).

3. Một số đặc điểm trong văn hóa tiêu dùng Việt Nam và các biện pháp cây dựng văn hóa tiêu dùng.

a. Đặc điểm văn hóa tiêu dùng Việt Nam.

CH: a. Những hình ảnh, thông tin và trường hợp trên đề cập đến đặc điểm văn hóa tiêu dùng:

- Gói bánh chưng ngày tết

- Tổ chức gói bánh chưng, bánh giàu ngày Giỗ Tổ Hùng Vương

- Mua hàng hóa ở chợ truyền thống...

b. Văn hóa tiêu dùng Việt Nam còn có những đặc điểm là tính kế thừa, tính giá trị và tính thời đại

b. Các biện pháp xây dựng văn hóa tiêu dùng

CH: 

a. Mỗi thông tin và trường hợp trên đề cập đến biện pháp xây dựng văn hóa tiêu dùng Việt Nam của chủ thể doanh nghiệp X, bạn H.

b. Theo em mỗi biện pháp có ý nghĩa quan trọng đối với việc xây dựng văn hóa tiêu dùng của người Việt Nam.

Một số biện pháp khác về xây dựng văn hóa tiêu dùng: đẩy mạnh tuyên truyền các nét p văn hóa tiêu dùng, giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa.....

c. Hành vi tiêu dùng của bạn H là hoang phí, không giữ gìn nét đẹp truyền thống mà còn mua sắm những món đồ đắt đỏ nước ngoài.

Nếu là bạn H em sẽ đưa ra lời khuyên tiêu dùng cho bạn một cách hợp lí tiện ích hơn vì ngoài giá cả hàng hóa thì ta vẫn nên giữ gìn và phát huy truyền thống dân tộc tránh hoang phí.

d. Là học sinh em tuyên truyền, học tập tiêu dùng văn minh và tích cực quảng bá tiêu dùng Việt Nam trong và ngoài nước để góp phần xây dựng văn hóa tiêu dùng Việt Nam.

LUYỆN TẬP

CH1: - Những trường hợp thể hiện hành vi tiêu dùng có văn hóa là:

+ Trường hợp A. Vào dịp Tết, nhiều gia đình luôn giữ gìn và phát huy giá trị tốt đẹp của văn hóa tiêu dùng Việt Nam…

+ Trường hợp B. Bạn X sử dụng các hàng hóa, dịch vụ thân thiện với môi trường.

+ Trường hợp D. Anh T tích cực tuyên truyền, ủng hộ mua sắm các hàng hóa có nguồn gốc, xuất xứ Việt Nam.

+ Trường hợp E. Các thành viên trong gia đình bạn M luôn ăn mặc giản dị, tránh xa hoa, lãng phí.

- Trường hợp C (chị P thường mua nhiều hàng hóa, dịch vụ…) không phải là hành vi tiêu dùng có văn hóa, vì: việc mua nhiều hàng hóa, dịch vụ không phù hợp với nhu cầu sử dụng là biểu hiện của sự lãng phí.

- Với các hành vi tiêu dùng không có văn hóa, chúng ta nên tỏ thái độ: phê phán, không đồng tình, góp ý để các chủ thể thực hiện hành vi đó có thể sửa chữa, thay đổi.

CH2: - Một số sản phẩm xanh như đồ đan từ tre lứa, cốc được dùng tái chế nhiều lần, giấy được tái chế, ....

Xu hướng tiêu dùng xanh cũng kéo theo sự nở rộ của các chuỗi cửa hàng thực phẩm sạch như Sói Biển, Bác Tôm, Home Food, Hano Farm,… nhằm đáp ứng nhu cầu mua sản phẩm sạch, rõ nguồn gốc của người dân. Nhiều cửa hàng trà sữa, cà phê chuyển sang kinh doanh theo xu hướng xanh bằng cách sử dụng ống hút tre hoặc inox thay cho ống hút nhựa; hạn chế sử dụng các loại nước đóng chai có bao bì khó phân hủy; chỉ sử dụng túi giấy thay vì sử dụng túi nylon… Nhiều siêu thị lớn trên cả nước như Co.opmart, Lotte mart thời gian qua cũng chung tay, nỗ lực giảm thiểu việc sử dụng túi nylon, rác thải nhựa bằng cách sử dụng lá chuối gói rau củ, thực phẩm thay túi nylon; sử dụng, phân phối các sản phẩm bao bì thân thiện môi trường…

Tiêu dùng xanh là việc mua và sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường, không gây hại cho sức khỏe con người và không đe dọa đến hệ sinh thái tự nhiên.

Còn sản phẩm xanh là tất cả các sản phẩm ở các ngành hàng như gia dụng, thực phẩm, mỹ phẩm… được sản xuất từ các nguyên liệu thiên nhiên, hữu cơ hoặc thành phần đơn giản, ít gây hại đến môi trường và sức khỏe con người. Ngoài ra, sản phẩm còn có thể bao gồm các yếu tố như quy trình sản xuất thân thiện với môi trường, không chứa hóa chất độc hại, hoặc những sản phẩm đó giúp cho NTD tiết kiệm năng lượng…

CH3: - Trong trường hợp A. Đồng tình với hành động của bạn X. Vì: hành động này đã giúp đỡ phần nào, giúp bà con nông dân vơi đi khó khăn; mặt khác, đây cũng là hành vi tiêu dùng có văn hóa, thể hiện tính kế thừa trong văn hóa tiêu dùng Việt Nam (cụ thể: tinh thần nhân ái, đoàn kết giúp đỡ lẫn nhau là một trong những bản sắc của văn hóa Việt Nam).

- Trong trường hợp B. Đồng tình với hành động của nhà trường. Vì: tiêu dùng xanh, tiêu dùng an toàn sức khỏe là hành vi tiêu dùng có văn hóa, thể hiện tính giá trị trong văn hóa tiêu dùng Việt Nam. Hành vi này cũng đem lại nhiều lợi ích cho bản thân người tiêu dùng và doanh nghiệp, cùng cộng đồng xã hội.

CH4: - Một số hành vi tiêu dùng chưa có văn hóa của học sinh:

+ Mua quá nhiều hàng hóa/ dịch vụ trong khi không có/có ít nhu cầu sử dụng.

+ Thói quen “sính dùng hàng ngoại” để thể hiện “đẳng cấp”.

+ Tiêu dùng nhiều các mặt hàng: thức ăn nhanh; đồ ăn vặt không rõ nguồn gốc, bày bán trên vỉa hè, lề đường, cổng trường,… (ví dụ: xúc xích, cá viên chiên, bánh tráng trộn,…)

- Biện pháp khắc phục:

+ Tuyên truyền, giáo dục để các bạn học sinh nâng cao nhận thức trong việc tiêu dùng có văn hóa; cân nhắc, lựa chọn sản phẩm tiêu dùng phù hợp, đảm bảo sức khỏe…

+ Mỗi bạn học sinh cần xây dựng và rèn luyện cho mình những thói quen tiêu dùng hợp lí, ví dụ như: chỉ mua những mặt hàng cần thiết, phù hợp với nhu cầu sử dụng và trong khả năng chi trả của bản thân; ưu tiên sử dụng các hàng hóa mang thương hiệu Việt Nam,…

VẬN DỤNG

CH1: 

 CH2: Phê phán về hành vi “tiêu dùng thái quá”, gây lãng phí và gia tăng tình trạng ô nhiễm môi trường

Tiêu dùng thái quá, hay nói cách khác, sự phát triển về mọi mặt phục vụ nhu cầu tiêu dùng của con người, bên cạnh việc góp phần vào tăng trưởng kinh tế, lại gián tiếp hủy hoại môi trường.

Chẳng hạn, khi người ta hào hứng với những con số tăng trưởng của thị trường viễn thông, của số điện thoại trên đầu người, của sự đóng góp lĩnh vực này vào GDP, rất ít người đặt câu hỏi với các nhà sản xuất, để sản xuất ra hàng triệu chiếc điện thoại “đời mới” họ đã sử dụng bao nhiêu m3 nước sạch, tiêu tốn bao nhiêu năng lượng, sử dụng bao nhiêu nguyên liệu và thải ra bao nhiêu tấn chất độc hại? Điều này chắc chắn các nhà sản xuất dễ “lờ” đi. Họ lại càng không muốn đề cập đến câu chuyện tiếp theo sau sử dụng là hàng triệu chiếc điện thoại đời cũ bị vứt bỏ sẽ tạo nên bao nhiêu tấn chất thải độc hại nữa?!!!

Đó mới chỉ là câu chuyện của thời trang và chiếc điện thoại nhỏ bé. Còn với những chiếc xe hơi - biểu tượng của nền kinh tế phát triển - thì sự tàn phá sẽ tăng gấp hàng bao nhiêu lần? Từ khi sản xuất, đến khi sử dụng, rồi cuối cùng là vào bãi rác, chiếc xe luôn luôn phá hoại môi trường. Người ta đã nói khá nhiều về phát triển bền vững nhưng nói chỉ cho có, bởi mục tiêu tăng trưởng kinh tế luôn tỏ ra mạnh hơn việc bảo vệ môi trường, nhất là đối với các nước đang đặt mục tiêu thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu. Tăng trưởng kinh tế hầu như đồng nghĩa với hủy hoại môi trường, kể cả khi các doanh nghiệp và người dân có ý thức bảo vệ môi trường ở mức cao nhất. Mỗi kWh điện được tiêu thụ đồng nghĩa với một lượng nhiên liệu bị đốt cháy và một lượng khí CO2 được tung vào khí quyển từ các nhà máy nhiệt điện. Mỗi sản phẩm được tiêu dùng đồng nghĩa với một lượng tài nguyên bị khai thác, trong đó, có nhiều tài nguyên không thể tái tạo, và một lượng chất thải từ quá trình sản xuất và tiêu thụ sản phẩm đó.

Nếu đó là sản phẩm thiết yếu cho cuộc sống thì còn có thể biện minh cho cái giá phải trả. Tuy vậy, động cơ lợi nhuận đã đẩy guồng máy kinh tế chạy hết tốc lực, đồng thời, tạo ra một xã hội tiêu thụ mà phần lớn hàng hóa được tiêu dùng một cách hết sức lãng phí.

Chạy theo các sản phẩm mới là một kiểu lãng phí. Dùng xe hơi phân khối lớn để đi lại trong thành phố đông đúc, nơi chỉ có thể nhích từng bước là một kiểu lãng phí khác.

Bây giờ, xu hướng hàng hóa dùng một lần rồi bỏ. Đó cũng là một kiểu lãng phí. Hơn 100 năm trước, King Gillette với ý tưởng sản xuất ra những đồ vật dùng một vài lần rồi vứt đi để mua cái mới đã đưa ông lên đỉnh cao của sự giàu có, được thế giới ca tụng. Nhưng đến hôm nay, với những người bảo vệ môi trường, điều đó lại đứng vào hàng thủ phạm phá hoại môi trường hàng đầu.

Tiêu dùng vô độ không chỉ sẽ làm cạn kiệt các nguồn tài nguyên, mà sự tiêu thụ ấy còn gây ô nhiễm môi trường sống. Sự thái quá này, nói hình ảnh, con người “càng xài sang càng tự đầu độc mình”.