BÀI 2. THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA

PHẦN I: CÁC CÂU HỎI TRONG SGK

MỞ ĐẦU

Tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa là đặc điểm nổi bật của thiên nhiên Việt Nam, được biểu hiện qua khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa và các thành phần tự nhiên khác như địa hình, đất, sông ngòi và sinh vật. Đặc điểm đó ảnh hưỡng như thế nào đến hoạt động sản xuất và đời sống.

I. THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA

CH: Dựa vào hình 2 và thông tin trong bài, hãy trình bày các biểu hiện của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa ở nước ta.

CH: Dựa vào thông tin trong bài, hãy trình bày các biểu hiện của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa thông qua các thành phần tự nhiên:

- Địa hình và đất.

- Sông ngòi và sinh vật.

II. ẢNH HƯỞNG CỦA THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA ĐẾN SẢN XUẤT VÀ ĐỜI SỐNG.

CH: Dựa vào thông tin trong bài, hãy phân tích những thuận lợi và khó khăn của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa đến sản xuất và đời sống ở nước ta.

LUYỆN TẬP

CH: Dựa vào bảng 2, nhận xét nhiệt độ trung bình năm, biên độ nhiệt trung bình năm và tổng số giờ nắng của ba trạm khí tượng ở nước ta.

CH: Cho ví dụ về tính mùa vụ của các hoạt động kinh tế do ảnh hưởng của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa.

VẬN DỤNG

CH: Ở địa phương em, tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa của thiên nhiên ảnh hưởng như thế nào đến đời sống người dân?

PHẦN II: 5 PHÚT GIẢI BÀI.

MỞ ĐẦU

* Thuận lợi

- Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, nhiều loại đất tốt, nguồn nước dồi dào 

=> Phát triển nền nông nghiệp nhiệt đới với nhiều sản phẩm có giá trị cao; đẩy mạnh thâm canh, tăng vụ.

- Sự đa dạng loài sinh vật => có điều kiện để đa dạng hoá cây trồng và vật nuôi.

- Nguồn nhiệt, ẩm dồi dào còn là điều kiện thuận lợi cho lớp phủ thực vật sinh trưởng nhanh => đẩy mạnh công tác phục hồi, trồng rừng, tăng độ che phủ rừng.

- Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa với địa hình và sinh vật có tính da dạng cao giúp 

=> phát triển nhiều loại hình du lịch.

- Các thành phần tự nhiên của nước ta cũng tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển các hoạt động khai thác, xây dựng, giao thông vận tải,... nhất là vào mùa khô.

* Khó khăn

- Thường xảy ra nhiều thiên tai như bão, lũ lụt, hạn hán,... => gây thiệt hại đáng kể cho sản xuất và đời sống. 

- Các loại dịch bệnh thường xuất hiện

=> ảnh hưởng năng suất cây trồng, vật nuôi và ảnh hưởng đến sức khoẻ người dân.

- Tính thất thường của khí hậu và thuỷ văn gây trở ngại cho các ngành sản xuất; sự phân mùa của khí hậu tạo nên tính mùa vụ trong các hoạt động kinh tế nước ta. Độ ẩm cao còn gây khó khăn cho việc bảo quản máy móc, thiết bị và nông sản.

I. THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA

CH: 

1. Tính chất nhiệt đới

- Việt Nam nằm trong vùng nội chỉ tuyến bán cầu Bắc, có góc nhập xạ lớn và trong năm hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh. 

- Vì vậy, nước ta có nền nhiệt cao, nhiệt độ trung bình năm trên 20°C (trừ những vùng núi cao), trong đó miền Nam thường có nhiệt độ trung bình năm cao hơn miền Bắc. 

- Hằng năm, nước ta nhận được lượng bức xạ mặt trời lớn (khoảng 120 - 130 kcal/cm²); tổng số giờ nắng dao động tuỳ nơi, trung bình từ 1 400 - 3 000 giờ/năm.

2. Tính chất ẩm

- Nước ta có độ ẩm không khí cao, thường trên 80%. 

- Lượng mưa trung bình khoảng 1500-2000 mm/năm nhưng có sự phân hoá: nơi mưa nhiều có thể lên đến 3 500 – 1000 mm/năm; nơi mưa ít có thể dưới 1.000 mm/năm. 

- Nguyên nhân là do ảnh hưởng của các khối khí di chuyển qua biển kết hợp yếu tố dịa hình.

3. Tính chất gió mùa

Nước ta nằm trong khu vực hoạt động của Tin phong bản cầu Bắc, đồng thời chịu ảnh hưởng của các khối không khi hoạt động theo mùa nên hình thành 2 mùa gió chính là gió mùa đông và gió mùa hạ.

- Gió mùa mùa đông:

+ Từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau, các khối không khí lạnh có nguồn gốc từ áp cao

Xi-bia (Siberia) tràn xuống nước ta theo hướng đông bắc, đem đến mùa đông lạnh cho miền Bắc: nửa đầu mùa dòng thời tiết lạnh khô, nữa sau mùa đông thời tiết lạnh ẩm và có mưa phùn.

+ Càng di chuyển xuống phía nam, tính chất của gió mùa Đông Bắc càng biến tính, it lạnh hơn và gần như bị chăn lại ở dây Bạch Mã. Do đó, ở miền Nam, Tín phong bản cầu Bắc chiếm ưu thế, gây mưa cho Trung Bộ và tạo một mùa khô cho Nam Bộ, Tây Nguyên.

- Gió mùa hạ: 

Từ tháng 5 đến tháng 10, có hai luồng gió hướng tây nam thổi vào nước ta:

+ Nửa đầu mùa hạ: khối không khí nhiệt đới ẩm Bắc Ấn Độ Dương thổi vào nước ta, dem mưa lớn cho Nam Bộ và Tây Nguyên. Khi vượt qua dây Trường Sơn và các dãy núi biên giới Việt – Lào, khối không khí này tạo hiệu ứng phơn, gây thời tiết khô nóng cho đồng bằng ven biển miền Trung và một phần khu vực Tây Bắc,

+ Giữa và cuối mùa hạ: các khối không khí xuất phát từ áp cao cân chỉ tuyến bản cầu Nam hoạt động mạnh, khi vượt qua vùng biển xích dạo, khối không khí trở nên nóng ẩm hơn, gây mưa lớn và kéo dài cho Nam Bộ, Tây Nguyên. Trong thời gian này còn có sự hình thành và hoạt động của dài hội tụ nhiệt đới, gây ra các cơn bão và áp thấp nhiệt đới, đem lại lượng mưa lớn cho nhiều nơi trên cả nước. Ở đồng bằng sông Hồng, do sự hình thành của áp thấp Bắc Bộ nên gió thổi có hướng đông nam.

Khí hậu nước ta có sự phân chia theo mùa ở các khu vực khác nhau: miền Bắc có mùa đông lạnh, ít mưa và mùa hạ nóng ẩm, mưa nhiều; miền Nam có mùa khô và mùa mưa rõ rệt; Tây Nguyên và đồng bằng ven biển Trung Trung Bộ có sự đối lập về mùa mưa và mùa khô

CH:

a. Địa hình và đất 

* Địa hình 

- Phong hoá: 

+ Khu vực đồi núi nước ta có quá trình phong hoá diễn ra mạnh mẽ. 

+ Đối với vùng núi đá vôi, các quá trình ăn mòn, xâm thực và phong hoá đã tạo nên những dạng địa hình các-xtơ (karst) như hang dộng, thung khô,...; ở các vùng đá mắcma, biến chất, quả trình phong hoá diễn ra yếu và chậm hơn.

- Xâm thực và bồi tụ: 

+ Ở khu vực đồi núi, quá trình xâm thực diễn ra mạnh, bề mặt địa hình bị cắt xẻ, nhất là trên các sườn dốc không còn lớp phủ thực vật; đất bị xói mòn, rửa trôi, nhiều nơi trơ sỏi đá. 

+ Một số nơi còn xảy ra các hiện tượng thiên nhiên bất lợi như đất trượt, đá lở; khi gặp mưa lớn thường xảy ra lũ bùn, lũ quét. 

+ Ở khu vực đồng bằng, quá trình bồi tụ diễn ra nhanh ở vùng trũng thấp và hạ lưu sông.

* Đất

- Trong môi trường nhiệt ẩm cao, quá trình phong hoá đá mẹ diễn ra mạnh, tốc độ phân giải vật chất hữu cơ nhanh, tạo nên lớp đất dày. 

- Mưa nhiều và tập trung theo mùa đã làm rửa trôi các chất bazơ dễ tan, tích tụ oxit sắt và oxit nhôm làm đất chua, đồng thời tạo ra màu đỏ vàng đặc trưng của đất. 

- Quá trình feralit diễn ra mạnh ở vùng đồi núi thấp trên các loại đá mẹ khác nhau, nên dất feralit là loại dất chủ yếu ở vùng đồi núi nước ta.

b. Sông ngòi và sinh vật

* Sông ngòi

- Nhờ có lượng mưa lớn kết hợp với địa hình bị cắt xẻ nên nước ta có mạng lưới sông

ngòi dày đặc với 2 360 con sông có chiều dài từ 10 km trở lên. 

- Sông ngòi có lượng nước lớn với tổng lượng nước trên 830 tỉ m³/năm; khả năng xâm thực mạnh, mang theo một lượng phù sa lớn.

- Chế độ dòng chảy của sông ngòi theo hai mùa rõ rệt: mùa lũ tương ứng với mùa mưa và mùa cạn tương ứng với mùa khô. 

- Thời gian mùa lũ trung bình từ 4 – 5 tháng, lượng nước chiếm khoảng 70 – 80% tổng lượng nước cả năm.

- Mùa cạn kéo dài hơn, trung bình từ 7 – 8 tháng, chỉ chiếm 20 – 30% tổng lượng nước cả năm.

* Sinh vật

- Sinh vật Việt Nam tiêu biểu cho vùng nhiệt đới ẩm gió mùa với phần lớn loài động và thực vật tự nhiên có nguồn gốc nhiệt đới. 

- Tính nhiệt đới ẩm gió mùa còn thể hiện ở sự đa dạng loài; khả năng sinh trưởng và năng suất sinh học cao của các quần xã động, thực vật.

- Tính chất gió mùa thể hiện rõ nhất ở thảm thực vật: sự phân hoá theo mùa của khí hậu là tác nhân chính tạo nên tính chất phân mùa của thảm thực vật, hình thành kiểu rừng tiêu biểu cho thiên nhiên nước ta, đó là hệ sinh thái rừng nhiệt đới ẩm gió mùa.

II. ẢNH HƯỞNG CỦA THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA ĐẾN SẢN XUẤT VÀ ĐỜI SỐNG.

CH: 

* Thuận lợi

- Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, nhiều loại đất tốt, nguồn nước dồi dào giúp nước ta:

+ Phát triển nền nông nghiệp nhiệt đới với nhiều sản phẩm có giá trị cao; 

+ Đẩy mạnh thâm canh, tăng vụ. 

- Sự đa dạng loài sinh vật giúp nước ta có điều kiện để đa dạng hoá cây trồng và vật nuôi.

- Nguồn nhiệt, ẩm dồi dào còn là điều kiện thuận lợi cho lớp phủ thực vật sinh trưởng nhanh, giúp cho nước ta có thể đẩy mạnh công tác phục hồi, trồng rừng, tăng độ che phủ rừng.

- Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa với địa hình và sinh vật có tính da dạng cao giúp phát triển nhiều loại hình du lịch.

- Các thành phần tự nhiên của nước ta cũng tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển các hoạt động khai thác, xây dựng, giao thông vận tải,... nhất là vào mùa khô.

* Khó khăn

- Nước ta thường xảy ra nhiều thiên tai như bão, lũ lụt, hạn hán,... gây thiệt hại đáng kể cho sản xuất và đời sống. 

- Các loại dịch bệnh thường xuất hiện, ảnh hưởng năng suất cây trồng, vật nuôi và ảnh hưởng đến sức khoẻ người dân.

- Tính thất thường của khí hậu và thuỷ văn gây trở ngại cho các ngành sản xuất; sự phân mùa của khí hậu tạo nên tính mùa vụ trong các hoạt động kinh tế nước ta. Độ ẩm cao còn gây khó khăn cho việc bảo quản máy móc, thiết bị và nông sản.

LUYỆN TẬP

- Trạm Hà Đông (Hà Nội): 

+ Nhiệt độ trung bình năm: 23,7⁰C

+ Biên độ nhiệt trung bình năm cao: 12,6⁰C

+ Tổng số giờ nắng: 1478 giờ

- Trạm Huế: 

+ Nhiệt độ trung bình năm: 25,1⁰C

+ Biên độ nhiệt trung bình năm: 9,4⁰C

+ Tổng số giờ nắng: 1916 giờ

- Trạm Vũng Tàu: 

+ Nhiệt độ trung bình năm: 27,1⁰C

+ Biên độ nhiệt trung bình năm thấp: 3,5⁰C

+ Tổng số giờ nắng: 2643 giờ

CH: 

Ví dụ về tính mùa vụ của nông nghiệp do ảnh hưởng của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa:

+ Đồng hằng sông Hồng có hai vụ lúa chính là vụ lúa chiêm xuân và vụ lúa mùa. Ngoài ra, còn có vụ đông trồng các cây rau màu thích hợp với khí hậu lạnh vào mùa đông (từ tháng XI đến tháng IV).

+ Đồng bằng sồng Cửu Long có hai vụ lúa chính trong năm là vụ lúa mùa, vụ lúa đông xuân và vụ lúa hè thu.

VẬN DỤNG

CH: 

Ảnh hưởng của tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa của thiên nhiên đến đời sống người dân ở Huế:

- Thuận lợi:

+ Thời tiết có mưa và nền nhiệt độ cao ổn định giúp cho cây cối dễ sinh trưởng và phát triển nhất là những giống cây đặc trưng của vùng nhiệt đới.

+ Phát triển ngành du lịch biển;

- Khó khăn:

+ Đời sống nhân dân dễ bị ảnh hưởng bởi những thiên tai như bão, lũ lụt,.. 

+ Trong quá trình sản xuất và trồng trọt chăn nuôi ảnh hưởng không nhỏ như tình trạng ngập úng, hoặc lũ lụt khiến những động vật bị chết.

+ Khí hậu phù hợp để cho sâu bệnh và dịch bệnh phát triển.